Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 25 MARCA 2010 R.
IV KK 315/09
Przestępstwo z art. 586 k.s.h. jest przestępstwem trwałym. Czas popeł-
nienia przestępstwa z art. 586 k.s.h. rozpoczyna się pierwszego dnia po
upływie dwutygodniowego terminu od powstania warunków uzasadniających
według przepisów upadłość spółki, a kończy z chwilą złożenia przez zobowią-
zanego wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, ustania warunków uzasadnia-
jących upadłość spółki, bądź utraty przez sprawcę statusu osoby zobowiąza-
nej do zgłoszenia takiego wniosku.
Przewodniczący: sędzia SN D. Rysińska.
Sędziowie SN: R. Sądej, E. Wildowicz (sprawozdawca).
Prokurator Prokuratury Krajowej: B. Mik.
Sąd Najwyższy w sprawie Piotra D., skazanego z art. 586 k.s.h., po
rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 25 marca 2010 r., kasacji,
wniesionej przez obrońcę skazanego od wyroku Sądu Okręgowego w K. z
dnia 24 kwietnia 2009 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w
K. z dnia 15 grudnia 2008 r.,
o d d a l i ł kasację jako oczywiście bezzasadną (...).
2
U Z A S A D N I E N I E
Wyrokiem Sądu Rejonowego w K. z dnia 15 grudnia 2008 r. Piotr D.
uznany został za winnego tego, że w okresie od dnia 15 kwietnia 2001 r. do
dnia 21 grudnia 2007 r. w K., pełniąc funkcję prezesa jednoosobowego za-
rządu Sportowej Spółki Akcyjnej (...), nie zgłosił wniosku o ogłoszenie upadło-
ści tej spółki, pomimo powstania warunków to uzasadniających, tj. popełnienia
przestępstwa z art. 586 k.s.h. i za to skazany został na karę 2 miesięcy po-
zbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania tej kary na
okres próby 2 lata oraz na grzywnę w rozmiarze 50 stawek dziennych po 10
zł.
Powyższy wyrok zaskarżył obrońca oskarżonego, zarzucając błąd w
ustaleniach faktycznych oraz naruszenie prawa materialnego art. 586 k.s.h. i
art. 101 § 1 pkt 5 k.k., „poprzez ich niezastosowanie w sytuacji, w której na-
stąpiło przedawnienie karalności zarzuconego oskarżonemu przestępstwa,
albowiem w okresie 5 lat od jego popełnienia nie wszczęto postępowania p -
ko oskarżonemu”.
Sąd Okręgowy w K., wyrokiem z dnia 24 kwietnia 2009 r., utrzymał w
mocy zaskarżone orzeczenie.
Kasację od tego wyroku wniósł obrońca skazanego i na podstawie art.
523 § 1 i 4 pkt 1 k.p.k. oraz art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. zarzucił naruszenie prze-
pisów prawa procesowego, tj. art. 414 § 1 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 6
k.p.k., poprzez wydanie wyroku skazującego pomimo tego, że istniała oko-
liczność wyłączająca ściganie oskarżonego w postaci przedawnienia karalno-
ści.
3
Na tej podstawie wniósł o „zmianę zaskarżonego wyroku przez uchyle-
nie wyroku Sądu Rejonowego w K. z dnia 15 grudnia 2008 r. i umorzenie po-
stępowania karnego wobec oskarżonego na zasadzie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k.”
Prokurator Prokuratury Okręgowej w K. w pisemnej odpowiedzi na ka-
sację wniósł o jej oddalenie. Prokurator Prokuratury Krajowej występująca na
rozprawie kasacyjnej domagała się oddalenia kasacji jako oczywiście bezza-
sadnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest bezzasadna w stopniu oczywistym, albowiem podniesiony
w niej zarzut naruszenia art. 414 § 1 k.p.k. i art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. jest chy-
biony. Nie ulega bowiem wątpliwości, że w świetle ustaleń faktycznych przyję-
tych za podstawę zaskarżonego wyroku do przedawnienia karalności prze-
stępstwa przypisanego skazanemu nie doszło. Nastąpi to dopiero w grudniu
2017 r. Już z tego względu zaskarżony wyrok nie jest obarczony taką wadą,
jaką zarzuca się w kasacji. Zauważyć przy tym należy, że skarżący, nie go-
dząc się z przyjętą przez sądy obu instancji oceną charakteru przestępstwa z
art. 586 k.s.h., jako przestępstwa trwałego (o czym świadczy treść uzasad-
nienia kasacji), nie mógł kwestionować takiej oceny wysuwając zarzut obrazy
prawa materialnego, a to z powodu ograniczeń wynikających z art. 523 § 2
k.p.k.
Z tych względów podniesiony w kasacji obrońcy skazanego zarzut wy-
stąpienia uchybienia z art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. został uznany za oczywiście
bezzasadny. W sytuacji, gdy do oddalenia kasacji uznanej za oczywiście bez-
zasadną dochodzi na rozprawie, Sąd Najwyższy zwolniony jest z obowiązku
pisemnego uzasadnienia wydanego postanowienia (poza wyjątkiem wskaza-
nym w art. 535 § 3 k.p.k.). Brak wymogu do sporządzenia uzasadnienia na
wniosek stron nie oznacza jednak zakazu sporządzenia uzasadnienia, które
4
może zostać sporządzone w razie podjęcia przez Sąd Najwyższy takiej decy-
zji (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2007 r., II KK
310/06, OSNKW 2007, z. 4, poz. 35).
Taką też decyzję w tej sprawie, z uwagi na ścisły związek podnoszonej
w zarzucie kwestii przedawnienia karalności z charakterem przestępstwa z
art. 586 k.s.h., przyjętym przez sądy obu instancji w zaskarżonym wyroku, a
kwestionowanym przez skarżącego w uzasadnieniu kasacji, podjął Sąd Naj-
wyższy.
Zasadniczym przedmiotem sporu w niniejszej sprawie jest czas popeł-
nienia czynu realizującego typ przestępstwa określonego w art. 586 k.s.h., co
wiąże się bezpośrednio z charakterem tego przestępstwa.
Skarżący prezentuje pogląd, że przestępstwo stypizowane w art. 586
k.s.h. jest przestępstwem jednorazowym, i jako takie jest popełniane wyłącz-
nie w pierwszym dniu po upływie dwóch tygodni od powstania podstawy do
ogłoszenia upadłości spółki. Zatem przedawnienie karalności tego przestęp-
stwa rozpoczyna bieg w kolejnym dniu po jego popełnieniu, tj. w 16 dniu od
powstania podstawy do ogłoszenia upadłości. Natomiast Sąd Okręgowy w K.
(także Sąd pierwszej instancji) stoi na stanowisku, że przestępstwo z art. 586
k.s.h. ma charakter przestępstwa trwałego, toteż czas jego popełnienia roz-
poczyna się od pierwszego dnia po upływie dwutygodniowego okresu od po-
wstania niewypłacalności dłużnika, a kończy się albo w chwili zgłoszenia
przez zobowiązanego wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, albo ustania ist-
nienia podstawy do ogłoszenia upadłości spółki, bądź też utraty przez spraw-
cę statusu osoby zobowiązanej do zgłoszenia wniosku o upadłość spółki.
Zdaniem Sądu Najwyższego przestępstwo z art. 586 k.s.h. ma charak-
ter przestępstwa trwałego. Oprócz argumentacji zaprezentowanej w uzasad-
5
nieniu zaskarżonego wyroku, którą, co do zasady, należało podzielić, prze-
mawiają za tym również inne ważkie względy.
Na wstępie odnotować trzeba, że strona przedmiotowa czynu zabronio-
nego z art. 586 k.s.h. polega na „niezgłoszeniu wniosku o upadłość spółki,
pomimo powstania warunków, uzasadniających według przepisów upadłość
spółki”. Znamię czynnościowe ujęte zostało tu więc jako „niezłożenie wniosku
o upadłość”. Z realizacją tak opisanego znamienia mamy niewątpliwie do czy-
nienia zarówno w sytuacji, gdy w ogóle nie zgłoszono wniosku o upadłość
spółki, jak i wówczas, gdy uczyniono to już po upływie przewidzianego dla do-
konania tej czynności terminu. Zatem zgłoszenie wniosku po ustawowo wska-
zanym terminie stanowi również zaniechanie działania, do którego sprawca
był zobowiązany w określonym terminie. Jeżeli zobowiązany nie zgłosi wnio-
sku o upadłość w pierwszym dniu, po upływie terminu dwutygodniowego
określonego w art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadło-
ściowe i naprawcze (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 ze zm. – zwane dalej
pr.up.n.) i nie zgłasza takowego w dniach następnych, to utrzymuje zaistniały
stan niezgodności z prawem. Skoro przestępstwo trwałe polega albo na wy-
wołaniu i utrzymaniu stanu przestępnego, albo tylko na utrzymaniu takiego
stanu, którego sprawca nie spowodował (zob.: W. Wolter: Nauka o przestęp-
stwie, Warszawa 1973, s. 330, 331; J. Bafia: Polskie prawo karne, Warszawa
1989, s. 123; W. Świda: Prawo karne, Warszawa 1989, s. 219, 220; L. Gar-
docki: Prawo karne, Warszawa 2000, s. 65; A. Marek: Prawo karne, Warsza-
wa 2000, s. 73, 221; G. Rejman [red.]: Kodeks karny. Część ogólna, Warsza-
wa 1999, s. 81 oraz orzeczenia Sądu Najwyższego: uchwała z dnia 20 grud-
nia 1972 r., VI KZP 61/72, OSNKW 1973, z. 2-3, poz. 23; wyrok z dnia 20
grudnia 1975 r., II KRN 46/75, OSNKW 1976, z. 2, poz. 27; uchwała z dnia 10
lipca 1987 r., VI KZP 8/87, OSNKW 1987, z. 11-12, poz. 97; wyrok z dnia 13
6
sierpnia 1993 r., WR 107/93, OSNKW 1993, z. 11-12, poz. 74; uchwała z dnia
24 czerwca 1994 r., I KZP 13/94, OSNKW 1994, z. 7-8, poz. 42; uchwała z
dnia 7 września 2000 r., I KZP 22/00, OSNKW 2000, z. 9-10, poz. 79), to re-
prezentant spółki, który nie zgłasza wniosku o upadłość spółki handlowej,
pomimo powstania warunków uzasadniających według przepisów upadłość
spółki, co najmniej utrzymuje wywołany przez inną osobę stan przestępny.
Ustawodawca dla określenia znamienia czasownikowego strony przed-
miotowej czynu zabronionego, stypizowanego w art. 586 k.s.h., użył czasow-
nika w formie niedokonanej – „zgłasza”, który w języku polskim ma swoją for-
mę dokonaną w postaci czasownika „zgłosi” (zob. M. Szymczak red.: Słownik
Języka Polskiego, Warszawa 1996, t. 3, s. 945). Użycie w dyspozycji art. 586
k.s.h. czasownika w takim znaczeniu w formie niedokonanej, oczywiście z
partykułą przeczącą, wskazuje że zamiarem ustawodawcy było skryminalizo-
wanie zachowania w całym okresie, w którym istnieją podstawy do zgłoszenia
wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, a nie tylko w pierwszym dniu po upły-
wie dwutygodniowego terminu z art. 21 ust. 1 pr.up.n. W tym – drugim przy-
padku znamię czynnościowe powinno mieć formę dokonaną tego czasownika
i brzmieć „nie zgłosi”. Wówczas czasem popełnienia czynu realizującego ten
typ czynu zabronionego byłby właśnie ten, 15 dzień, liczony według art. 21
ust. 1 ustawy. Przemawia za tym także treść tego ostatniego przepisu, w któ-
rym wskazuje się, że dłużnik jest zobowiązany zgłosić w sądzie wniosek o
ogłoszenie upadłości „nie później niż w terminie dwóch tygodni”. Upoważnia
to do wnioskowania, że również po tym terminie taki obowiązek na dłużniku
ciąży. Znajduje to potwierdzenie w orzecznictwie Izby Cywilnej Sądu Najwyż-
szego, zgodnie z którym: „Z chwilą, gdy spółka zaprzestanie spłacania wyma-
galnych zobowiązań lub gdy jej zobowiązania przekroczą wartość majątku,
powstają podstawy do ogłoszenia upadłości i jednocześnie od tej daty w ciągu
7
dwóch tygodni jej zarządca ma obowiązek zgłosić wniosek o upadłość. Jeżeli
wniosku takiego nie złożył, a stan uzasadniający ogłoszenie upadłości trwa
nadal, to zarówno on, jak i każdy następujący po nim zarządca spółki, ma
także obowiązek zgłoszenia wniosku o upadłość w terminie dwóch tygodni od
dnia, w którym dla niego stało się to możliwe, a więc od dnia, w którym przy
zachowaniu wymaganej staranności, mógł dowiedzieć się o istnieniu przesła-
nek do ogłoszenia upadłości. Z faktu, że ustawodawca określił dwutygodnio-
wy termin do wypełnienia obowiązku zgłoszenia wniosku o upadłość nie wyni-
ka bowiem, że po bezskutecznym upływie tego terminu wygasa obowiązek
zgłoszenia wniosku o upadłość. Także po upływie tego terminu, w każdym
następnym dniu istnienia podstawy do ogłoszenia upadłości, dłużnik ma nadal
obowiązek zgłoszenia wniosku (...)” – postanowienie z dnia 9 kwietnia 2008 r.,
V CSK 508/07, LEX nr 393891, (por. też uzasadnienie uchwały z dnia 22
marca 2006 r., III CZP 13/06, OSNC 2007, z. 1, poz. 8).
Świadczą o tym również względy wynikające z wykładni celowościowej.
Głównym przedmiotem ochrony tego przepisu są interesy majątkowe wierzy-
cieli spółek handlowych, wyrażające się w zachowaniu możliwości zaspokoje-
nia ich roszczeń w postępowaniu upadłościowym (O. Górniok: Prawo karne
gospodarcze. Komentarz, Toruń 1997, s. 137). Zasadniczą bowiem funkcją
postępowania upadłościowego jest zapewnienie wierzycielom upadłego pod-
miotu w najwyższym stopniu możliwości zaspokojenia się z jego majątku (F.
Zedler: Prawo upadłościowe i układowe, Toruń 1999, s. 39). Ratio legis prze-
pisu art. 586 k.s.h. sprowadza się przeto do wzmocnienia prawnej ochrony
interesów wierzycieli spółek handlowych oraz interesów wspólników tych spó-
łek przed powodowaniem sytuacji zagrażającej ich interesom majątkowym.
Niewątpliwie chodzi również o wymuszenie na sprawcy pożądanego zacho-
wania w postaci złożenia w sądzie wniosku o ogłoszenie upadłości, co oczy-
8
wiście wpisuje się w podstawową funkcję prawa upadłościowego. W świetle
powyższego przyjęcie koncepcji jednorazowego charakteru przestępstwa z
art. 586 k.s.h., byłoby sprzeczne z celem zawartej w nim regulacji. Zauważyć
również trzeba, że takie ewentualne postrzeganie charakteru tego przestęp-
stwa, prowadziłoby do sprzeczności w ocenach zakresu odpowiedzialności
karnej i cywilnej członka zarządu. Do zakresu jego obowiązków należy m. in.
obowiązek zgłoszenia wniosku o upadłość spółki, w sytuacji, w jakiej jest to
konieczne. Członek zarządu, który nie dopełnia tego obowiązku ponosi odpo-
wiedzialność cywilną wskazaną w Kodeksie Spółek Handlowych (np. art. 293,
299) wtedy, gdy wniosku o ogłoszenie upadłości spółki nie złożył w ogóle lub
złożył go po terminie. Odpowiedzialności karnej podlegałoby zaś jego zacho-
wanie (zaniechanie) z jednego dnia.
Przestępstwo z art. 586 k.s.h. jest przestępstwem formalnym z zanie-
chania. Zgodnie z art. 6 § 1 k.k. czasem popełnienia takiego czynu zabronio-
nego jest czas zaniechania działania, do którego sprawca był zobowiązany.
Przepis ten, stanowiąc o określeniu czasu czynu zabronionego, ma na uwa-
dze cały okres zaniechania, a nie tylko moment początkowy lub końcowy czy-
nu. Jest przy tym oczywiste, że nie zawsze dokonanie czynu zabronionego
równoważne jest z jego zakończeniem. O ile dokonanie przestępstwa skut-
kowego uzależnione jest od nastąpienia skutku przestępnego, który należy
sprawcy przypisać, to przestępstwo trwałe jest dokonane, gdy sprawca wywo-
ła określony stan przeciwprawny. Przestępstwo trwałe jest zaś zakończone
wtedy, gdy sprawca przestaje utrzymywać ów stan przeciwprawny. Skoro tak,
to zgodzić się trzeba z poglądem A. Wąska, że „nie jest ścisłe twierdzenie, iż
za czas popełnienia czynu zabronionego charakteryzującego się zaniecha-
niem należy przyjąć moment początkowy sytuacji, w której zobowiązany nie
może wykonać nałożonego na niego obowiązku, gdyż ten moment początko-
9
wy jest w istocie (...) momentem końcowym zaniechania” (Kodeks Karny.
Komentarz, Gdańsk 2005, s. 92). W realiach sprawy niniejszej oznacza to, iż
termin przedawnienia karalności czynu przypisanego skazanemu rozpoczął
bieg dopiero w dniu 22 grudnia 2007 r.
Podsumowując powyższe rozważania, stwierdzić należy, że przestęp-
stwo z art. 586 k.s.h. jest przestępstwem trwałym. Czas popełnienia przestęp-
stwa z art. 586 k.s.h. rozpoczyna się pierwszego dnia po upływie dwutygo-
dniowego terminu od powstania warunków uzasadniających według przepi-
sów upadłość spółki, a kończy z chwilą złożenia przez zobowiązanego wnio-
sku o ogłoszenie upadłości spółki, ustania warunków uzasadniających upa-
dłość spółki, bądź utraty przez sprawcę statusu osoby zobowiązanej do zgło-
szenia takiego wniosku.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł, jak w postanowieniu.