Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 października 1996 r.
II URN 25/96
Dochód faktyczny, osiągany przez emeryta, pozostającego w zatrudnieniu
w ramach stosunku pracy, oznacza wynagrodzenie pomniejszone o koszty jego
uzyskania w rozumieniu przepisu art. 24 ust. 10 ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o
podatku dochodowym od osób fizycznych (jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r., Nr 90,
poz. 416 ze zm.).
Przewodniczący SSN: Teresa Romer (sprawozdawca), Sędzia SN: Jerzy
Kuźniar, Sędzia SA: Mieczysław Bareja.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 3 października 1996 r. sprawy z wniosku
Michała L. przeciwko [...] Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w W. o wysokość
emerytury, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Pracy i Polityki Socjalnej [...] od
wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z
dnia 24 stycznia 1996 r. [...]
o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną
U z a s a d n i e n i e
Michał L. odwołał się do Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych we Wrocławiu od decyzji [...] Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych wydanej
28 czerwca 1995 r. a dotyczącej rozliczenia emerytury wnioskodawcy ze względu na
osiągany przez niego dochód z tytułu zatrudnienia.
W odwołaniu Michał L. zarzucił, że organ rentowy obliczył dla celów zmniejszenia
emerytury dochód brutto bez uwzględnienia i odliczenia kosztów uzyskania.
W odpowiedzi na odwołanie [...] DOKP wnosiła o utrzymanie w mocy zaskar-
żonej decyzji. W ocenie organu rentowego z przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej z dnia 22 lipca 1992 r. w sprawie szczegółowych zasad zawieszania
lub zmniejszania emerytury i renty (Dz. U. Nr 58, poz. 290 ze zm.), a przede wszystkim
z § 1 ust. 1 pkt. 1 wynika, że dochodem wpływającym na wstrzymanie lub zmniejszenie
świadczeń jest wynagrodzenie, które przyjmuje się do podstawy wymiaru emerytury lub
renty, a więc z uwzględnieniem kosztów przychodu.
Sąd Wojewódzki wyrokiem z 3 listopada 1995 r. zmienił zaskarżoną decyzję w
ten sposób, że ustalił iż wnioskodawca osiągnął w 1994 r. dochód w wysokości trzy
tysiące pięćset dziewięć złotych i osiemdziesiąt cztery grosze a nie jak to przyjęto w
decyzji trzy tysiące siedemset osiemdziesiąt dwa złote dwadzieścia cztery grosze.
Zdaniem Sądu Wojewódzkiego z przepisu art. 24 ustawy z dnia 17 października
1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustania emerytur i rent oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) oraz z § 1 ust. 3 rozporzą-
dzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22 lipca 1992 r, wymienionego wyżej, za
dochód osiągnięty przez emeryta lub rencistę uważa się dochód faktyczny.
Sąd odwołał się do uchwały Sądu Najwyższego z 28 września 1994 r., II UZP 26/94
(OSNAPiUS 1994 nr 12 poz. 196), w której uznano, że pojęcie dochodu, zawarte w
przytoczonych przepisach oznacza kwotę otrzymywanego wynagrodzenia według ana-
logicznych zasad, jak przewidziane w przepisach o podatku od osób fizycznych.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 24 stycznia 1996 r. oddalił rewizję organu rentowego od
wyroku Sądu Wojewódzkiego.
Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu wyroku podzielił pogląd przyjęty przez Sąd
Wojewódzki a znajdujący też potwierdzenie we wspomnianej uchwale Sądu Najwyż-
szego co do tego, że przez pojęcie dochodu użyte w ustawie rewaloryzacyjnej oraz w
rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22 lipca 1992 r, należy rozu-
mieć dochód po odliczeniu kosztów uzyskania, tak jak to ma miejsce w ustawie o
podatku dochodowym od osób fizycznych. Sąd Apelacyjny przyznał, w związku z
wywodami rewizji, że powoływana uchwała Sądu Najwyższego nie ma charakteru
wiążącego poza sprawą, w której została podjęta w wyniku przedstawionego zagad-
nienia prawnego. Jednakże Sąd Apelacyjny podzielił pogląd prawny wyrażony w tej
uchwale i podkreślił, że art. 24 ustawy rewaloryzacyjnej uzależnia prawo do otrzymania
świadczeń emerytalno-rentowych w pełnej lub ograniczonej wysokości od wysokości
dochodów osiągniętych z pracy lub innej działalności. Według Sądu Apelacyjnego
ustawodawca założył, że korzystanie z publicznego funduszu emerytalnego winno ulec
ograniczeniu lub okresowemu wstrzymaniu, gdy uprawniony do świadczenia uzyskał
środki utrzymania, zastępujące emeryturę lub rentę. Dla realizacji tego założenia
odpowiednie jest przyjęcie w rozliczeniu emeryta lub rencisty faktycznego dochodu, a
więc pomniejszonego o koszty jego uzyskania.
W rewizji nadzwyczajnej Minister Pracy i Polityki Socjalnej zarzucił temu wyro-
kowi rażące naruszenie prawa, w tym art. 24 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o
rewaloryzacji emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw oraz § 1 rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22 lipca 1992 r w sprawie szczegółowych
zasad zawieszania lub zmniejszania emerytury i renty, a nadto naruszenie interesu
Rzeczypospolitej Polskiej.
W uzasadnieniu Minister Pracy i Polityki Socjalnej polemizował ze stanowiskiem
wyrażonym przez Sąd Apelacyjny, a także z uchwałą Sądu Najwyższego z 28 września
1994 r., na której, w opinii Ministra, Sądy obu instancji oparły swoje rozstrzygnięcia.
Minister powołał się przede wszystkim na przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenie społeczne, które nie przewiduje pomniejszenia dochodu o koszty
uzyskania przychodu stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie
społeczne. Zdaniem wnoszącego rewizję w dziedzinie ubezpieczeń społecznych przy
rozliczaniu dochodów pracujących emerytów przyjęto słuszną zasadę, że podstawa
wymiaru składki stanowi podstawę obliczania świadczeń, a także dochodów emerytów
i rencistów uwzględnianych przy zawieszaniu lub zmniejszaniu świadczeń.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Zgodnie z przepisami art. 24 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewa-
loryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) prawo do emerytury, renty inwalidzkiej i renty
rodzinnej ulega zawieszeniu lub świadczenia te ulegają zmniejszeniu (na zasadach
określonych w ust. 3-6), w razie osiągania wynagrodzenia lub dochodu z tytułu
zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej albo pozarolniczej działalności gospodarczej,
której wykonywanie podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego.
Z mocy art. 25 ust. 4 ustawy rewaloryzacyjnej, a więc na mocy delegacji usta-
wowej wydane zostało rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22 lipca
1992 r. w sprawie szczegółowych zasad zawieszania lub zmniejszania emerytury lub
renty (Dz. U. Nr 58, poz. 290 ze zm.), zwane dalej rozporządzeniem. Rozporządzenie to
w § 1 ust. 3 sprecyzowało pojęcie dochodu, od którego zależy zawieszenie lub
zmniejszenie świadczenia pobieranego przez emeryta lub rencistę. Z przepisu § 1 ust.
3 rozporządzenia wynika, że chodzi o "faktyczny dochód uzyskany przez emeryta lub
rencistę w danym roku kalendarzowym". Pojęcie to, zgodnie z treścią omawianego
przepisu (§ 1 ust. 1), dotyczy dochodu osiąganego między innymi z tytułu zatrudnienia
wykonywanego w ramach stosunku pracy, innej pracy zarobkowej (np. w oparciu o
umowy prawa cywilnego), wykonywania zawodu adwokata, z pozarolniczej działalności
gospodarczej podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Treść § 1
rozporządzenia odnosi się do wszystkich świadczeniobiorców osiągających dochód z
punktu widzenia zachowania przez nich prawa do wypłaty świadczeń w pełnej
wysokości, zmniejszonych lub nawet zawieszenia tego prawa zależnie od tego jaki
faktyczny dochód osiągnęli.
Przepis art. 24 ust. 1 ustawy rewaloryzacyjnej "sprowadza do jednego mia-
nownika" dochód osiągany przez emeryta lub rencistę, nie różnicując źródeł tego do-
chodu.
Nie negując, że uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 września 1994 r., po-
przednio kilkakrotnie już wymieniana, dotyczyła osoby osiągającej dochód z tytułu
umowy zlecenia, Sąd Najwyższy w składzie rozpatrującym niniejszą sprawę uważa, że
uwagi zawarte w uzasadnieniu tej uchwały dotyczą też dochodu osiąganego z innych
źródeł, w tym ze stosunku pracy.
Gramatyczna wykładnia pojęcia "dochód faktyczny" prowadzi do wniosku, że
chodzi o rzeczywisty dochód, ten który w realny sposób wpływa na stan majątkowy
świadczeniobiorcy. Dlatego też nie można przy ustalaniu tak pojmowanego dochodu
pominąć kosztów jego uzyskania. Pozbawienie możliwości odliczenia tych kosztów przy
obliczaniu faktycznego dochodu stanowiłoby zaprzeczenie pojęcia "dochód faktyczny".
[...]
Ustalenie kosztów uzyskania przy dochodzie pochodzącym z wynagrodzenia
otrzymywanego z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy może nasuwać trud-
ności. Dlatego też Sąd Najwyższy podziela pogląd wyrażony w uchwale z 28 września
1994 r, że najwłaściwsze w tej sytuacji jest zastosowanie w drodze analogiae iuris
uregulowania zawartego w ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od
osób fizycznych (jednolity tekst: Dz. U. 1993 r., Nr 90, poz. 416 ze zm.). Miesięczne ko-
szty uzyskania przychodu z tytułu stosunku pracy określonego tą ustawą stanowią stałą
wysokość w przeciwieństwie do dochodu osiąganego z tytułu umowy o dzieło lub
umowy zlecenia, które przyjmuje się w wysokości faktycznie poniesionej (art. 22 ust. 10
tej ustawy).
Sąd Najwyższy nie podziela koncepcji wyrażonej w rewizji nadzwyczajnej a
sprowadzającej się do tego, że "dochód faktyczny" o jakim mowa w art. 24 ustawy re-
waloryzacyjnej w związku z treścią § 1 ust. 3 rozporządzenia, ma być oceniany kate-
goriami przewidzianymi dla ustalenia wysokości składek na ubezpieczenie społeczne
oraz, że przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie
wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne powinny mieć, jako
jedyne, zastosowanie przy rozpatrywaniu sprawy. Brak jest podstaw prawnych do
zaakceptowania takiego poglądu i traktowania dochodu mającego wpływ na wypłatę
świadczeń w kategoriach analogicznych do wynagrodzeń, od których odprowadzane są
składki na ubezpieczenie społeczne. Ustawodawca regulując w art. 24 ustawy
rewaloryzacyjnej sytuację szczególną, jaką jest osiąganie dochodów przez osoby
pobierające emerytury i renty uznał za celowe zastosowanie szczegółowych rozwiązań
tego problemu dla celów zmniejszenia wypłaty świadczeń, czemu dał wyraz w delegacji
zawartej w art. 25 ustawy rewaloryzacyjnej. W momencie wejścia w życie ustawy
rewaloryzacyjnej rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. już
obowiązywało. Gdyby zamiarem ustawodawcy było potraktowanie dochodu mającego
wpływ na wysokość pobieranego już świadczenia w sposób analogiczny jak
wynagrodzenia dla podstawy wymiary składek, wystarczające byłoby odesłanie do tego
rozporządzenia przez określenie, że chodzi o dochód stanowiący podstawę wymiaru
składek. Ustawodawca tego nie uczynił.
Zastosowanie przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych
jest uzasadnione tym, iż dochód osiągany przez emeryta bądź rencistę łącznie z
pobieranym częściowo lub w pełnej wysokości świadczeniem podlega w równej mierze
podatkowi od osób fizycznych. Przy założeniu zawartym w rewizji dochód tej samej
osoby (świadczenie plus wynagrodzenie) byłby obliczany dla celów podatkowych
według innych kryteriów.
Kierując się powyższymi względami Sąd Najwyższy nie dopatrzył się w zas-
karżonym wyroku i poprzedzającym go wyroku Sądu Wojewódzkiego naruszenia pra-
wa. Przeciwnie, Sąd Najwyższy uznał, że interpretacja przepisów art. 24 ustawy rewalo-
ryzacyjnej oraz przepisów rozporządzenia jest prawidłowa.
Dlatego też na mocy art. 421 KPC w związku z art. 11 ust. 5 ustawy z dnia 1
marca 1996 r. o zmianie kodeksu postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 189) Sąd
Najwyższy orzekł, jak w sentencji.
========================================