Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 425/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 kwietnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Józef Frąckowiak (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej
w B.
przeciwko Skarbowi Państwa – Wojewodzie […]
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 kwietnia 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 7 maja 2009 r.,
oddala skargę i zasądza od strony powodowej na rzecz
Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa
kwotę 2700 (dwa tysiące siedemset) zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
W pozwie z dnia 10 października 2008 r. powód Samodzielny Publiczny
Zakład Opieki Zdrowotnej w B. wnosił o zasądzenie na swoją rzecz od pozwanego
Skarbu Państwa reprezentowanego przez Wojewodę […] kwoty 83 353,37 zł z
ustawowymi odsetkami od dnia 31 lipca 2008 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie
kosztów procesu według norm przepisanych. Kwota dochodzona w pozwie stanowi
równowartość świadczeń, jakie powód jako pracodawca wypłacił pracownikom wraz
z odsetkami i składkami, jakie powód odprowadził na ubezpieczenie społeczne
(ZUS).
Powód Samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej powstał na mocy
zarządzenia Nr 181 Wojewody z dnia 12 sierpnia 1998 r., w którym nastąpiło
przekształcenie Zespołu Opieki Zdrowotnej w B. (będącego państwową jednostką
budżetową) w Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w B., który w dniu
1 grudnia 1998 r. wpisany został do Krajowego Rejestru Sądowego.
Wyrokiem z dnia 17 maja 1999 r. sygn. P 6/98, Trybunał Konstytucyjny
orzekł, że przepisy § 11 i § 12 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia
1974 r. w sprawie niektórych obowiązków i uprawnień pracowników zatrudnionych
w zakładach służby zdrowia (Dz. U. Nr 51, poz. 316 ze zm.) są niezgodne z art. 66
ust. 2 Konstytucji oraz z art. 298 i 128 Kodeksu pracy.
Powyższe orzeczenie spowodowało szereg pozwów składanych do sądu
pracy przez lekarzy zatrudnionych przez powoda, w których domagali się oni
zasądzenia wynagrodzenia za pełnione dyżury, w tym za okres do końca listopada
1998 r., kiedy to byli jeszcze pracownikami powoda, jako państwowej jednostki
budżetowej. Przed Sądem Pracy w L. zawisło łącznie 8 spraw, które zakończyły się
wyrokami zasądzającymi należności od powoda jako pracodawcy, a oddalającymi
powództwo w stosunku do Skarbu Państwa.
Przedmiotem żądania powodowego Szpitala posiadającego osobowość
prawną jest roszczenie regresowe do Skarbu Państwa – Wojewody o zwrot
wypłaconych przez szpital świadczeń pracowniczych lekarzom za pracę
w godzinach nadliczbowych w okresie, kiedy ten Samodzielny Publiczny Zakład
Opieki Zdrowotnej w B. był jednostką budżetową Skarbu Państwa (państwową
3
jednostką budżetową). Jako podstawę prawną żądania wskazano art. 518 § 1 pkt 1
k.c. Nie było przedmiotem żądania roszczenie o zwrot tego rodzaju świadczeń
wypłaconych przez powoda jego pracownikom za okres, kiedy powodowy SP ZOZ
był już osobą prawną, to jest po dniu 1 grudnia 1998 r. Wyrokiem z dnia 30 stycznia
2009 r. Sąd Okręgowy w L. oddalił powództwo.
Zdaniem Sądu I instancji, usprawiedliwione co do zasady roszczenie powoda
nie mogło być uwzględnione. Roszczenia składające się na dochodzoną pozwem
kwotę zostały w procesach „pracowniczych” w całości oddalone w stosunku do
Skarbu Państwa – Wojewody […]. Skutkuje to koniecznością oddalenia powództwa
z uwagi na przepis art. 365 § 1 k.p.c., zgodnie z którym orzeczenie prawomocne
wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał lecz również inne sądy oraz inne organy
państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie
przewidzianych także inne osoby.
Powyższe rozstrzygnięcie zaskarżył apelacją powód. Sąd II instancji
wyrokiem z dnia 7 maja 2009 r. apelację oddalił. Sąd Apelacyjny zauważył, że stan
faktyczny w sprawie został ustalony prawidłowo, sąd odwoławczy w pełni go
podziela i przyjmuje jako własne ustalenia. Nie stanowił on ponadto przedmiotu
sporu w toku procesu. Prawidłowa jest również zawarta w uzasadnieniu wyroku
Sądu I instancji analiza prawa materialnego, którą sąd odwoławczy również
akceptuje i przez to nie jest celowe jej ponawianie.
Zdaniem Sądu II instancji, Sąd Okręgowy prawidłowo zinterpretował art. 365
§ 1 k.p.c. i jego skutki dla możliwości dochodzenia roszczeń objętych pozwem.
Uwzględnienie powództwa wobec powoda i oddalenie powództwa – w tym samym
procesie wobec Skarbu Państwa – Wojewody rodzi taki skutek, że inne sądy,
organy państwowe oraz organy administracji publicznej rozstrzygające w sprawach
innych niż karne (§ 2 art. 365 k.p.c.) są związane prejudycjalnie, czyli nie mogą
dokonać odmiennej oceny prawnej roszczenia niż zawarta w prejudykacie, ale
także nie mogą dokonać odmiennych ustaleń faktycznych.
Związanie stron oraz prejudycjalne związanie innych organów określane
są jako pozytywny aspekt prawomocności materialnej. Skoro w procesach
„pracowniczych” powód i pozwany brali udział po tej samej stronie tj. po stronie
4
pozwanej, od której dochodzono roszczeń i zapadły prawomocne
rozstrzygnięcia, w których od powoda zasądzono określone kwoty, a w
stosunku do Skarbu Państwa oddalono żądanie, to w takiej sytuacji instytucja
regresu w ogóle się „nie otwiera” (nie może mieć zastosowania), gdyż
przesądzono w tych wyrokach o braku odpowiedzialności Skarbu Państwa co
do tych roszczeń.
Powyższej analizy nie niweczy podnoszony przez skarżącego wywód, że
zapadły w sprawie wyrok nie ma powagi rzeczy osądzonej pomiędzy kilkoma
osobami występującymi w procesie po jednej stronie. Należy zgodzić się
z powyższym twierdzeniem, mającym wsparcie we wskazanym przez
skarżącego orzecznictwie Sądu Najwyższego z tym, że nie decyduje to
bynajmniej o wadliwości zaskarżonego wyroku. Gdyby zachodziła powaga
rzeczy osądzonej między stronami tego procesu to wówczas zachodziłaby
podstawa do odrzucenia pozwu, a nie do oddalenia powództwa. Podobnie, z
punktu widzenia oceny prawidłowości zaskarżonego wyroku nie ma znaczenia
przyczyna (przedawnienie), dla której oddalono powództwa wobec Skarbu
Państwa w procesach „pracowniczych.”
W skardze kasacyjnej powód zarzucił „naruszenie prawa materialnego”,
tj.: art. 365 § 1 k.p.c. przez błędną jego wykładnię i przyjęcie przez Sądy
pierwszej i drugiej instancji, że oddalenie w postępowaniach przed sądami
pracy, z uwagi na przedawnienie, roszczeń pracowników powoda w stosunku do
pozwanego in solidum (oprócz aktualnego pracodawcy) Skarbu Państwa –
Wojewody L. (i zasądzenie w tej sytuacji dochodzonych należności w całości od
SP ZOZ w B.) oznacza, że pomimo spełnienia przez powoda zasądzonych na
rzecz pracowników świadczeń także w części obciążającej Skarb Państwa –
Wojewodę [..] nie mogą być one zwrotnie od Skarbu Państwa – Wojewody
dochodzone.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Pozostaje poza sporem, że istnieją prawomocne wyroki sądu pracy,
w których oddalono roszczenia pracowników powoda wobec Skarbu Państwa.
5
W skardze kasacyjnej powód domaga się zasądzenia kwoty objętej tymi wyrokami
od Skarbu Państwa wskazując, że był on odpowiedzialnym za zapłatę tych kwot,
gdyż częściowo w czasie gdy roszczenia pracowników powstały powód był jednostką
organizacyjną Skarbu Państwa oraz, że jak wynika z uzasadnienia wyroków
oddalenie powództwa wobec Skarbu Państwa nastąpiło ze względu na podniesiony
zarzut przedawnienia tych roszczeń. Skoro więc roszczenie powoda wobec Skarbu
Państwa jest roszczeniem istniejącym, to na mocy art. 518 § 1 pkt 1 k.c. może on
żądać jego zasądzenia na swoją rzecz. Stanowisko takie nie znajduje jednak
podstaw prawnych.
Skoro istnieją prawomocne wyroki oddalające powództwo pracowników
wobec Skarbu Państwa, to z art. 365 § 1 k.c. wynika, że także sądy orzekające
w sprawie jaką powód wytoczył Skarbowi Państwa są nimi związane. Wprawdzie
o roszczeniu pracowników wobec Skarbu Państwa już prawomocnie orzeczono, to w
rozpoznawanym sporze nie mamy do czynienia z res iudicata. Sprawa ta toczy się
pomiędzy podmiotami, które występowały po stronie pozwanej w poprzednich
procesach, a więc nie pomiędzy tymi samymi stronami, powództwo nie podlega więc
odrzuceniu. Rodzi się jednak pytanie, czy skoro już w innym postępowaniu
przesądzono, że Skarb Państwa nie odpowiada z tytuł roszczeń pracowniczych, to
ma to znaczenie dla rozstrzygnięcie w rozpoznawanej sprawie. Gdyby dopuścić do
uwzględnienia roszczeń powoda, to w obrocie istniałyby dwa wyroki. Z wyroku sądu
pracy wynikałoby, że Skarb Państwa nie odpowiada za roszczenia związane
z wypłaconym lekarzom wynagrodzeniem za godziny nadliczbowe, a z wyroku
w rozpoznawanej sprawie, że taka odpowiedzialność istnieje. Powód opiera
powództwo na art. 518 § 1 pkt 1 k.c., czyli na twierdzeniu, że przysługuje mu od
Skarbu Państwa zwrot równowartości długu, który on zapłacił. Zasądzenie
roszczenia od Skarbu Państwa, na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.c., byłoby więc
zupełnie sprzeczne z sentencją prawomocnego wyroku sądu pracy, w którym
stwierdzono, że wierzytelność wobec Skarbu Państwa nie zasługuje na
uwzględnienie, a więc że jego dług nie może być przymusowo wyegzekwowany.
Jeżeli więc prawomocnym wyrokiem oddalono powództwo o zasądzenie
w stosunku do jednego z dwóch podmiotów, to takie oddalenie powództwa,
zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c., jest także wiążące w procesie, w którym ten
6
od którego zasądzono roszczenie dochodzi, na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.c.,
zwrotu zapłaconej kwoty stanowiącej równowartość długu drugiego podmiotu,
wobec którego orzeczono oddalenie powództwa.
Powód podnosi, że skoro w art. 518 § 1 pkt 1 k.c. mowa jest o zapłacie
długu, to jego roszczenie powinno zostać uwzględnione, gdyż podstawą oddalenia
powództwa wobec Skarbu Państwa był zarzut przedawnienia roszczenia, czyli dług
Skarbu Państwa w dalszym ciągu istnieje, tyle tylko że nie może być przymusowo
wyegzekwowany. Stanowisko to nie zasługuje na uwzględnienie z dwu powodów.
Po pierwsze, za ugruntowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego można uznać
stanowisko, że sąd rozpoznający inną sprawę związany jest tylko sentencją
wyroku, nie zaś ustaleniami faktycznymi i ocenami prawnymi zawartymi w jego
uzasadnieniu (wyroki: z dnia 6 lipca 1934 r., C III 313/33, Zb.Urz. 1935, p. 67;
z dnia 16 lutego 1937 r., C II 2507/36, OSP 1937, p. 727; z dnia 17 września
1957 r. I CO 20/57, OSPiKA 1958, p. 261; z dnia 17 grudnia 1976 r., III PR 187/76,
OSPiKA 1978, p. 45; z dnia 15 listopada 2007 r., II CSK 347/07 niepubl.; z dnia
8 czerwca 2005 r., V CSK 702/04 niepubl; z dnia 13 stycznia 2000 r., II CKN
655/98 niepubl.). Nawet zaś dopuszczając wyjątkowo do uwzględnienia tego co
wynika z uzasadnienia musielibyśmy doprowadzić do sytuacji, której nie można
akceptować na tle art. 365 § 1 k.p.c. W jednym postępowaniu sąd uwzględniając
zarzut przedawnienia uznaje, że dług Skarbu Państwa nie może zostać
przymusowo wyegzekwowany, a w drugim postępowaniu orzekałby, że Skarb
Państwa byłby zobowiązany do przymusowego zaspokojenia tego długu.
Mając na uwadze powyższe względy Sąd Najwyższy, na podstawie
art. 39814
k.p.c., orzekł jak w sentencji.