Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 stycznia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, I Wydział Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 22 stycznia 2013 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa U. K., R. K. (1), P. K.

i J. K.

przeciwko Towarzystwu (...) SA w W. - następcy prawnego (...) spółce akcyjnej

w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze

z dnia 19 września 2012 r., sygn. akt I C 325/11

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od powodów na rzecz pozwanego kwotę 2.700 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.

P. Górecki K. Ratajczak J. Geisler

UZASADNIENIE

Powodowie U. K., R. K. (1), P. K. i małoletni J. K. w pozwie przeciwko (...) S.A. w W. wnieśli o zapłatę:

1. kwoty 65.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 16 lipca 2011 r., na rzecz powódki U. K.,

2. kwoty 65.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 16 lipca 2011 r., na rzecz powoda R. K. (1),

3. kwoty 20.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 16 lipca 2011 r., na rzecz powoda P. K.,

4. kwoty 20.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 16 lipca 2011 r., na rzecz powoda J. K..

Ponadto powodowie wnieśli o zasądzenie na ich rzecz od pozwanego zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych.

W odpowiedzi na pozew z dnia 28 listopada 2011 r. pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów na jego rzecz zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 19 września 2012 r. Sąd Okręgowy w Zielonej Górze zasądził od pozwanego (...) S.A. w W.:

1. na rzecz powódki U. K. kwotę 30.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 24 maja 2012 r. do dnia zapłaty;

2. na rzecz powoda R. K. (1) kwotę 30.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 24 maja 2012 r. do dnia zapłaty;

3. na rzecz powoda P. K. kwotę 15.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 24 maja 2012 r. do dnia zapłaty;

i w pozostałym zakresie powództwo oddali oraz rozstrzygnął o kosztach postępowania. (sygn. akt I C 325/11).

Rozstrzygnięcie to zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

W dniu 9 maja 2011 r. doszło do wypadku komunikacyjnego, w którym śmierć poniosła D. K., córka powodów U. i R. K. (1) oraz siostra powodów P. i J. K.. Sprawcą tego wypadku był P. N., który posiadał ubezpieczenie obowiązkowe OC samochodu u pozwanego.

Wiadomość o śmierci córki była dla powódki ogromnym ciosem. Nadal występują u niej objawy nie zakończonego jeszcze procesu żałoby, a ponadto pojedyncze objawy depresyjne (tj. poczucie doznanej krzywdy, straty, pustki po utracie bli­skiej osoby i trudności ze snem). Powódka nie korzystała z leczenia psychiatrycznego i psychologicznego. Zaburzenia powódki nie stanowią poważnego zagrożenia dla jej zdrowia w przyszłości i są powodem długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, który wynosi 5%.

Dla powoda R. K. (1) informacja o śmierci córki była szokiem, występują u niego objawy niezakończonego okresu ża­łoby, pojedyncze objawy depresyjne : poczucie doznanej krzywdy, straty, wyob­cowania w związku ze śmiercią jego córki. Powód nie korzystał z leczenia psychiatrycznego i psychologicznego. Powód P. K. w chwili śmierci siostry D. miał siedemnaście lat. Łączyły go ze zmarłą bliskie relacje. Pomagała mu w nauce i odrabianiu lekcji. Powodowi brakuje zmarłej siostry. Odwiedza on grób siostry. ­

Przed wypadkiem zmarła D. K. zamieszkiwała wraz z konku­bentem u swoich przyszłych teściów, w sąsiedztwie powodów. Zmarła codziennie odwiedzała dom rodzinny : spędzała z rodziną święta, wakacje. Była matką 2-letniej córki, uczęszczała do technikum. Pomagała też przy wychowywaniu małoletniego brata J., który w chwili jej śmierci miał 5 lat.

Powód J. K., z uwagi na swój wiek i rozwój emocjonalny nie ro­zumie tego, że jego siostra D. nie żyje. Czasami pyta on swoich bliskich, kiedy siostra ich odwiedzi.

Apelację wnieśli powodowie U. i R. K. (2) zaskarżając wyrok Sądu I instancji w części oddalającej powództwo ponad kwotę 30.000 zł, do kwoty 65.000 zł. Powód P. K. zaskarżył wyrok w części oddalającej powództwo ponad kwotę 15.000 zł, do kwoty 20.000 zł, oraz w części oddalającej żądanie przyznania odsetek od zasądzonej kwoty od dnia 16 lipca 2011 r., a także przyznania powodom kosztów postępowania jedynie w części. Wyrok został zaskarżony w całości w zakresie oddalenia powództwo na kwotę 20.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 16 lipca 2011 r. na rzecz J. K..

Skarżący podnieśli następujące zarzuty:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego - art. 446 § 4 k.c. przez jego błędną wykładnię, polegającą na uznaniu, iż kwotą odpowiednią, należną powódce U. K. z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w postaci utraty więzi rodzinnej z córką jest suma 30.000 zł., podczas gdy w rzeczywistości kwotę tę należy uznać za symboliczną, a za odpowiednią należy uznać kwotę 65.000 zł.

2. naruszenie przepisów prawa materialnego - art. 446 §4 k.c, przez jego błędną wykładnię, polegającą na uznaniu, iż kwotą odpowiednią, należną powodowi R. K. (1) z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w postaci utraty więzi rodzinnej z córką jest suma 30.000 zł, podczas gdy w rzeczywistości kwotę tę należy uznać za symboliczną, a za odpowiednią należy uznać kwotę 65.000 zł

3. naruszenie przepisów prawa materialnego - art. 446 §4 k.c. przez jego błędną wykładnię, polegającą na uznaniu, iż kwotą odpowiednią, należną małoletniemu powodowi P. K. z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w postaci utraty więzi rodzinnej z siostrą jest suma 15.000 zł, podczas gdy w rzeczywistości kwotę tę należy uznać za symboliczną, a za odpowiednią należy uznać kwotę 20.000 zł.

4. naruszenie przepisów prawa materialnego - art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § l k.c. i art. 24 k.c. oraz art. 446§ l i 2 k.c. poprzez uznanie, że śmierć D. K. nie naruszyła dóbr osobistych małoletniego powoda J. K. mimo, że spowodowanie śmierci siostry powoda stanowi naruszenie jego dóbr osobistych w postaci prawa do życia w rodzinie niedotkniętej tragedią (…),

5. sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, mających wpływ na treść wyroku, polegającą na:

a) ustaleniu, że więź rodzinna powodów ze zmarła siostrą osłabła w skutek jej wyprowadzenia się z rodzinnego domu, podczas gdy z materiału dowodowego fakt taki nie wypływa, a wręcz płyną wnioski odwrotne (…),

b) nie uwzględnieniu w wystarczającym zakresie okoliczności, mających znaczenie dla wysokości zadośćuczynienia,

c) ustaleniu, że małoletni powód J. K. w żaden sposób nie wykazał, że śmierć jego siostry naruszyła dobra osobiste, za które odpowiedzialność ponosi pozwana, podczas gdy z materiału dowodnego zebranego w sprawie wynika, że małoletni powód wciąż pyta o siostrę (…).

6. naruszenie przepisów postępowania mających wpływ na rozstrzygnięcie w zakresie kosztów postępowania, w szczególności normy art. 100 k.p.c., poprzez jego błędne zastosowanie i rozdzielenia między stronami kosztów procesu.

Powodowie domagali się zmiany zaskarżonego wyroku w zakresie:

- pkt. l poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki U. K. kwoty 65.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 16 lipca 2012 r. do dnia zapłaty.

- pkt. 2 poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda R. K. (1) kwoty 65.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 16 lipca 201 1 r. do dnia zapłaty,

- pkt. 3 poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda P. K. kwoty 20.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 16 lipca 201 1 r. do dnia zapłaty,

- pkt. 8 poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz powodów kosztów postępowania w całości.

Ponadto skarżący wnieśli o zasądzenie od pozwanej na rzecz małoletniego powoda J. K. kwoty 20.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 16 lica 2011 r. do dnia zapłaty i zasądzenie od pozwanej na rzecz powodów kosztów postępowania apelacyjnego wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwana w odpowiedzi na apelację wniosła o jej oddalenie i zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie. Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne Sądu I instancji i przyjmuje je za własne. W tym miejscu wskazać trzeba, że w orzecznictwie utrwalone jest zapatrywanie, że korygowanie przez Sąd drugiej instancji zasądzonego zadośćuczynienia może być dokonywane tylko wtedy, gdy przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy, mających wpływ na jego wysokość, jest ono niewspółmiernie nieodpowiednie, tj. albo rażąco wygórowane, albo rażąco niskie (wyroki Sądu Najwyższego: 18 listopada 2004, I CK 219/4; z dnia 9 lipca 1970 r., III PRN 39/70, OSNCP 1971/3/53).

W ocenie Sądu Apelacyjnego zasądzone zadośćuczynienie uznać należało za odpowiednie do doznanej krzywdy, a zatem brak podstaw do korygowania jego wysokości. Wypada zatem odnieść się do zarzutów apelacji.

Nie był zasadny zarzut naruszenia art. 446 § 4 k.c. Przepis ten daje podstawę do zasądzenia zadośćuczynienia z powodu krzywdy polegającej na cierpieniach psychicznych wywołanych śmiercią osoby najbliższej. W piśmiennictwie i orzecznictwie wskazuje się, że na rozmiar krzywdy, o której mowa w przepisie, mają wpływ przede wszystkim: wstrząs psychiczny i cierpienia moralne wywołane śmiercią osoby bliskiej, poczucie osamotnienia i pustki po jej śmierci, rodzaj i intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego ze zmarłym, rola w rodzinie pełniona przez osobę zmarłą, wystąpienie zaburzeń będących skutkiem śmierci osoby bliskiej, stopień, w jakim pokrzywdzony będzie umiał odnaleźć się w nowej rzeczywistości i zdolność do jej zaakceptowania, wiek pokrzywdzonego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 2011 r., III CSK 279/10, niepubl.). Krzywdę doznaną w wyniku śmierci osoby bliskiej bardzo trudno ocenić i wyrazić w formie pieniężnej. Każdy przypadek należy traktować indywidualnie z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy, przy czym ocena ta powinna opierać się na kryteriach obiektywnych, a nie na wyłącznie subiektywnych odczuciach pokrzywdzonego.

Nie można zgodzić się ze skarżącymi, że zasądzone przez Sąd I instancji kwoty są „symboliczne”. Nie może pozostawać nieistotnym, że pozwany wpłacił w toku postępowania likwidacyjnego na rzecz rodziców zmarłej – powodów - kwoty po 10.000 zł, a na rzecz powoda P. K. kwotę 5.000 zł. Łącznie więc powodowie otrzymali kwoty po 40.000 zł, a powód P. K. kwotę 20.000 zł. W ocenie Sądu odwoławczego zasądzone kwoty są adekwatne do poniesionej przez powodów krzywdy. Zaakcentowania wymaga, że zmarła córka i siostra powodów od dwóch lat zamieszkiwała oddzielnie (aczkolwiek w bliskości rodziny). Miała dwuletnią córkę i narzeczonego, z którym zamierzała zawrzeć związek małżeński. W istocie więc prowadziła własne życie, uczyła się, planowała studia i poświęcała się opiece nad córką. Miała skonkretyzowane dalsze plany życiowe, wyznaczoną datę ślubu. Zgodnie z zasadami doświadczenia życiowego przyjąć można, że osoba zakładająca własną rodzinę w coraz mniejszym stopniu koncentruje się na więziach z rodzicami czy rodzeństwem, większą część swojej aktywności życiowej - działań i emocji - skupiając na własnej rodzinie. Z racji bliskiego zamieszkiwania zmarła bez wątpienia odwiedzała powodów, ale nie sposób przyjąć, że uczestniczyła w życiu rodziny, w takim samym stopniu, jak wówczas gdy na stale zamieszkiwała w domu rodzinnym i nie miała własnej rodziny. Wskazał na powyższe także sam powód stwierdzając na rozprawie w dniu 1 grudnia 2011 r. „(…) córka miała chłopaka, miała własne życie” (k.139). Nie sposób też przyjąć, jak wskazuje autor apelacji, że „rodzice wychowali swoją córkę z nadzieją, że będzie im opoką na czas ich starości”. Powodowie mają jeszcze dwóch synów, a zatem nie zostali całkowicie pozbawieni pomocy i opieki. Z tych też względów zarzut sprzeczności istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego materiału dowodowego uznać należało za chybiony.

Powodowie U. i R. K. (1) z pewnością doznali traumy związanej ze śmiercią najstarszego dziecka. Jednakże z opinii biegłej psycholog wynika, że „choć u powodów występują zaburzenia, to nie mają one dużego nasilenia i nie stanowią poważnego zagrożenia dla zdrowia w przyszłości” (k. 183 v, 185 v). Biorąc wszystko to pod uwagę trzeba stwierdzić, że dokonana przez Sąd Okręgowy ocena rozmiaru krzywdy powodów w dostateczny sposób uwzględniała istotne okoliczności, mające wpływ na rozmiar cierpienia i sytuację powodów po śmierci córki i siostry w wypadku komunikacyjnym.

Nie był trafny zarzut naruszenia art. 448 w zw. z art. 24 § 1 k.c. i art. 24 k.c. oraz art. 446 § 1 i 2 k.c. Po pierwsze zaznaczenia wymaga, że do śmierci siostry powoda J. K. doszło w dniu 9 maja 2011 r., a więc już po wprowadzeniu do Kodeksu cywilnego nowej regulacji prawnej - art. 446 § 4 k.c. Zmiana powyższa weszła w życie z dniem 1 sierpnia 2008 r. Zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 w zw. z art. 24 § 1 k.c. przysługuje najbliższemu członkowi rodziny zmarłego, a wprowadzenie art. 446 § 4 k.c. doprowadziło jedynie do zmiany w sposobie realizacji roszczenia przez skonkretyzowanie osób uprawnionych do jego dochodzenia oraz przesłanek jego stosowania (tak wyr. SN z 11.5.2011 r., I CSK 621/10, Legalis, oraz z 5.10.2011 r., IV CSK 10/11, Biul. SN 2012, Nr 1, s. 9). Podzielić należało stanowisko Sądu Okręgowego, co do tego, że małoletni powód nie zdołał wykazać, że naruszeniu uległo jego dobro osobiste w postaci – jak twierdził - „utraty prawa do życia w rodzinie nie doświadczonej tragicznym wydarzeniem”. Przypomnieć wypada, że małoletni J. w chwili śmierci siostry liczył 5 lat i jak przyznali powodowie „nie rozumie tego, że jego siostra nie żyje”. Skoro powód z racji wieku nie miał i nie ma świadomości, że jego siostra odeszła, to nie sposób przyjąć, że odczuwał ból, smutek, czy też cierpienie. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 stycznia 2010 r. (sygn. akt IIV CSK 307/09) prawo do życia rodzinnego i utrzymania tego rodzaju więzi stanowi dobro osobiste członków rodziny i podlega ochronie na podstawie art. 23 i 24 k.c. Sąd Najwyższy zaakcentował, że w konkretnym stanie faktycznym spowodowanie śmierci osoby bliskiej może stanowić naruszenie dóbr osobistych członków jej rodziny i uzasadniać przyznanie im zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. W ocenie Sądu odwoławczego, istotnym – na gruncie rozpoznawanej sprawy - pozostaje, że małoletni powód nie został pozbawiony nieodwracalnie i całkowicie prawa do życia w rodzinie. Małoletni ma rodziców i brata, a także siostrzenicę. Z racji wieku jego więź z siostrą nie była ugruntowana. Ponadto kiedy małoletni miał 3 lata, zmarła urodziła własną córkę, co z pewnością wpłynęło na zakres tych kontaktów. W świetle powyższych wywodów nie można uznać zasadności naruszenia art. 448 w zw. z art. 24 § 1 k.c. i art. 24 k. Zarzut naruszenia art. 446 § 1 i 2 k.c. był niezrozumiały, skoro dotyczy kosztów leczenia, pogrzebu i renty, a sam skarżący bliżej go nie uzasadnił. Roszczeń takich zresztą nie zgłaszał.

Nie zasługiwał także na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 100 k.p.c. w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach postępowania przed Sądem I instancji. Skoro także skarżący bliżej tego zarzutu nie uzasadnił, ograniczyć się trzeba do wskazania, że stosownie do art. 100 k.p.c. w przypadku częściowego uwzględnienia żądań sąd dokonuje stosunkowego rozdzielenia kosztów, które polega na wyważonym rozłożeniu kosztów pomiędzy stronami, odpowiednio do wysokości, w jakiej zostały poniesione, oraz stosownie do wyniku postępowania.

Biorąc pod uwagę powyższe apelacja powodów podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c w zw. z § 2 ust. 1 i 2, § 6 pkt 6 i § 12 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez Radce prawnego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349).

J. Geisler K. Ratajczak P. Górecki