Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 listopada 1996 r.
I PKN 3/96
1. Przyjęcie przez pracownika propozycji zatrudnienia w zakładzie pracy
powstałym w wyniku przejęcia mienia dotychczas zatrudniającego go zakładu
pracy, złożonej przez zespół roboczy organizujący to przejęcie, nie pozbawia
pracownika prawa do odprawy na podstawie art. 8 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r., Nr 4, poz. 19 ze zm.).
2. Porozumienie pracodawcy ze związkami zawodowymi, o którym mowa w
art. 4 ust. 1 ustawy wskazanej w pkt 1, może przyznać pracownikowi prawo do
ekwiwalentu za urlop w następnym roku, jeżeli z powodu skrócenia okresu
wypowiedzenia ich zatrudnienie kończy się przed dniem 1 stycznia.
3. Odprawa z tytułu zwolnienia z pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy
korzysta z takiej samej ochrony przed potrąceniami jak wynagrodzenie za pracę
(art. 87 kp, art. 8 ust. 1 ustawy wykazanej w pkt. 1).
Przewodniczący SSN: Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie: SN
Maria Mańkowska, SA Mieczysław Bareja.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 14 listopada 1996 r. sprawy z powództwa
Adama T. przeciwko [...] Przedsiębiorstwu Realizacji Urządzeń Technologicznych "T."
Spółka z o.o. w R. o odprawę pieniężną, na skutek kasacji Rzecznika Praw
Obywatelskich [...] od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Olkuszu z dnia 23
czerwca 1992 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu-Sądowi
Pracy w Olkuszu do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Powód Adam T. dochodził od [...] Przedsiębiorstwa Realizacji Urządzeń Tech-
nologicznych "T.", Spółki z o.o. w R., Zakład w W. odprawy pieniężnej z tytułu
zwolnienia go z pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy.
Strona pozwana wnosiła o oddalenie powództwa.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Olkuszu wyrokiem z dnia 23 czerwca 1992 r. [...]
oddalił powództwo. Sąd ten ustalił, że powód był pracownikiem pozwanego do dnia 31
grudnia 1991 r. Stosunek pracy ustał wskutek wypowiedzenia przez pozwanego z
powodu likwidacji Zakładu w W. Okres wypowiedzenia został skrócony przez
pracodawcę. Zdaniem Sądu Rejonowego powód nie nabył prawa do odprawy, albo-
wiem przed rozwiązaniem stosunku pracy przyjął propozycję podjęcia pracy w nowym
zakładzie pracy, przejmującym mienie dotychczas zatrudniającego go zakładu pracy.
Ma zatem zastosowanie wobec niego przepis art. 8 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z
1990 r., Nr 4, poz. 19 ze zm. - zwanej dalej ustawą o zwolnieniach grupowych). Dnia 14
listopada 1991 r. powód złożył stronie pozwanej pisemne oświadczenie, że podejmie
pracę w nowym zakładzie, który powstanie na bazie Zakładu w W. Taki zakład (Zakłady
Mechniczno-Kuźnicze "W." Sp. z o.o.) został uruchomiony dnia 1 lutego 1992 r. Zakład
ten dzierżawi nieodpłatnie od strony pozwanej maszyny i urządzenia, co stanowi
przejęcie mienia, o którym mowa w art. 8 ust. 3 pkt 2 ustawy o zwolnieniach grupowych.
Powód do daty orzekania nie otrzymał pracy w nowym zakładzie pracy. Jest on
wspólnikiem spółki "W." i posiada jeden udział o wartości 1.000.000 st. zł.
Wyrok ten uprawomocnił się bez zaskarżenia.
Od tego wyroku kasację wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich, zarzucając rażące
naruszenie art. 8 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 i 3 ustawy o zwolnieniach grupowych oraz
naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej. Skarżący wniósł o uchylenie tego wyroku
i zasądzenie na rzecz powoda od pozwanego tytułem odprawy pieniężnej kwoty 505 zł
z odsetkami i kosztami. Zdaniem skarżącego oświadczenie o gotowości podjęcia
zatrudnienia u nowego pracodawcy nie może pozbawiać powoda prawa do odprawy,
albowiem nie zostało ono złożone w następstwie propozycji nowego zakładu pracy.
Spółka "W." w 1991 r. jeszcze nie istniała, gdyż jej rejestracja i rozpoczęcie działalności
nastąpiło dopiero w 1992 r. Nie stanowi przeszkody w nabyciu prawa do odprawy
posiadanie przez powoda jednego udziału w Spółce "W.". Jak bowiem stwierdził Sąd
Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 5 czerwca 1992 r., I PZP 12/92 (OSNCP
1992 z. 10 poz. 176), posiadanie przez pracownika jednej lub kilku akcji oznacza, iż z
reguły nie będzie można przyjąć, że prowadzi on działalność gospodarczą w ramach
spółki (art. 8 ust. 3 pkt 3 ustawy o zwolnieniach grupowych). Mimo, że w niniejszej
sprawie Sąd nie ustalił wysokości spornej odprawy, to jednakże Rzecznik wnosi o
zasądzenie konkretnej kwoty. Jego zdaniem kwota ta wynika z akt sprawy [...], w której
powód ponownie dochodził odprawy, a pozew jego został odrzucony na podstawie art.
199 § 1 pkt. 2 KPC. Powód dochodził w niej odprawy w wysokości 765 zł, a ponieważ
pozwany - zdaniem Rzecznika - bez podstawy prawnej wypłacił mu kwotę 260 zł jako
ekwiwalent za urlop w 1992 r., to należy się powodowi różnica między tymi kwotami w
wysokości 505 zł.
Naruszenia interesu Rzeczypospolitej Polskiej Rzecznik dopatruje się w poz-
bawieniu obywatela ochrony jego prawa do ustawowo zagwarantowanego wynagrodze-
nia, stanowiącego podstawowe źródło utrzymania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest uzasadniona, choć nie ze wszystkimi jej twierdzeniami można się
zgodzić.
Trafny jest podstawowy zarzut dotyczący oceny oświadczenia powoda o
przyjęciu propozycji zatrudnienia w nowym zakładzie pracy. Według art. 8 ust. 3 pkt 2
ustawy o zwolnieniach grupowych odprawa nie przysługuje pracownikowi, który do dnia
rozwiązania stosunku pracy przyjął propozycję zatrudnienia w zakładzie pracy
przejmującym w całości lub w części mienie dotychczas zatrudniającego go zakładu
pracy albo w zakładzie pracy powstałym w wyniku takiego przejęcia. W orzecznictwie
podkreślano, że musi to być propozycja od nowego pracodawcy. Jak słusznie przyjął
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 lutego 1994 r., I PRN 5/94 (OSNAPiUS 1994 nr 1
poz. 8), dla wyłączenia prawa do odprawy na podstawie art. 8 ust. 3 pkt 2 ustawy o
zwolnieniach grupowych istotne jest, aby do dnia rozwiązania dotychczasowego sto-
sunku pracy doszło do zawarcia co najmniej umowy przedwstępnej między pracow-
nikiem a nowym zakładem pracy, przejmującym mienie dotychczasowego zakładu
pracy, zawierającej przyrzeczenie nowego zatrudnienia.
Powód złożył oświadczenie dnia 14 listopada 1991 r., a umowa Spółki z o.o.
"W." została zawarta dnia 16 grudnia 1991 r. Spółkę tę zarejestrowano dnia 2 stycznia
1992 r. Oświadczenie powoda o przyjęciu propozycji nowego zatrudnienia nie mogło
być zatem kwalifikowane na podstawie art. 8 ust. 3 pkt 2 ustawy, gdyż propozycja nie
pochodziła od nowego pracodawcy. Nie wiązała ona Spółki "W." i tym samym jej
przyjęcie nie zapewniało powodowi pracy w tej Spółce. Propozycja była złożona przez
zespół roboczy, organizujący przejęcie zakładu w W.
Twierdzenia kasacji dotyczące art. 8 ust. 3 pkt 3 ustawy o zwolnieniach gru-
powych są merytorycznie słuszne. Nie można jednakże zarzucać Sądowi Rejonowemu
naruszenia tego przepisu, albowiem powództwo oddalono tylko na podstawie art. 8 ust.
3 pkt 2 tej ustawy.
Nie są natomiast uzasadnione poglądy Rzecznika dotyczące zasądzenia na
rzecz powoda kwoty 505 zł. W powołanej w kasacji sprawie Sądu Rejonowego-Sądu
Pracy w Olkuszu [...] nie została ustalona wysokość odprawy należnej powodowi, albo-
wiem jego pozew został odrzucony. Wspomniana w kasacji kwota 765 zł stanowi tylko
żądanie powoda i nie można uważać jej za ustaloną.
Ponadto błędne są wywody kasacji dotyczące potrącenia z odprawy ekwiwalentu
za urlop w 1992 r. Prawo do tego ekwiwalentu nie wynika z przepisów Kodeksu pracy
(art. 153 w związku z art. 171 § 1), albowiem powód przestał pracować dnia 31 grudnia
1991 r. Sprawa dotyczy zdarzeń sprzed nowelizacji kodeksu pracy ustawą z dnia 2
lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U.
Nr 24, poz. 110). Nie ma więc w niej zastosowania art. 155
1
, na podstawie którego
powód - gdyby nie skrócenie okresu wypowiedzenia - nabyłby prawo do ekwiwalentu za
urlop w 1992 r. tylko w wymiarze proporcjonalnym do okresu przepracowanego w tymże
roku, a nie za właściwy dla niego wymiar urlopu, przysługujący za cały rok.
Należy jednakże zauważyć, że powód mógł nabyć prawo do ekwiwalentu za
urlop w 1992 r. z mocy pkt 3.2 porozumienia, zawartego dnia 12 grudnia 1991 r. na
podstawie art. 4 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych przez pozwany zakład pracy
ze związkami zawodowymi. Według tego postanowienia pracownikom, którym okres
wypowiedzenia kończyłby się po 31 grudnia 1991 r., a którym okres ten zostanie
skrócony zgodnie z punktem 2.5 porozumienia, zakład pracy wypłaci ekwiwalent za
urlop wypoczynkowy za 1992 r. Z punktu 2.5 porozumienia (i z punktu 2.4, do którego
nawiązuje pkt 2.5) wynika, że dotyczy on pracowników wymienionych w załączniku nr 3
do porozumienia, zatrudnionych co najmniej 10 lat, którym okres 3-miesięcznego
wypowiedzenia zostanie skrócony do jednego miesiąca. Jeżeli więc powód spełniał
warunki określone we wskazanych punktach porozumienia - czego Sąd Najwyższy nie
mógł ustalić z uwagi na brak stosownych dokumentów - to nabył prawo do ekwiwalentu
za urlop w 1992 r. Porozumienie zawarte zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o zwolnieniach
grupowych ma charakter normatywny. Ma ono bowiem podstawę ustawową i wiąże
pracodawcę nie tylko w stosunku do strony związkowej (członków związków
zawodowych), ale także wobec pracowników nie zrzeszonych w tych związkach.
Postanowienie przyznające niektórym pracownikom prawo do ekwiwalentu za
urlop, mimo że na podstawie powszechnego ustawodawstwa pracy prawo do tego
świadczenia im nie przysługuje z powodu skrócenia okresu wypowiedzenia, mieści się
w przedmiocie porozumienia, określonym w art. 4 ust. 1 zd. 2 ustawy o zwolnieniach
grupowych. Według tego przepisu w porozumieniu określa się zasady postępowania w
sprawach dotyczących pracowników objętych zamiarem zwolnienia z pracy, a w
szczególności kryteria doboru pracowników do zwolnienia, kolejność i terminy
dokonywania wypowiedzeń, a także obowiązki zakładu pracy w zakresie niezbędnym
do rozstrzygnięcia innych spraw pracowniczych związanych z zamierzonymi zwolnie-
niami. Końcowa część tego przepisu stwarza dla stron szerokie możliwości kształto-
wania treści porozumienia w odniesieniu do obowiązków zakładu pracy. To strony
określają, jakie obowiązki zakładu pracy - nie przewidziane w innych źródłach prawa
pracy - powinny być spełnione w celu rozstrzygnięcia spraw pracowniczych związanych
ze zwolnieniami grupowymi. Nie ma przeszkód prawnych, aby obowiązki te miały
charakter majątkowy.
Ponadto należy wskazać, że w przypadku bezpodstawnego wypłacenia po-
wodowi ekwiwalentu za urlop, jego potrącenie z odprawy nie jest dopuszczalne. W
kasacji nie wskazano podstawy prawnej do tego potrącenia. Ponieważ w okolicznoś-
ciach faktycznych sprawy nie zachodzi żadna z sytuacji, w których można dokonać
potrącenia na podstawie przepisów kodeksu pracy (art. 87 i art. 91), to należy sądzić, iż
Rzecznik dopuszcza potrącanie na podstawie przepisów kodeksu cywilnego (art. 498 -
art. 505). Nie jest to pogląd trafny. Według art. 300 KP w sprawach nie uregulowanych
przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu
cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy. W prawie pracy nie ma
przepisu, który wprost zakazywałby dokonywania potrąceń z odprawy przysługującej
pracownikowi na podstawie ustawy o zwolnieniach grupowych. Powstaje więc kwestia,
czy ta sprawa nie jest uregulowana przepisami prawa pracy, co mogłoby oznaczać
dopuszczalność stosowania potrąceń na podstawie przepisów kodeksu cywilnego (przy
założeniu ich niesprzeczności z zasadami prawa pracy). Przeciwko tej możliwości
przemawia jednakże przepis art. 87 § 1 KP stosowany w drodze analogii. Przepis ten
gramatycznie dotyczy tylko wynagrodzenia za pracę i wprowadza jego ochronę,
dopuszczając potrącenie z wynagrodzenia za pracę tylko sum egzekwowanych na
mocy tytułów wykonawczych, zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi i kar
pieniężnych przewidzianych w art. 108 KP. Ponadto bez zgody pracownika (art. 91 KP)
mogą być odliczane kwoty określone w art. 87 § 7 KP. Dopuszczalność stosowania art.
87 § 1 KP w drodze analogii do omawianej odprawy uzasadniona jest podobieństwem
funkcji i charakteru obu świadczeń. Wynagrodzenie za pracę i odprawa mają charakter
pieniężny i są świadczeniami ze stosunku pracy. Wynagrodzenie za pracę zapewnia
pracownikowi środki na utrzymanie i zaspokajanie innych potrzeb. Z reguły analogiczne
są funkcje odprawy, co jest widoczne zwłaszcza w przypadku pracownika nie
mogącego znaleźć nowego zatrudnienia. Należy także zauważyć, że omawiana
odprawa wykazuje również inne związki z wynagrodzeniem za pracę, gdyż jest
obliczana na jego podstawie, a jej wysokość zależy od stażu pracy.
Powyższy pogląd jest kontynuacją wcześniejszego orzecznictwa przyjmującego
szerokie stosowanie art. 87 § 1 KP. Przykładowo można wskazać na stosowanie tego
przepisu do ekwiwalentu za urlop (wyrok SN z dnia 11 czerwca 1980 r., I PR 43/80,
OSNCP 1980 nr 12 poz. 248), do nagrody jubileuszowej (wyrok SN z dnia 25 listopada
1982 r. I PRN 118/82, OSNCP 1983 nr 7 poz. 102) oraz do odprawy emerytalnej (wyrok
SA w Gdańsku z dnia 29 sierpnia 1994 r., III APr 44/94, OSA 1994 nr 10 poz. 79).
Trafnie podniesiono w rewizji nadzwyczajnej, że wyrok pozbawiający pracownika
prawa do świadczenia zagwarantowanego ustawą i stanowiącego podstawowe źródło
utrzymania, narusza interes Rzeczypospolitej Polskiej.
Z tych względów na podstawie art. 393
13
KPC w związku z art. 12 ust. 1 ustawy z
dnia 1 marca 1996 r. o zmianie KPC...(Dz. U. Nr 43, poz. 189) orzeczono jak w
sentencji.
========================================