Pełny tekst orzeczenia

chwała z dnia 16 kwietnia 2010 r., III CZP 21/10
Sędzia SN Mirosława Wysocka (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz
Sędzia SN Józef Frąckowiak
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Spółdzielczej Kasy
Oszczędnościowo-Kredytowej im. F.S. w G. przeciwko Krzysztofowi Ł. o zapłatę, po
rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 16 kwietnia 2010 r.
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Szczecinie
postanowieniem z dnia 1 grudnia 2009 r.:
"Czy w sytuacji, gdy strona ustanowiła w sprawie pełnomocnika procesowego,
doręczenie wyroku zaocznego winno nastąpić zgodnie z art. 133 § 3 k.p.c., czy też
osobiście tej stronie, a jeżeli zgodnie z art. 133 § 3 k.p.c., to czy wraz z
doręczeniem wyroku zaocznego sąd winien pouczyć pełnomocnika o
przysługujących środkach zaskarżenia, także wówczas gdy pełnomocnikiem jest
adwokat, radca prawny lub rzecznik patentowy?"
podjął uchwałę:
Jeżeli strona ustanowiła pełnomocnika procesowego, doręczenia wyroku
zaocznego należy dokonać pełnomocnikowi z pouczeniem o przysługujących
środkach zaskarżenia, także wtedy, gdy jest nim adwokat, radca prawny lub
rzecznik patentowy (art. 343 w związku z art. 133 § 3 k.p.c.).
Uzasadnienie
Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne powstało przy
rozpoznawaniu zażalenia na postanowienie, którym Sąd Rejonowy w Myśliborzu
odrzucił złożony w dniu 2 września 2009 r. przez będącego radcą prawnym
pełnomocnika powódki wniosek o doręczenie z uzasadnieniem oddalającego
powództwo wyroku zaocznego, wydanego na rozprawie w dniu 11 sierpnia 2009 r.
Pomimo że powódka była zastępowana przez profesjonalnego pełnomocnika,
wyrok zaoczny wraz z pouczeniem o środkach zaskarżenia został jej doręczony
osobiście, gdyż Sąd Rejonowy uznał, iż taki sposób doręczenia wynika z art. 343
k.p.c., który jako przepis szczególny wyłącza stosowanie art. 133 § 3 k.p.c. Wobec
doręczenia powódce wyroku zaocznego w dniu 21 sierpnia 2009 r., wniosek o jego
uzasadnienie został potraktowany jako złożony z uchybieniem terminowi
określonemu w art. 342 k.p.c.
Zdaniem Sądu Okręgowego, w doktrynie i w orzecznictwie występują
rozbieżne poglądy co do wzajemnego stosunku art. 343 i art. 133 § 3 k.p.c.
Według jednego z nich, jest to stosunek przepisu szczególnego do ogólnego,
co wyłącza stosowanie art. 133 § 3 k.p.c. i oznacza, że wyrok zaoczny doręcza się
bezpośrednio stronie, nawet jeżeli ustanowiła pełnomocnika procesowego. Na
rzecz tego poglądu powoływany jest argument, że przy odmiennym stanowisku
obowiązek pouczenia o środkach zaskarżenia miałby na podstawie art. 343 k.p.c.
zastosowanie także do profesjonalnego pełnomocnika, a to świadczyłoby o
nieracjonalności ustawodawcy, gdyż kodeks postępowania cywilnego z zasady nie
przewiduje obowiązku udzielania pouczeń, jeżeli stronę reprezentuje adwokat,
radca prawny lub rzecznik patentowy.
Zgodnie z odmiennym stanowiskiem, powołanym przez Sąd Okręgowy jako
dominujące, nie ma kolizji pomiędzy art. 343 i art. 133 § 3 k.p.c., gdyż pierwszy z
nich dotyczy obowiązku doręczenia wyroku zaocznego z pouczeniem, a drugi –
sposobu doręczenia. Przyjęcie tego poglądu nie usuwa jednak – w ocenie Sądu
Okręgowego – wątpliwości co do obowiązku pouczania profesjonalnego
pełnomocnika strony o przysługujących środkach zaskarżenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepisy dotyczące wyroków zaocznych w sposób właściwy tylko dla tych
orzeczeń regulują zasady ich doręczania, uzasadniania oraz zaskarżania. Wyroki
zaoczne podlegają doręczeniu z urzędu (art. 343 k.p.c.), a uzasadnia się je wtedy,
gdy powództwo zostało oddalone w całości lub w części i powód zażądał
uzasadnienia w ciągu tygodnia od doręczenia mu wyroku albo wniósł apelację, nie
poprzedziwszy jej zgłoszeniem takiego żądania (art. 342 k.p.c.). Przedmiotem
regulacji art. 343 k.p.c. jest obowiązek doręczenia stronom z urzędu wyroku
zaocznego z pouczeniem o środkach zaskarżenia, nie określa on natomiast
sposobu doręczenia.
Sposób dokonywania doręczeń przez sąd jest regulowany w przepisach o
doręczeniach (art. 131-147 k.p.c.), w tym w art. 133 § 3 k.p.c., który stanowi, że
jeżeli ustanowiono pełnomocnika procesowego, doręczenia należy – z wyjątkiem
dotyczącym Skarbu Państwa – dokonać pełnomocnikowi. Przepis ten nie zawiera
żadnych wyłączeń związanych z rodzajem pisma podlegającego doręczeniu. Z tego
wyraźnie wynika, że art. 343 i art. 133 § 3 k.p.c. regulują różne kwestie i nie
pozostają ze sobą w kolizji ani w relacji przepis szczególny – przepis ogólny.
W praktyce sądowej nie budziło wątpliwości, że we wszystkich sytuacjach, w
których przepis przewiduje doręczenie stronie pisma sądowego lub procesowego
albo orzeczenia, doręczenia dla strony, która ustanowiła pełnomocnika
procesowego, należy – stosownie do art. 133 § 3 k.p.c. – dokonać pełnomocnikowi.
Żadne rozbieżności nie ujawniły się w tej kwestii w orzecznictwie Sądu
Najwyższego. O znaczeniu art. 133 § 3 k.p.c. i o tym, że odpowiedzi na pytanie o
skuteczność wobec strony doręczenia dokonanego do rąk jej pełnomocnika
procesowego należy poszukiwać właśnie w tym przepisie, Sąd Najwyższy
wypowiedział się na tle art. 149 k.p.c. w wyroku z dnia 22 września 1982 r., II CR
177/82 (OSPiKA 1983, nr 6, poz. 122) i w postanowieniu z dnia 13 lutego 2001 r., II
CKN 552/99 (nie publ.). O istnieniu rzeczywistego sporu w piśmiennictwie nie
świadczy jednostkowa wypowiedź, odosobniona na tle zgodnego stanowiska, że
prawnie skuteczne jest tylko doręczenie dokonane do rąk pełnomocnika
procesowego ustanowionego przez stronę.
Jednocześnie warto podkreślić, że w judykaturze Sądu Najwyższego duże
znaczenie przypisuje się ścisłemu respektowaniu przepisów rządzących
doręczeniami sądowymi ze względu na ich istotną rolę w systemie gwarancji
procesowych. W zasadzie jednolicie przyjmuje się, poczynając od orzecznictwa na
tle kodeksu postępowania cywilnego z 1932 r., że przepisy o doręczeniach mają
charakter obligatoryjny, a dyspozycja art. 133 § 3 k.p.c. wiąże sąd i strony (por.
m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 1935 r., C.II. 127/35, Zb.Urz.
1935, poz. 426, z dnia 8 września 1993 r., III CRN 30/93, OSNCP 1994, nr 7-8, poz.
160, z dnia 15 listopada 2000 r., IV CKN 1373/00, "Izba Cywilna" 2006, nr 3, s. 51,
z dnia 15 kwietnia 2005 r., I CZ 20/05, nie publ. i z dnia 15 listopada 2006 r., V CZ
77/06, "Izba Cywilna" 2007, nr 12, s. 48). Reasumując, jeżeli strona ustanowiła
pełnomocnika procesowego, to – stosownie do art. 133 § 3 k.p.c. – jemu doręcza
się wyrok zaoczny na podstawie art. 343 k.p.c.
W przedstawionym kontekście nie ma dostatecznej siły przekonywania
argument, odwołujący się do zasady racjonalności ustawodawcy, z którą nie da się
pogodzić odosobniona na tle przepisów kodeksu postępowania cywilnego sytuacja,
w jakiej nałożony na sąd obowiązek pouczenia o środkach zaskarżenia dotyczyć by
miał także profesjonalnego pełnomocnika – adwokata, radcy prawnego i rzecznika
patentowego. Istotnie, ustawodawca z zasady odnosi obowiązek pouczeń do
sytuacji, w których strona nie jest reprezentowana przez takiego pełnomocnika (np.
art. 5 i 212 zdanie drugie, art. 327 i 357 § 2 zdanie drugie k.p.c.) i nie przewiduje
pouczeń w stosunku do zawodowych pełnomocników.
W art. 343 k.p.c., a także w art. 47919
§ 2 k.p.c. przepis przewiduje doręczenie
z urzędu wyroku z pouczeniem o przysługujących środkach zaskarżenia, nie
zawierając występującego w art. 327 § 1 i 2 oraz w art. 357 § 2 k.p.c. ograniczenia
tej dyspozycji do stron działających bez adwokata, radcy prawnego lub rzecznika
patentowego. Taką samą formułą jak przy wyroku zaocznym ustawa posługuje więc
się w odniesieniu do wyroków wydanych na posiedzeniu niejawnym w
postępowaniu w sprawach gospodarczych (art. 47917
§ 1 i art. 47918
§ 2 k.p.c.).
Przepisy mają brzmienie tak stanowcze i wyraźne, że wyklucza to odstąpienie od
przewidzianego w nich pouczenia, niezależnie od tego, czy strona występuje
osobiście, czy jest reprezentowana przez pełnomocnika oraz czy jest to
pełnomocnik profesjonalny.
Można rozważać, czy opisana regulacja jest przejawem niekonsekwencji
ustawodawcy, czy też jest zamierzona i podyktowana specyfiką wymienionych
wyroków i sposobu ich zaskarżania. Odpowiedź na to pytanie pozostaje jednak bez
wpływu na sposób postępowania wymagany przez ustawę, gdyż przesądza ją
jednoznaczna treść art. 343 k.p.c. oraz imperatywny charakter art. 133 § 3 k.p.c.;
jeżeli strona ustanowiła pełnomocnika, doręczenia wyroku zaocznego dokonuje się
pełnomocnikowi, zawsze z pouczeniem o przysługujących środkach zaskarżenia.
Z tych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 390 § 1 k.p.c.,
rozstrzygnął przedstawione zagadnienie, jak w uchwale.