Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 19 grudnia 1996 r.
I PKN 31/96
Roszczenia ze stosunku pracy likwidatora przedsiębiorstwa państwowego
powstałe po ogłoszeniu jego upadłości "dotyczą mienia wchodzącego w skład
masy upadłości" (art. 60 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24
października 1934 r. - Prawo upadłościowe, Dz. U. Nr 118, poz. 512 ze zm. ) i
wobec tego mogą być dochodzone od syndyka masy upadłości.
Przewodniczący SSN: Józef Iwulski, Sędziowie SN: Kazimierz Jaśkowski,
Walerian Sanetra (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony
Kaszczyszyn, po rozpoznaniu w dniu 19 grudnia 1996 r. sprawy z powództwa Marka D.
przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie B. w B.-B. i syndykowi Masy Upadłości -
Rejonowego Przedsiębiorstwa Melioracyjnego w W. o zapłatę wynagrodzenia za pracę,
ekwiwalentu za nie wykorzystany urlop wypoczynkowy oraz odprawy pieniężnej, na
skutek kasacji Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej z dnia 20 września 1995 r. [...]
1) u c h y l i ł zaskarżony wyrok w pkt II;
2)zasądził od syndyka Masy Upadłości - Rejonowego Przedsiębiorstwa Melio-
racyjnego w W. na rzecz powoda Marka D.:
a) kwotę 1200 (tysiąc dwieście złotych) z ustawowymi odsetkami od dnia 1
października tytułem wynagrodzenia za wrzesień 1994 r.,
b) kwotę 1200 zł (tysiąc dwieście złotych) z ustawowymi odsetkami od dnia 1
listopada 1994 r. tytułem wynagrodzenia za październik 1994 r.;
c) kwotę 1200 zł (tysiąc dwieście złotych) z ustawowymi odsetkami od dnia 1
grudnia 1994 r. tytułem wynagrodzenia za listopad 1994 r.;
d) kwotę 1200 zł (tysiąc dwieście złotych) z ustawowymi odsetkami od dnia 1
stycznia 1995 r. tytułem wynagrodzenia za grudzień 1994 r.;
e) kwotę 1200 zł (tysiąc dwieście złotych) z ustawowymi odsetkami od dnia 1
lutego 1995 r. tytułem wynagrodzenia za styczeń 1995 r.;
f) kwotę 329 zł 42 gr (trzysta dwadzieścia dziewięć złotych czterdzieści dwa
grosze) z ustawowymi odsetkami od dnia 8 lutego 1995 r. tytułem wynagrodzenia za
okres od 1 do 7 lutego 1995 r.;
g) kwotę 1200 zł (tysiąc dwieście złotych) z ustawowymi odsetkami od 8 lutego
1995 r. tytułem jednomiesięcznej odprawy za rozwiązanie umowy o pracę z przyczyn
dotyczących zakładu pracy;
h) kwotę 705 zł 90 gr (siedemset pięć złotych dziewięćdziesiąt groszy) z usta-
wowymi odsetkami od 8 lutego 1995 r. tytułem ekwiwalentu za piętnaście dni nie
wykorzystanego urlopu wypoczynkowego za rok 1993;
i) kwotę 894 zł 14 gr (osiemset dziewięćdziesiąt cztery złote czternaście groszy)
z ustawowymi odsetkami od 8 lutego 1995 r. tytułem ekwiwalentu za 19 dni nie
wykorzystanego urlopu wypoczynkowego za rok 1994;
j) kwotę 1223 zł 56 gr (tysiąc dwieście dwadzieścia trzy złote pięćdziesiąt sześć
groszy) z ustawowymi odsetkami od 8 lutego 1995 r. tytułem ekwiwalentu za 26 dni nie
wykorzystanego urlopu wypoczynkowego za rok 1995.
U z a s a d n i e n i e
Powód Marek D. domagał się zasądzenia od Wojewody B. wynagrodzenia za
pracę w kwocie po 1200 zł miesięcznie za okres od września 1994 r. do dnia 7 lutego
1995 r. oraz ekwiwalentu pieniężnego za nie wykorzystany urlop wypoczynkowy za lata
1993 - 1995 r., a nadto odprawy pieniężnej związanej z rozwiązaniem umowy o pracę,
podnosząc, że został powołany w dniu 25 lutego 1993 r. na likwidatora Rejonowego
Przedsiębiorstwa Melioracyjnego w W. z wynagrodzeniem po 1200 zł miesięcznie i że
umowa o pracę została z nim rozwiązana "przez Wojewodę B. w drodze porozumienia
stron" z dniem 7 lutego 1995 r. Wcześniej jednak, tj. w dniu 13 lipca 1994 r. Sąd
Gospodarczy w Wadowicach ogłosił upadłość Rejonowego Przedsiębiorstwa
Melioracyjnego w W. i obowiązki likwidatora przejął syndyk upadłości, który odmówił
rozwiązania z powodem umowy o pracę, ale od września 1994 r. zaprzestał wypłacania
mu wynagrodzenia. Także Wojewoda B., do którego powód zwracał się o wypłatę
należności, odmówił jej realizacji, twierdząc, iż winien to uczynić syndyk upadłości.
Pozwany wniósł o oddalenie powództwa stojąc na stanowisku, że uregulowanie
wszelkich spraw finansowych związanych z pracą powoda należy do obowiązków
syndyka masy upadłości, na którego z chwilą ogłoszenia upadłości przeszły obowiązki
przedsiębiorstwa w tym zakresie. Wezwany do udziału w sprawie syndyk masy
upadłości Rejonowego Przedsiębiorstwa Melioracyjnego w W. wnosił także o oddalenie
powództwa powołując się na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale z
dnia 11 sierpnia 1994 r., II UZP 19/94 (OSNAPiUS 1994 nr 10 poz. 166), wywodząc, że
kwestie związane z zatrudnieniem i zwolnieniem likwidatora leżą w gestii organu
założycielskiego, który jest zobowiązany do wypłaty likwidatorowi stosownych
świadczeń.
Wyrokiem z dnia 20 września 1995 r., Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Bielsku Białej [...] uwzględnił roszczenia powoda w całości,
zasądzając dochodzoną należność od Skarbu Państwa - Wojewody B., a jednocześnie
oddalił powództwo w stosunku do syndyka masy upadłości - Rejonowego Przedsię-
biorstwa Melioracyjnego w W. W ocenie Sądu poza sporem jest fakt pozostawania
powoda w stosunku pracy do dnia 7 lutego 1995 r. Nie kwestionowana była wysokość
wynagrodzenia, ekwiwalentu za nie wykorzystane urlopy wypoczynkowe, a także
wysokość roszczenia o odprawę z tytułu rozwiązania umowy o pracę z przyczyn
dotyczących zakładu pracy. Sporną kwestią była natomiast okoliczność, który z poz-
wanych w niniejszej sprawie był zobowiązany do zapłaty dochodzonej należności i czy
wynagrodzenie za pracę należy się powodowi za cały okres od ogłoszenia upadłości do
dnia rozwiązania stosunku pracy. Sąd Wojewódzki uznał, że powoda łączył stosunek
pracy z Wojewodą Bielskim, za czym przemawiał fakt wydania świadectwa pracy przez
Urząd Wojewódzki, który po ogłoszeniu upadłości prowadził akta osobowe powoda, a
sam powód nadal wykonywał określone czynności, aż do dnia rozwiązania umowy o
pracę za porozumieniem stron.
Od tego wyroku Wojewoda B. wniósł rewizję zarzucając niewłaściwą wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie ustawy z dnia 25 sierpnia 1981 r. o przedsiębiorstwach
państwowych (jednolity tekst: Dz. U. z 1991 r., Nr 75, poz. 329 ze zm.) i rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1981 r. w sprawie wykonania ustawy o
przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. Nr 31, poz. 170 ze zm.) oraz ustawy z dnia 5
stycznia 1991 r. - Prawo budżetowe (Dz. U. Nr 72, poz. 344 ze zm.), domagając się
oddalenia powództwa w całości.
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyrokiem
z dnia 16 lutego 1996 r. [...] zmienił zaskarżony wyrok w pkt 1 i 3 i oddalił powództwo w
stosunku do Skarbu Państwa - Wojewody B. w B.B. W uzasadnieniu orzeczenia Sąd
rewizyjny powołał się na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale z dnia 29
sierpnia 1995 r., I PZP 22/95 (OSNAPIUS 1996 nr 13 poz. 180), w której Sąd ten
sformułował pogląd, że likwidatora nie może łączyć stosunek pracy z organem
założycielskim, gdyż stroną tego stosunku prawnego może być tylko jednostka
organizacyjna będąca zakładem pracy w rozumieniu art. 3 KP. Wyznaczenie zaś
likwidatora, jeżeli prowadzi do nawiązania stosunku pracy, powoduje, iż stosunek taki
zostaje nawiązany na rzecz likwidowanego przedsiębiorstwa, w imieniu którego działa
organ założycielski, który jednak nie jest pracodawcą likwidatora.
Wyrok Sądu pierwszej instancji, w części oddalającej powództwo wobec syndyka
masy upadłości - Rejonowego Przedsiębiorstwa Melioracyjnego w W., który stał się
prawomocny, gdyż Sąd Apelacyjny zmienił rozstrzygnięcie Sądu Wojewódzkiego,
oddalając powództwo jedynie w części zasądzającej określone kwoty od Skarbu
Państwa - Wojewody B., został zaskarżony w drodze kasacji przez Ministra Sprawied-
liwości. Kasacja ta została oparta na zarzucie rażącego naruszenia art. 3 § 2 KPC ( w
brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 lipca 1996 r.), art. 85 rozporządzenia
Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. - Prawo upadłościowe (Dz.
U. z 1991 r., Nr 118, poz. 512 ze zm.), art. 3 i art. 80 KP oraz naruszenia interesu
Rzeczypospolitej Polskiej. Minister Sprawiedliwości wniósł o uchylenie wyroku Sądu
pierwszej instancji w punkcie drugim oddalającym powództwo w stosunku do syndyka
oraz o przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Według skarżącego w sprawie niesporne jest, że Zarządzeniem Wojewody B.
[...] z dnia 25 lutego 1993 r. powód został wyznaczony likwidatorem Rejonowego
Przedsiębiorstwa Melioracyjnego w W. Równocześnie przyznano mu wynagrodzenie w
kwocie 12 mln starych zł, które wypłacano do sierpnia 1994 r. ze środków likwidowa-
nego przedsiębiorstwa. W dniu 13 lipca 1994 r. ogłoszono upadłość przedsiębiorstwa.
Ogłoszenie upadłości przedsiębiorstwa państwowego znajdującego się w likwidacji nie
oznacza zakończenia postępowania likwidacyjnego. Po ogłoszeniu upadłości likwidator
pełni w dalszym ciągu swoje obowiązki, przy czym w przypadku powoda obowiązki te
były znacznie ograniczone. W dniu 12 stycznia 1995 r. wszyscy likwidatorzy
przedsiębiorstw zostali zobowiązani do dostarczenia kompletnych sprawozdań z
przebiegu likwidacji do Wydziału do Spraw Przekształceń Przedsiębiorstw Urzędu
Wojewódzkiego w B.B., a przy ogłoszeniu upadłości przedsiębiorstwa do złożenia
końcowego sprawozdania z czynności likwidacyjnej. Powód takie sprawozdanie złożył w
dniu 30 stycznia 1995 r., a w dniu 7 lutego 1995 r. rozwiązana została z nim umowa o
pracę za porozumieniem stron. Zmieniony zakres obowiązków likwidatora w związku z
ogłoszeniem upadłości uzasadnia zmianę warunków pracy i płacy w trybie
przewidzianym przepisami prawa pracy. Jednakże w wypadku powoda w sprawie nie
doszło do zmiany warunków płacy lub pracy i w związku z tym w dalszym ciągu jako
likwidator miał on prawo do wynagrodzenia w kwocie 12 mln starych złotych.
W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 29 sierpnia 1995 r., I PZP 22/95, którą
powołał Sąd Apelacyjny, został wyrażony pogląd, że likwidatora nie może łączyć sto-
sunek pracy z organem założycielskim, gdyż stroną tego stosunku może być tylko
jednostka organizacyjna będąca zakładem pracy w rozumieniu art. 3 KP. Likwidator
wykonuje prawa i obowiązki dyrektora przedsiębiorstwa, które winny zmierzać do lik-
widacji przedsiębiorstwa. Likwidator wykonuje obowiązki w zakresie wyznaczonym
przez organ założycielski i podlega kontroli przez ten organ. Organ założycielski wyz-
naczając likwidatora nie działa we własnym imieniu, ale na rzecz przedsiębiorstwa,
które zostało postawione w stan likwidacji, a likwidator przedsiębiorstwa państwowego
wykonujący swoje obowiązki na podstawie stosunku pracy, może dochodzić roszczeń o
wynagrodzenie za okres po ogłoszeniu upadłości przeciwko syndykowi upadłości w
postępowaniu przed sądem pracy.
Uznanie, że powód jako likwidator przedsiębiorstwa państwowego był pracow-
nikiem organu założycielskiego, pozostaje w sprzeczności z poglądem wyrażonym w
powołanej uchwale Sądu Najwyższego, co - według słów kasacji - "skutkowało zmianę
orzeczenia sądu I instancji i oddalenie powództwa w stosunku do Wojewody B.".
Oddalenie zaś roszczeń wobec syndyka masy upadłości - Rejonowego
Przedsiębiorstwa Melioracyjnego w W. stanowi naruszenie powołanych w niej przepi-
sów prawa i uniemożliwia powodowi otrzymanie należnych świadczeń. Powód dochodzi
bowiem roszczenia, które powstało już po ogłoszeniu upadłości, jest więc ono
skierowane przeciwko masie upadłości, a nie przeciwko upadłemu, a zatem do do-
chodzenia tego typu roszczeń właściwa jest droga sądowa (uchwała Sądu Najwyższego
z dnia 6 stycznia 1995 r., I PZP 53/94).
Ponadto w ocenie Ministra Sprawiedliwości kwestionowany wyrok, mocą którego
powód został pozbawiony możliwości zaspokojenia swoich wierzytelności wynikających
ze stosunku pracy, stanowi nie tylko naruszenie prawa, ale i naruszenie interesu
Rzeczypospolitej Polskiej. Godzi on bowiem w fundamentalne zasady porządku
prawnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty kasacji są zasadne i dlatego została ona uwzględniona. W szczególności
należy podzielić wyrażony w niej pogląd, że Sąd pierwszej instancji błędnie przyjął, iż
powód pozostawał w stosunku pracy z Wojewodą B., co słusznie zostało odrzucone
przez Sąd Apelacyjny, który w związku z tym oddalił powództwo w stosunku do tego
Wojewody (Skarbu Państwa). Z chwilą ogłoszenia upadłości stosunek pracy jaki łączył
powoda z przedsiębiorstwem, którego był likwidatorem, nie został rozwiązany. W
związku z tym, gdyby nie szczególne uregulowania prawa upadłościowego, mógłby on
nadal kierować swoje roszczenia o wynagrodzenie i wypłatę innych świadczeń
wynikających ze stosunku pracy do przedsiębiorstwa, na rzecz którego świadczył pracę
i w którym, jako jego likwidator, przed ogłoszeniem upadłości pobierał wynagrodzenie.
W istocie, po ogłoszeniu upadłości w dalszym ciągu działał on na rzecz
przedsiębiorstwa, którego był likwidatorem, z tym że jego rola o tyle uległa zmianie, że
utracił prawo zarządu majątkiem przedsiębiorstwa (art. 20 § 1 Prawa upadłościowego),
który stał się masą upadłości. Jednocześnie jednak w pewnym zakresie stał się on
reprezentantem upadłego (przedsiębiorstwa jako osoby prawnej i pracodawcy), co
wynika zwłaszcza z art. 85 Prawa upadłościowego, w myśl którego przepisy o prawach i
obowiązkach upadłego stosuje się odpowiednio, między innymi do likwidatorów osoby
prawnej. Swoistość sytuacji prawnej przedsiębiorstwa, jako osoby prawnej i
pracodawcy, jak również likwidatora pozostającego z nim w stosunku pracy bierze się
stąd, że po ogłoszeniu upadłości przedsiębiorstwo to nadal istnieje jako osoba prawna
(upadły),a jednocześnie jego majątek staje się masą upadłości, przy czym majątkiem
tym zarządza syndyk. Ponieważ w wypadku przedsiębiorstwa mamy do czynienia z
osobą prawną i w związku z tym istnieją przesłanki do częściowego utożsamiania
majątku (masy upadłości) z tą osobą jako odrębnym podmiotem prawnym, gdyż
przedsiębiorstwo pozbawione w całości swojego majątku w tym sensie, że staje się on
masą upadłości zarządzaną przez syndyka, w istocie przestaje być przedsiębiorstwem
(jest nim nominalnie), to w konsekwencji istnieją podstawy do przyjęcia, że roszczenia
pozwanego wobec zatrudniającego go pracodawcy (Rejonowego Przedsiębiorstwa
Melioracji) mogą być uznane za "dotyczące mienia wchodzącego w skład masy
upadłości" w rozumieniu art. 60 Prawa upadłościowego. Z mocy tego przepisu
roszczenia ze stosunku pracy istniejącego po ogłoszeniu upadłości mogły być
kierowane przeciwko syndykowi, skoro w myśl powyższego przepisu postępowanie
dotyczące mienia wchodzącego w skład masy upadłości może być wszczęte i dalej
prowadzone jedynie przez syndyka lub przeciwko niemu.
Sąd Najwyższy w niniejszym składzie podziela przy tym w pełni argumentację
zamieszczoną w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego we wspomnianej uchwale z
29 sierpnia 1995 r., I PZP 22/95, w myśl której: 1. ogłoszenie upadłości
przedsiębiorstwa państwowego w likwidacji nie jest równoznaczne z zakończeniem
likwidacji, o której mowa w § 51 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 listopada
1981 r. w sprawie wykonania ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. Nr 31,
poz., 170 ze zm.), 2. likwidator przedsiębiorstwa państwowego wykonujący swoje
obowiązki na podstawie stosunku pracy może dochodzić roszczeń o wynagrodzenie za
okres po ogłoszeniu upadłości przeciwko syndykowi upadłości w postępowaniu przed
sądem pracy. W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy poddał szczegółowej analizie
między innymi problem istnienia stosunku pracy między likwidatorem, a likwidowanym
przez niego przedsiębiorstwem, zwracając uwagę, że nie można wyprowadzić ogólnego
wniosku, iż w każdej sytuacji wyznaczenie likwidatora przedsiębiorstwa jest
równoznaczne z nawiązaniem stosunku pracy. Nie można wykluczyć, że organ
założycielski i likwidator mogą zawrzeć umowę cywilną, np. umowę zlecenia, czy też
organ ten, deleguje do wykonywania pracy w przedsiębiorstwie w charakterze jego
likwidatora pracownika zatrudnionego w urzędzie wojewódzkim, za jego zgodą. Z reguły
jednakże, jeżeli z okoliczności sprawy nie wynika, iż dochodzi do nawiązania takiej
umowy, czy też do delegowania pracownika zatrudnionego w urzędzie kierowanym
przez organ założycielski do wykonywania funkcji likwidatora przedsiębiorstwa, brak jest
podstaw, by odrzucić tezę o istnieniu stosunku pracy między tym likwidatorem a
przedsiębiorstwem. Taki wniosek pośrednio wynika z analizy dokonanej przez Sąd
Najwyższy w powołanej wyżej uchwale z dnia 29 sierpnia 1995 r.
Sąd rewizyjny oddalając powództwo wobec Wojewody B. słusznie podzielił ten
punkt widzenia. W szczególności z okoliczności faktycznych ustalonych w toku
postępowania dowodowego nie wynika, by istniały podstawy - w świetle rozumowania
przedstawionego przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 29 sierpnia 1995 r. - do
przyjęcia, że doszło do nawiązania stosunku pracy między powodem, a innym praco-
dawcą niż przedsiębiorstwo, którego był on likwidatorem. Brak też przesłanek do
wniosku, iż jako likwidator, powód nie pozostawał w stosunku pracy, a swoje funkcje
wykonywał np. na podstawie umowy zlecenia. Podzielając rozumowanie przedstawione
we wspomnianej uchwale należy stwierdzić, że Sąd drugiej instancji słusznie uznał, że
powód nie był pracownikiem Wojewody B., a był zatrudniony na podstawie umowy o
pracę. Sąd ten trafnie przyjął, że w wypadku powoda wyznaczenie go na likwidatora,
ponieważ doprowadziło do nawiązania z nim stosunku pracy, to nawiązanie tego
stosunku nastąpiło - według słów uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego - "na rzecz
likwidowanego przedsiębiorstwa, w imieniu którego działał organ założycielski" .
Sąd Apelacyjny nie zasądził jednakże żądanych przez powoda kwot od syndyka,
gdyż wyrok Sądu Wojewódzkiego został zaskarżony tylko przez Wojewodę B. (Skarb
Państwa). W związku z tym w tej części orzeczenie Sądu pierwszej instancji oddalające
powództwo wobec syndyka stało się prawomocne, mimo iż również w tej części było
wadliwe.
W tych warunkach kasacja Ministra Sprawiedliwości okazała się uzasadniona, a
ponieważ wysokość kwot żądanych przez powoda nie była sporna między stronami i nie
budziła wątpliwości, wobec tego Sąd Najwyższy uchylając wyrok Sądu Wojewódzkiego
w punkcie drugim, jednocześnie zasądził te kwoty od syndyka.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie wyżej wskazanych prze-
pisów oraz art. 393
15
KPC w związku z art. 12 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o
zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej
- Prawo upadłościowe, Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania
administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych
innych ustaw (Dz. U. Nr 43, poz. 189) orzekł jak w sentencji.
========================================