Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 19 marca 1997 r.
II UKN 44/97
Przepisy ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wy-
padków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30,
poz. 144 ze zm.) nie mają zastosowania do adwokatów wykonujących zawód
indywidualnie lub wspólnie z innym adwokatem.
Przewodniczący SSN: Andrzej Kijowski, Sędziowie SN: Jerzy Kuźniar
(sprawozdawca), Maria Mańkowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 19 marca 1997 r. sprawy z wniosku Lidii
K.-T. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w P. o jednorazowe
odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy, na skutek kasacji wnioskodawczyni od
wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia
5 listopada 1996 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem z
dnia 16 maja 1996 r. oddalił odwołanie Lidii K.-T. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziału w P. z dnia 19 marca 1996 r., odmawiającej ubezpieczonej
prawa do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy, ustalając
następujący stan faktyczny:
Wnioskodawczyni jest adwokatem i od 1991 r. prowadzi indywidualną kancelarię
adwokacką. W dniu 12 czerwca 1995 r. będąc w sprawach zawodowych w Sądzie
Rejonowym w P., potknęła się i upadła, doznając złamania szyjki kości udowej prawej.
Sąd uznał za organem rentowym, że ustawa z dnia 12 czerwca 1975 r. o
świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.
U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.) nie ma zastosowania do adwokatów prowadzących
kancelarie indywidualne, skoro nie są oni pracownikami zatrudnionymi w ramach
stosunku pracy. Uprawnień pracowniczych w tym zakresie nie nadaje im również
ustawa z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (Dz. U. Nr 16, poz. 124 ze zm.),
która w art. 24 ust. 1 zrównuje adwokatów - członków zespołów z pracownikami, ale
tylko w zakresie świadczeń z tytułu ubezpieczenia na wypadek choroby, macierzyństwa,
ubezpieczenia rodzinnego oraz z tytułu powszechnego zaopatrzenia emerytalnego
pracowników i ich rodzin. Odnosi się to także do adwokatów wykonujących zawód
indywidualnie lub wspólnie z innym adwokatem. Tak więc przepisy prawa o
adwokaturze dopuszczają w określonych sytuacjach traktowanie adwokatów jak
pracowników, nie przyznając im jednak statusu pracownika we wszystkich sytuacjach
prawnych. W myśl art. 42 pkt 2 ustawy wypadkowej, jej przepisy stosuje się
odpowiednio jedynie do adwokatów-członków zespołów adwokackich i ograniczenie to
nie daje podstaw, aby ustawę wypadkową stosować również do adwokatów
prowadzących kancelarie indywidualne.
Stanowisko to podzielił w całości Sąd Apelacyjny w Poznaniu, rozpoznający
rewizję wnioskodawczyni, który wyrokiem z dnia 5 listopada 1996 r. oddalił ją. Zdaniem
Sądu, zakres podmiotowy ustawy wypadkowej jest ograniczony do pracowników oraz
osób wykonujących pracę nakładczą, które spełniają warunki do uznania ich za
pracowników w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich
rodzin, adwokatów z tytułu pracy w zespołach adwokackich oraz członków rolniczych
spółdzielni produkcyjnych. Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy przysługują więc
tylko adwokatom-członkom zespołów, nie zaś adwokatom wykonującym zawód
indywidualnie, którzy są "równocześnie pracownikami i pracodawcami".
Powyższy wyrok zaskarżyła kasacją wnioskodawczyni i zarzucając naruszenie
prawa materialnego, a to art. 5 KC w związku z art. 9-11 ustawy z dnia 12 czerwca
1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, wniosła o
zmianę wyroku i ustalenie, że przysługuje jej jednorazowe odszkodowanie z tytułu
uszczerbku na zdrowiu w związku z wypadkiem przy pracy, któremu uległa w dniu 12
czerwca 1995 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
[...] W myśl art. 393
11
KPC Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach ka-
sacji, co oznacza, że jest związany podstawą kasacji oraz jej wnioskami. Działanie z
urzędu dotyczyć może tylko nieważności postępowania (art. 379 KPC). W rozpozna-
wanej sprawie powołaną podstawą kasacji było naruszenie prawa materialnego, ta więc
tylko przesłanka podlegała badaniu Sądu Najwyższego.
Przepisy art. 9 - 11 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych uprawniają pracownika, który na skutek
wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznał stałego lub długotrwałego
uszczerbku na zdrowiu, do jednorazowego odszkodowania pieniężnego. Definiują one
pojęcia stałego i długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, określając nadto zwiększenie
należnego odszkodowania na wypadek pogorszenia stanu zdrowia lub zaliczenia
pracownika do I grupy inwalidów. Przepisy te jednak mają zastosowanie do
pracowników, którzy wraz z członkami rodzin pracowników zmarłych wskutek wypadku
lub choroby zawodowej, objęci są zakresem podmiotowym ustawy (art. 1 ustawy
wypadkowej). Adwokaci są szczególną grupą zawodową zarówno w przypadku gdy są
członkami zespołów, jak i wtedy, gdy wykonują zawód indywidualnie lub wspólnie z
innym adwokatem. Nie są oni pracownikami, a ich ewentualne traktowanie na równi z
pracownikami w zakresie niektórych świadczeń z ubezpieczenia społecznego musi
wynikać wprost z przepisów.
Przepisy art. 24 ust. 1, 2 i 3 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwo-
katurze (Dz. U. Nr 15, poz. 124 ze zm.) stanowią, że adwokaci-członkowie zespołów i
ich rodziny mają na równi z pracownikami prawo do świadczeń z tytułu ubezpieczenia
na wypadek choroby, macierzyństwa i ubezpieczenia rodzinnego oraz z tytułu
powszechnego zaopatrzenia emerytalnego pracowników i ich rodzin. Przy ustalaniu
prawa do świadczeń i ich wysokości pracę w zespołach traktuje się jako zatrudnienie, a
otrzymywane wynagrodzenie jako wynagrodzenie z tytułu zatrudnienia. W związku z
tym zasiłek chorobowy dla adwokatów-członków zespołów jest wypłacany przez Zakład
Ubezpieczeń Społecznych, a składki na ubezpieczenie społeczne opłacają zespoły
adwokackie. Te same zasady są z mocy art. 37 ustawy, stosowane odpowiednio do
adwokatów wykonujących zawód indywidualnie lub wspólnie z innym adwokatem na
podstawie zgody Ministra Sprawiedliwości (art. 4 ust. 3 ustawy).
Z powyższego wynika, że przepisy te nie uznają adwokatów za pracowników, ich
pracę w zespołach za zatrudnienie, a ich dochody za wynagrodzenie, przyznając im
jedynie prawo do wymienionych świadczeń na równi z pracownikami.
Podobną regulację zawiera art. 42 pkt 2 ustawy wypadkowej, który rozszerza
stosowanie tej ustawy na osoby nie będące pracownikami, w tym adwokatów z tytułu
pracy w zespołach adwokackich, natomiast nie obejmuje nią adwokatów wykonujących
zawód indywidualnie lub wspólnie z innym adwokatem. Praca w zespole jest bowiem
traktowana jako zatrudnienie, a otrzymywane wynagrodzenie jako wynagrodzenie za
pracę, natomiast w przypadku adwokata wykonującego zawód indywidualnie "role"
pracownika i pracodawcy wzajemnie się przenikają i dlatego podobieństwa do stosunku
pracy nie są widoczne. Wszystko to przemawia za przyjęciem, że przepisy ustawy
wypadkowej z dnia 12 czerwca 1975 r. nie mają zastosowania do adwokatów
wykonujących zawód indywidualnie lub wspólnie z innym adwokatem, a więc w przy-
padku doznania przez takiego adwokata uszczerbku na zdrowiu, nie przysługuje mu
jednorazowe odszkodowanie, o którym mowa w art. 9 i następnych ustawy. Podzielając
więc stanowisko Sądu Apelacyjnego, należało oddalić kasację jako nieuzasadnioną,
stosownie do art. 393
12
KPC.
========================================