Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 września 1995 r.
II URN 25/95
W sytuacji, gdy po dniu 15 listopada 1991 r., tj, po
wejściu w życie ustawy z dnia 17 października 1991 r. o
rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i
rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450
ze zm.) wniosek o świadczenie emerytalno-rentowe na podstawie
przepisów ustawy z dnia 28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin (Dz. U. Nr 23,
poz. 99 ze zm.), zostanie zgłoszony przez osobę, która przed
tą datą miała ustalone prawo do innego świadczenia z
uwzględnieniem zasady obliczania okresów zatrudnienia
wskazanej w art. 6 ust. 2 tej ustawy, zasadę tę stosuje się
nadal.
Przewodniczący SSN: Maria Tyszel, Sędziowie SN: Maria
Mańkowska (sprawozdawca), Stefania Szymańska,
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 6 września 1995 r.
sprawy z wniosku Jana P. przeciwko Centralnej Dyrekcji
Okręgowej Kolei Państwowych w W. o wysokość renty
inwalidzkiej, na skutek rewizji nadzwyczajnej Rzecznika Praw
Obywatelskich [...] od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 25 marca 1994 r.
[...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę
Sądowi Wojewódzkiemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Warszawie do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Centralna Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych w W.
decyzją z dnia 27 listopada 1989 r., przyznała Janowi P.
kolejową rentę inwalidzką, przyjmując łącznie 20 lat 8
miesięcy i 19 dni pracy.
W okresie pracy na kolei od dnia 1 stycznia 1977 r. do 21
sierpnia 1989 r. wnioskodawca zatrudniony był na stanowisku
manewrowego, którą to pracę stosownie do art. 6 ust. 2 ustawy
z dnia 28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pra-
cowników kolejowych i ich rodzin (Dz. U. Nr 23, poz. 99 ze
zm.) organ rentowy policzył po 14 miesięcy za każdy pełny rok,
co spowodowało zwiększenie faktycznego stażu pracy o 2 lata.
W dniu 16 marca 1993 r. wnioskodawca zgłosił w kolejowym
organie rentowym wniosek o zamianę pobieranej kolejowej renty
inwalidzkiej na kolejową emeryturę oraz o przyznanie
zwiększenia z tytułu opłacania składek na ubezpieczenie spo-
łeczne rolników w czasie pobierania renty inwalidzkiej.
W związku z tym wnioskiem, kolejowy organ rentowy wydał w
dniu 15 grudnia 1993 r. jedną decyzję, którą przyznał
wnioskodawcy zwiększenie z tytułu opłacania składek na
ubezpieczenie społeczne rolników, obniżył staż pracy na kolei
z 16 lat 4 miesięcy i 3 dni do 14 lat 3 miesięcy i 3 dni oraz
odmówił wnioskodawcy prawa do kolejowej emerytury z powodu
braku 15 lat pracy na kolei wymaganych art. 11 ust. 2 ustawy o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych.
Od powyższej decyzji organu rentowego wnioskodawca
odwołał się do Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Warszawie, domagając się uchylenia decyzji
przeliczającej rentę inwalidzką i przyznania kolejowej emery-
tury. Wnioskodawca powołał się w odwołaniu, że spełnia warunek
15 lat pracy na kolei, co uznał organ rentowy przyznając mu w
1989 r. rentę inwalidzką.
W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy podtrzymał
stanowisko zajęte w decyzji z dnia 15 grudnia 1993 r.,
stwierdzając równocześnie, że od wejścia w życie ustawy z dnia
17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o
zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450) zwanej dalej ustawą o
rewaloryzacji, nie ma podstaw do stosowania korzystniejszego
przelicznika 14 miesięcy za 1 rok pracy na kolei, wykonywanej
na stanowiskach wymienionych w art. 6 ust. 2 ustawy o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Warszawie wyrokiem z dnia 25 marca 1994 r. oddalił odwołanie
wnioskodawcy. Ze wstępnej części wyroku wynika, że Sąd odniósł
się tylko do wysokości kolejowej renty inwalidzkiej, jednakże
w sentencji wyroku oddalił odwołanie w całości, a więc także w
odniesieniu do żądania wnioskodawcy przyznania emerytury.
Uzasadnienie wyroku zostało sporządzone w trybie art. 419 § 3
k.p.c. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego, art. 6 ust. 2 ustawy z dnia
28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników
kolejowych i ich rodzin, dotyczący obliczania stażu pracy na
kolei, pozostaje w sprzeczności z art. 7 ust. 1 w związku z
art. 45 ust. 1 ustawy o rewaloryzacji, zatem organ rentowy
prawidłowo dokonał wyliczenia stażu pracy, nie stosując
przelicznika 14 miesięcy za jeden rok pracy na kolei.
Wnioskodawca nie przepracował na kolei 15 lat, stąd nie
przysługuje mu prawo do kolejowej emerytury.
Powyższy wyrok zaskarżył Rzecznik Praw Obywatelskich w
drodze rewizji nadzwyczajnej i zarzucił rażące naruszenie
prawa: art. 3 § 2 w związku z art. 316 § 1 k.p.c. i art. 47714
§ 1 k.p.c., art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 28 kwietnia 1983 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin
oraz naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej, wnosząc o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Wojewódzkiemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warsza-
wie do ponownego rozpoznania.
Rewidujący podniósł, że konieczność dalszego stosowania
art. 6 ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników
kolejowych nie może budzić wątpliwości. Ustawa z dnia 17
października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent... ma
zastosowanie do ustawy kolejowej i wprowadziła do niej istotne
zmiany, ale dotyczą one jedynie kwalifikacji okresów pracy,
tj. podziału na składkowe i nieskładkowe, limitu okresów
nieskładkowych uwzględnianych przy ustalaniu prawa do emerytur
i rent (nie więcej niż 1/3 okresów składkowych), i zasad
obliczania, przeliczania oraz waloryzacji emerytur i rent.
Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich, ustawa z dnia 17
października 1991 r. w żaden sposób nie narusza zasad
nabywania prawa do emerytur i rent określonych ustawą o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych, ani też nie
uchyla art. 6 ust. 2 tej ustawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Bezsporne jest, że wnioskodawca od dnia 22 sierpnia 1989
r. pobierał kolejową rentę inwalidzką z zaliczeniem do stażu
pracy 16 lat, 4 miesięcy i 3 dni. W okresie od dnia 1 stycznia
1977 r. do 21 sierpnia 1989 r. wnioskodawca pracował na stano-
wisku manewrowego, która to praca na podstawie art. 6 ust. 2
ustawy z dnia 28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników kolejowych i ich rodzin (Dz. U. Nr 23, poz. 99 ze
zm.),zwanej dalej ustawą o z.e.k., została mu wliczona do
okresu zatrudnienia w wymiarze 14 miesięcy za każdy pełny rok
zatrudnienia na kolei. Niespornym jest również, że
wnioskodawca udowodnił 11 lat i 6 miesięcy prowadzenia
gospodarstwa rolnego i płacenia składek na ubezpieczenie
społeczne rolników w okresie objęcia go równocześnie
ubezpieczeniem z tytułu zatrudnienia na kolei.
W takiej sytuacji faktycznej wnioskodawca złożył wniosek
o zamianę świadczenia rentowego na emeryturę ze zwiększeniem o
tzw. dodatek rolny.
Zarówno organ rentowy, jak i Sąd Wojewódzki odmówiły
przyznania wnioskodawcy emerytury kolejowej, a ponadto uznały,
że również w stosunku do wypłacanego dotąd świadczenia
rentowego należy zastosować przeliczenie całego stażu pracy
wnioskodawcy, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 17
października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent oraz o
zmianie niektórych ustaw.
Sąd Najwyższy, rozpoznając sprawę w granicach rewizji
nadzwyczajnej uznał, że zaskarżony wyrok wydany został z
rażącym naruszeniem prawa materialnego na skutek
niezastosowania przez Sąd Wojewódzki art. 15 ust. 3 w związku
z art. 33 ust. 2 ustawy o rewaloryzacji, a więc innych
przepisów od tych, które zostały powołane w rewizji.
Nie można bowiem podzielić poglądu, który prezentuje
rewizja nadzwyczajna, że przepisy ustawy o rewaloryzacji nie
dotykają uprawnienia kolejarzy, wynikającego z art. 6 ust. 2
ustawy z dnia 28 kwietnia 1983 r. Ta korzystna dla kolejarzy
zasada liczenia stażu pracy z przelicznikiem 14 miesięcy za
każdy rok pracy nie została recypowana do zasad obowiązujących
od 15 listopada 1991 r., wprowadzonych przepisami ustawy o
rewaloryzacji. Art. 45 ust. 1 tej ustawy stanowi, że przepisy
ustaw wymienionych w art. 1, a więc także przepisy ustawy z
dnia 28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników kolejowych, stosuje się nadal, o ile nie są
sprzeczne z postanowieniami tejże ustawy. Ponieważ przepisy
tej ustawy nie przewidują korzystniejszego przelicznika stażu
pracy dla kolejarzy, odmiennie, jak dla górników, którym
pozostawiono takie uprawnienia, wynikające z art. 6 ustawy z
dnia 1 lutego 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym górników i
ich rodzin (Dz. U. Nr 5, poz. 32 ze zm.) na podstawie zapisu w
art. 6 ust. 5 ustawy o rewaloryzacji - Sąd Najwyższy w tym
tylko podziela pogląd organu rentowego i Sądu Wojewódzkiego,
że art. 6 ust. 2 ustawy o z.e.k. nie może być stosowany przy
przyznawaniu świadczeń emerytalno-rentowych po dacie wejścia w
życie ustawy o rewaloryzacji, tj. od dnia 15 listopada 1991 r.
Ma to jednak wyłączne odniesienie do obliczania podstawy
wymiaru świadczenia ubezpieczeniowego, przyznawanego pod
rządami przepisów ustawy o rewaloryzacji, a nie do decyzji
przeliczeniowych w stosunku do poprzednio już przyznanego
świadczenia.
Zaskarżony wyrok wydany został z rażącym naruszeniem
prawa, ponieważ przyznanie wnioskodawcy zwiększenia renty z
tytułu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników
podczas równoczesnego podlegania ubezpieczeniu pracowniczemu,
nie uzasadnia ponownego obliczenia renty w sposób wskazany w
art. 33 ust. 2 ustawy o rewaloryzacji. W myśl tego przepisu,
do ustalenia wysokości emerytury lub renty stosuje się
przepisy art. 10-16 ustawy o rewaloryzacji wówczas, gdy po
dniu wejścia w życie ustawy, zostanie zgłoszony wniosek o
doliczenie nie uwzględnionych dotychczas w wymiarze
świadczenia okresów składkowych lub nieskładkowych, z
wyjątkiem wskazanym w tym przepisie.
W wyroku z dnia 23 maja 1995 r. II URN 11/95 (OSNAPiUS
1995 nr 21 poz. 267) Sąd Najwyższy wskazał, że wniosek o
zwiększenie świadczenia z tytułu podwójnego opłacania składek
na ubezpieczenie społeczne nie jest wnioskiem o doliczenie do
dotychczas ustalonych okresów zatrudnienia dalszych okresów
składkowych lub nieskładkowych. Wskazuje na to art. 15 ust. 3
a ustawy rewaloryzacyjnej w brzmieniu nadanym art. 5 pkt 1
lit. "a" ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o zmianie niektórych
ustaw dotyczących zatrudnienia oraz zaopatrzenia emerytalnego
(Dz. U. Nr 21, poz. 84), który stanowi, że "w razie zbiegu
okresów opłacania składek na Fundusz Emerytalny Rolników i
Fundusz Ubezpieczenia Społecznego Rolników, przypadających od
1 lipca 1977 r., z innym ubezpieczeniem społecznym,
świadczenie ulega zwiększeniu, o którym mowa w art. 3, za
okres opłacania tych składek..." Ta konstrukcja przepisu
wskazuje, że okresy opłacania składek na wymienione Fundusze,
w czasie trwania innego ubezpieczenia społecznego, nie są
okresami składkowymi lub nieskładkowymi, o których mowa w art.
33 ust. 2 ustawy o rewaloryzacji. Okresy te bowiem, wobec
uwzględnienia ich w dotychczasowym wymiarze świadczenia,
właśnie z tytułu tego "innego ubezpieczenia społecznego" nie
podlegają doliczeniu do już ustalonych okresów składkowych i
nieskładkowych, lecz stanowią podstawę do uzyskania zwięk-
szenia świadczenia w sposób określony w przytoczonym art. 15
ust. 3 tejże ustawy.
Sąd Najwyższy w składzie obecnym podziela powyższy
pogląd, którego dalszą konsekwencją jest, że prawo do
zwiększenia świadczenia na podstawie art. 15 ust. 3 ustawy o
rewaloryzacji wyklucza stosowanie zasad wskazanych w art. 33
ust. 2 tej ustawy poprzez ponowne ustalenie stażu pracy.
Wprawdzie słuszne jest stanowisko Sądu Wojewódzkiego, że
wobec zgłoszenia wniosku o przyznanie kolejowej emerytury w
dniu 16 marca 1993 r, zastosowanie mają przepisy ustawy z dnia
17 października 1991 r. o rewaloryzacji, to jednak - zdaniem
Sądu Najwyższego - brak jest podstaw prawnych do ponownego
ustalania tych okresów zatrudnienia, równorzędnych i
zaliczalnych, które były w myśl art. 28 ust. 2 tej ustawy już
uwzględnione przez organ rentowy prawomocną decyzją o rewalo-
ryzacji kolejowej renty inwalidzkiej. Jak wynika z akt
rentowych, prawomocną decyzją z dnia 27 listopada 1989 r.
organ rentowy ustalił wnioskodawcy okres zatrudnienia
wynoszący 20 lat 8 miesięcy i 19 dni, w tym 16 lat 4 miesiące
i 3 dni pracy na kolei i ten sam staż pracy przyjęto w
kolejnych decyzjach. Również w decyzji rewaloryzacyjnej z dnia
20 grudnia 1991 r. wydanej na podstawie art. 28 ust. 2 ustawy
o rewaloryzacji okres ten przyjęto jako okres składkowy. To
ustalenie organu należy do sfery praw słusznie nabytych przez
wnioskodawcę, podlegających szczególnej ochronie.
Zagadnienie ochrony praw słusznie nabytych było
wielokrotnie podnoszone zarówno w orzecznictwie Sądu
Najwyższego, jak i Trybunału Konstytucyjnego (m.in. wyroki z
dnia 7 maja 1991 r. I PRN 19/91, I PRN 34/91, z dnia 6
stycznia 1994 r. II URN 57/93 - OSNCP 1994 z. 10 poz. 194,
orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 28 maja 1986 - U/86 OTK
1986 poz. 1, z dnia 2 marca 1993 r. K-9/92 OTK 1993 cz. I
poz. 6). Ustalenie okresów zatrudnienia wnioskodawcy mogłoby
być skutecznie wzruszone jedynie w trybie art. 80 ustawy z
dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników
i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) w związku z art.
39 ustawy o z.e.k., tj. jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji
w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub
ujawnione okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji,
które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość.
Drugą możliwość ponownego ustalania okresów składowych i
nieskładkowych przewidywał art. 33 ust. 2 ustawy o
rewaloryzacji a także ust. 3 tego przepisu, który odnosił się
jednak wyłącznie do osób pobierających świadczenia na
podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym górników. Jest
bezsporne, że w niniejszej sprawie nie zaszły okoliczności
wskazane w powołanym art. 80 ustawy o z.e.p.. Jak to wyżej ws-
kazano, zgłoszenie przez wnioskodawcę wniosku o zwiększenie
pobieranej kolejowej renty inwalidzkiej z tytułu opłacania
składek na ubezpieczenie społeczne rolników nie jest
równoznaczne z wnioskiem o doliczenie nie uwzględnionych
dotychczas w wymiarze świadczenia okresów składkowych lub
nieskładkowych, uzasadniającym na podstawie art. 33 ust. 2
ustawy o rewaloryzacji ponowne ustalenie wszystkich okresów
składkowych i nieskładkowych, mających wpływ na wysokość
świadczeń, na zasadach wskazanych w art. 10 tejże ustawy.
Również wniosek o przyznanie emerytury kolejowej w miejsce
wypłacanej dotychczas kolejowej renty inwalidzkiej, nie jest
wnioskiem o jakim stanowi art. 33 ust. 2 ustawy o
rewaloryzacji, bowiem wnioskodawca nie wnosił o doliczenie,
innych okresów składkowych lub nieskładkowych dotychczas nie
uwzględnionych w wymiarze jego renty.
Podobne zagadnienie wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z
dnia 22 marca 1994 r., II UR 4/94 (OSNCP 1994 z. 11 poz. 225).
Wprawdzie orzeczenie to dotyczyło zasad obliczania renty
rodzinnej po emerycie, którego emerytura została zre-
waloryzowana z zastosowaniem art. 28 ust. 2 ustawy o
rewaloryzacji, jednakże wskazane w uzasadnieniu zasady
stosowania omawianego art. 33 ust. 2 tejże ustawy mają w pełni
zastosowanie również w razie zgłoszenia wniosku o zamianę
pobieranej renty inwalidzkiej na emeryturę, tak jak w
niniejszej sprawie.
Zgodnie z art. 420 § 2 w związku z art. 423 § 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy jest związany jedynie wnioskami rewizji
nadzwyczajnej a nie wskazanymi w niej podstawami. Orzekając w
niniejszej sprawie Sąd Najwyższy nie podziela poglądu Rzecz-
nika Praw Obywatelskich, że zaskarżony wyrok został wydany z
rażącym naruszeniem art. 6 ust. 2 ustawy o z.e.k. i uznał, że
wyrok ten narusza w sposób rażący art. 28 ust. 2 i art. 33
ust. 2 ustawy o rewaloryzacji, wobec czego rewizja
nadzwyczajna jest uzasadniona. Ponieważ, wbrew wskazanym
podstawom rewizyjnym oraz treści uzasadnienia rewizji
nadzwyczajnej wnioskiem rewizyjnym o uchylenie zaskarżonego
wyroku objęto cały wyrok, a więc również tę część wyroku, w
której rażąco naruszony został art. 15 ust. 3 ustawy o
rewaloryzacji, Sąd Najwyższy uwzględnił wniosek rewizji
nadzwyczajnej w pełnym zakresie.
Zebrany w sprawie materiał dowodowy nie daje podstaw do
merytorycznego rozstrzygnięcia. Z akt rentowych wynika bowiem,
że w prawomocnych decyzjach dotyczących kolejowej renty
inwalidzkiej wnioskodawcy, ustalono mu jedynie 20 lat 8
miesięcy i 19 dni łącznego zatrudnienia, natomiast nie wydano
żadnej decyzji w związku z wnioskiem z dnia 18 października
1990 r. o doliczenie okresu pracy w gospodarstwie rolnym. W
odpowiedzi na ten wniosek organ rentowy decyzją z dnia 22 maja
1990 r. uwzględnił okres prowadzenia gospodarstwa rolnego od 1
lipca 1977 r. do 31 grudnia 1988 r. przyznając dodatek "rolny"
i informując, że pozostały okres pracy w gospodarstwie rolnym
po ukończeniu 16 lat życia, nie został zaliczony "ponieważ
zatrudnienie to ma wpływ na prawo do emerytury a nie na wzrost
renty inwalidzkiej".
Sąd Najwyższy zauważa, że błędny jest pogląd Sądu
Wojewódzkiego wyrażony w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że
zgodnie z art. 11 ustawy o z.e.k. emerytura przysługuje
mężczyźnie, który ukończył 60 lat życia i ma co najmniej
20-letni staż pracy, w tym co najmniej 15 lat zatrudnienia na
kolei. Art. 11 ust. 1 pkt 2 ustawy o z.e.k. nie został
zmieniony i jednym z warunków koniecznych do uzyskania prawa
do kolejowej emerytury jest dla mężczyzn, wykazanie 25 a nie
20 lat okresów zatrudnienia łącznie z okresami równorzędnymi i
zaliczalnymi do okresów zatrudnienia, (po dniu 15 listopada
1991 r. - okresów składkowych i nieskładkowych w rozmiarze ws-
kazanym w art. 6 ust. 1 ustawy o rewaloryzacji).
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd orzekający,
uwzględniając stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone powyżej,
dokona ustalenia wszystkich okresów składkowych wnioskodawcy
zgodnie z art. 2, 4 i 5 ustawy o rewaloryzacji i dopiero
wówczas orzeknie o jego uprawnieniach do emerytury kolejowej a
także o uprawnieniach do zwiększenia kolejowej emerytury bądź
renty inwalidzkiej.
Z tych wszystkich względów zaskarżony wyrok podlegał
uchyleniu na podstawie art. 422 § 2 k.p.c. Uwzględnieniu
rewizji nie stoi na przeszkodzie przekroczenie terminu do jej
wniesienia z art. 421 § 2 k.p.c. bowiem został również
naruszony interes Rzeczypospolitej Polskiej przez pozbawienie
wnioskodawcy właściwej ochrony jego prawa do ustawowych
świadczeń ubezpieczeniowych. Zaskarżony wyrok podważa zasadę
zaufania do wymiaru sprawiedliwości, jest także sprzeczny z
zasadą ochrony praw słusznie nabytych.
=======================================