Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 260/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 marca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
SSN Antoni Górski
w sprawie z powództwa J. L. i K. L.
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej w B.
o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia umowy i uchylenie uchwały,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 18 marca 2010 r.,
skargi kasacyjnej powodów
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 25 marca 2009 r., sygn. akt I ACa (…),
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w Ś. wyrokiem z dnia 12 listopada 2008 r. uznał za bezskuteczne
wypowiedzenie przez pozwaną Spółdzielnię Mieszkaniową w B. umowy z dnia 19
2
grudnia 2001 r. o budowę domu jednorodzinnego oraz uchylił uchwały Zarządu
Spółdzielni Mieszkaniowej z dnia 4 lutego 2005 r. o zatwierdzeniu rozliczenia domów
jednorodzinnych łącznie z ustaleniem wartości poszczególnych domów oraz rozliczenia
poniesionych nakładów na uzbrojenie osiedla domów jednorodzinnych wraz z
określeniem kosztów wykonania drogi dojazdowej.
Sąd Okręgowy uznał, że wypowiedzenie umowy narusza art. 20 ust. 2 ustawy z
dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz.
1116; dalej: u.s.m.). Natomiast dwie uchwały zarządu Spółdzielni podlegały uchyleniu ze
względu na brak realizacji umowy w pełnym zakresie (nie wybudowano drogi
dojazdowej do osiedla), a także dokonanie rozliczenia przed terminem dopuszczenia
obiektu do użytkowania przez organ nadzoru budowlanego.
Pozwana wniosła apelację od wyroku Sądu Okręgowego w części dotyczącej
punktów II i III, w których uchylono uchwały zarządu Spółdzielni i orzeczono o kosztach
procesu.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 25 marca 2009 r. zmienił zaskarżony wyrok w
punkcie II w ten sposób, że powództwo oddalił oraz w punkcie II w ten sposób, że zniósł
wzajemnie między stronami koszty procesu. Ponadto zasądził od powodów solidarnie
na rzecz pozwanej kwotę 470 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania
apelacyjnego.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, powodowie nie mogą żądać uchylenia uchwał
zarządu Spółdzielni. Członek spółdzielni może kwestionować uchwały podjęte przez
organy spółdzielni w postępowaniu wewnątrzspółdzielczym i na drodze sądowej,
jednakże w tym ostatnim wypadku tylko wówczas, gdy przepisy lub postanowienia
statutu przewidują taką możliwość. Z art. 42 § 2 ustawy z dnia 16 września 1982 r. -
Prawo spółdzielcze (Dz. U. 2003 r. Nr 188, poz. 1848; dalej: pr. spółdz.) wynika, że
nieważna jest uchwała walnego zgromadzenia sprzeczna z ustawą. Dopuszczalne jest
także dochodzenie na drodze sądowej praw ze stosunku członkostwa (art. 33 § 1 pr.
spółdz.). Żaden przepis nie przewiduje natomiast zaskarżenia do Sądu uchwał
podjętych przez zarząd Spółdzielni. Nie oznacza to jednak, by członek nie mógł
dochodzić swych praw na drodze sądowej. Uprawnienie takie przysługuje mu jednak na
zasadach ogólnych, a nie przez żądanie uchylenia uchwały. Powodowie, którzy
zakwestionowali rozliczenie kosztów budowy, mogą wnieść powództwo o zasądzenie
kwoty wkładu wynikającego z ostatecznego rozliczenia (uchwała Sądu Najwyższego z
dnia 20 grudnia 2001 r., III CZP 73/01, OSNC 2002, nr 10, poz. 119). W szczególności
3
dopuszczalność zaskarżenia do sądu uchwały zarządu spółdzielni nie wynika z art. 32 §
3 pr. spółdz. ani z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 30 marca 2004 r., K 32/03
(OTK 2004, Nr 3A, poz. 22), który dotyczy oceny zgodności z Konstytucją art. 4 ust. 8
u.s.m.
Powodowie w skardze kasacyjnej zarzucili naruszenie prawa materialnego,
mianowicie art. 32 § 1 i 3 pr. spółdz.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W skardze kasacyjnej został podniesiony zarzut naruszenia art. 32 § 1 i 3
pr. spółdz. w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 3 czerwca 2005 r. o zmianie
ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 122,
poz. 1024; dalej: zm. u.s.m.), która weszła w życie dnia 22 lipca 2005 r. Przepisy art. 32
pr. spółdz. w brzmieniu obowiązującym przed tą nowelizacją przewidywały wprawdzie
tzw. obligatoryjne postępowanie wewnątrzspółdzielcze (które charakteryzowało się tym,
że członek spółdzielni przed wystąpieniem na drogę sądową musiał uprzednio odwołać
się od uchwały organu spółdzielni do innego jej organu wskazanego w statucie), ale
ograniczały je wyłącznie do spraw o wykluczenie albo wykreślenie członka ze
spółdzielni. Na podstawie art. 3 pkt 3 zm. u.s.m. został zmieniony art. 32 pr. spółdz. w
taki m. in. sposób, że zostało zniesione obligatoryjne postępowanie
wewnątrzspółdzielcze. Znalazło to wyraz w szczególności w sformułowaniu art. 32 § 3
pr. spółdz., zgodnie z którym postanowienia statutu o postępowaniu
wewnątrzspółdzielczym nie mogą ograniczać dochodzenia przez członków ich praw na
drodze sądowej, w wypadku zaś zaskarżenia przez członka uchwały w postępowaniu
wewnątrzspółdzielczym i sądowym, postępowanie wewnątrzspółdzielcze ulega
umorzeniu.
W pierwszej kolejności wymaga zatem rozważenia zagadnienie intertemporalne,
które sprowadza się do tego, czy Sądy orzekające w niniejszej sprawie powinny oceniać
dopuszczalność wniesienia powództwa o uchylenie dwóch uchwał, podjętych przez
zarząd pozwanej Spółdzielni dnia 4 lutego 2005 r., na podstawie przepisów
obowiązujących od dnia 22 lipca 2005 r., czy przed tym dniem. Zgodnie z art. 4 ust. 1
zm. u.s.m., do oceny skutków zdarzeń prawnych stosuje się przepisy obowiązujące w
dniu, w którym zdarzenia te nastąpiły. Takimi zdarzeniami prawnymi są w niniejszej
sprawie dwie uchwały podjęte przez zarząd pozwanej Spółdzielni. Ściślej zaś są one
czynnościami prawnymi spółdzielni jako osoby prawnej, ponieważ zmierzają do
wywołania skutków prawnych. Wymieniony przepis jednoznacznie zatem przesądza, że
4
ocena dopuszczalności wniesienia powództwa o uchylenie dwóch uchwał zarządu
pozwanej Spółdzielni powinna być dokonana według stanu prawnego obowiązującego w
dniu 4 lutego 2005 r. W tym zaś dniu art. 32 § 1 pr. spółdz. regulował tzw. fakultatywne
postępowanie wewnątrzspółdzielcze, a art. 32 § 3 pr. spółdz. nakładał na organ
odwoławczy spółdzielni obowiązek rozpatrzenia odwołania wniesionego po upływie
terminu, jeżeli opóźnienie nie przekraczało sześciu miesięcy, a odwołujący
usprawiedliwił je wyjątkowymi okolicznościami. Z żadnego z tych przepisów oczywiście
nie wynika możliwość skutecznego żądania przez powoda uchylenia dwóch uchwał
zarządu pozwanej Spółdzielni. Sprawia to, że nie może być uwzględniona skarga
kasacyjna wniesiona w niniejszej sprawie.
Jedynie na marginesie niniejszej sprawy należy podkreślić, że powództwo
o uchylenie dwóch uchwał zarządu pozwanej Spółdzielni nie znajdowało podstawy
również w innych przepisach prawa obowiązującego w dniu 4 lutego 2005 r. Członek
spółdzielni mógł bowiem żądać uchylenia przez sąd uchwały walnego zgromadzenia
spółdzielni, a w wypadkach określonych w ustawie – również uchwał innych. Stan
prawny w tym zakresie nie zmienił się zresztą ani w dniu 22 lipca 2005 r., ani też
później. W szczególności dopuszczalność żądania uchylenia uchwały zarządu
spółdzielni nie wynika z art. 32 § 3 pr. spółdz. w obecnym brzmieniu. Znaczenie tego
przepisu polega bowiem na tym, że nie dopuszcza on wprowadzenia w statucie
spółdzielni postanowienia uzależniającego wystąpienie na drogę sądową od
wyczerpania postępowania wewnątrzspółdzielczego oraz rozstrzyga kolizję między
jednocześnie toczącym się postępowaniem wewnątrzspółdzielczym i sądowym.
Skarżący, broniąc odmiennego poglądu, nietrafnie powołał się na uchwałę Sądu
Najwyższego z dnia 2 lutego 2007 r., III CZP 141/2006 (OSNC 2007, nr 12, poz. 180),
który, odwołując się do wcześniejszego orzecznictwa, wyjaśnił, że niemożność
domagania się uchylenia uchwały rady nadzorczej spółdzielni na drodze sądowej nie
wyłącza dopuszczalności wytoczenia przez członka powództwa przeciwko spółdzielni na
ogólnych zasadach prawa cywilnego (o świadczenie, ustalenie albo ukształtowanie
prawa lub stosunku prawnego). W dalszym ciągu wystąpienie z powództwem
o uchylenie uchwały organu spółdzielni jest więc dopuszczalne tylko wtedy, gdy znajduje
podstawę w konkretnym przepisie ustawy. Członek może zatem żądać uchylenia
uchwały walnego zgromadzenia (art. 42 § 3 i nast. pr. spółdz.; może także żądać
stwierdzenia nieważności albo nieistnienia takiej uchwały – zob. art. 42 § 2 i 9 pr.
spółdz.), a wyjątkowo również uchwały rady nadzorczej (art. 24 § 6 pkt 2 i art. 198 § 2
5
pr. spółdz.) albo zarządu (art. 43 ust. 5 u.s.m.). W innych wypadkach członek spółdzielni
może pośrednio, a niekiedy także bezpośrednio kwestionować uchwałę zarządu (rady
nadzorczej) spółdzielni na ogólnych zasadach prawa cywilnego. Sąd Apelacyjny w
zaskarżonym wyroku trafnie wskazał na możliwość wytoczenia powództwa o
świadczenie. Należy jednak podkreślić, że członek spółdzielni może również żądać
ustalenia nieważności (art. 58 k.c. i art. 189 k.p.c.) albo nieistnienia (art. 189 k.p.c.)
uchwały zarządu albo rady nadzorczej spółdzielni.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł
jak w sentencji.