Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 13 czerwca 1997 r.
II UKN 196/97
W zakresie prawa do pobierania świadczenia rolniczego w zbiegu ze
świadczeniami emerytalno-rentowymi z innego ubezpieczenia społecznego
należy stosować jednakowe zasady do wszystkich rolników, którzy przekazali
gospodarstwo rolne do końca 1990 r.
Przewodniczący SSN: Teresa Romer, Sędziowie SN: Stefania Szymańska
(sprawozdawca), Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 13 czerwca 1997 r. sprawy z wniosku
Janiny F. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi Regio-
nalnemu w B. o wypłatę świadczeń, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku
Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 13 lutego
1997 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Wojewódzkie-
go-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 17 października 1996 r.,
[...] i zmienił decyzję Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddział Regionalny
w B. z dnia 8 lutego 1996 r. [...] w ten sposób, że przyznał Janinie F. [...] prawo do
pobierania w zbiegu rolniczej renty inwalidzkiej i renty rodzinnej.
U z a s a d n i e n i e
Wnioskodawczyni Janina F. pobiera rolniczą rentę inwalidzką, przyznaną jej
decyzją z dnia 22 marca 1989 r. Decyzją z dnia 30 stycznia 1996 r. ZUS-Oddziału w B.
przyznał jej - w wykonaniu wyroku Sądu Wojewódzkiego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Lublinie z dnia 23 listopada 1995 r. [...] - rentę rodzinną po mężu od
dnia 1 grudnia 1993 r. na podstawie ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu
społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy
zlecenia (jednolity tekst: Dz. U. z 1995 r. Nr 65, poz. 333).
Decyzją z dnia 8 lutego 1996 r. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-
Oddziału Regionalnego w B. odmówiła wnioskodawczyni wypłaty tych świadczeń w
zbiegu, utrzymując, że przysługuje jej wypłata jednego wybranego świadczenia. Wyro-
kiem z dnia 17 października 1996 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Lublinie oddalił odwołanie wnioskodawczyni od powyższej decyzji. W uza-
sadnieniu Sąd wywiódł, iż mając na uwadze datę przyznania renty rodzinnej, prawo do
wypłaty świadczeń w zbiegu należy oceniać według zasad określonych w art. 33 ust. 2
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst:
Dz. U. z 1993 r. Nr 71, poz. 342 ze zm.). Przepis ten przewiduje w razie zbiegu prawa
do emerytury lub renty rolniczej z prawem do emerytury z innego ubezpieczenia
społecznego wypłatę tylko jednego świadczenia. Dlatego organ rentowy prawidłowo
wypłaca tylko jedno świadczenie, korzystniejsze dla wnioskodawczyni.
W apelacji od tego wyroku wnioskodawczyni zarzuciła naruszenie prawa ma-
terialnego i wniosła o zmianę wyroku poprzez przyznanie prawa do pobierania obu
świadczeń w zbiegu lub o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi I instancji.
Wyrokiem z dnia 13 lutego 1997 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację. Sąd pod-
kreślił, że wnioskodawczyni wniosek o przyznanie rolniczej renty inwalidzkiej złożyła 16
marca 1989 r. W uwzględnieniu tego wniosku organ rentowy decyzją z dnia 22 marca
1989 r. przyznał jej prawo do tego świadczenia na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia
1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin
(jednolity tekst: Dz. U. z 1989 r. Nr 24, poz. 133 ze zm.), podejmując wypłatę
świadczenia od dnia 21 kwietnia 1989 r., tj. od daty przekazania gospodars
twa rolnego. Decyzją z dnia 30 stycznia 1996 r. Oddział ZUS przyznał zaś wniosko-
dawczyni prawo do renty rodzinnej na podstawie powołanej wyżej ustawy z dnia 19
grudnia 1975 r. Trafnie zatem podnosi wnioskodawczyni w apelacji, że w sprawie nie
ma zastosowania art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników, tylko art. 107 ust. 1 tejże ustawy. To właśnie art. 107 reguluje
niektóre kwestie dotyczące dalszego funkcjonowania ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r.
o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych. Stanowi on, że do zbiegu prawa
do emerytury lub renty z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i człon-
ków ich rodzin z prawem do emerytury lub renty z innego ubezpieczenia społecznego
stosuje się przepisy dotychczasowe, tj. art. 35 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych, w brzmieniu ustalonym ustawą z
dnia 24 lutego 1989 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników
indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. z 1989 r. Nr 10, poz. 53). Przepis ten
stanowi, że w przypadku zbiegu u jednej osoby prawa do emerytury lub renty określo-
nych w ustawie z prawem do świadczeń przewidzianych w odrębnych przepisach o
ubezpieczeniu społecznym lub zaopatrzeniu emerytalnym, przysługuje jedno świad-
czenie wybrane przez zainteresowanego. Taki stan prawny obowiązywał w dacie
złożenia wniosku o rentę inwalidzką rolniczą i ustalenia wnioskodawczyni prawa do tego
świadczenia. Zaskarżony wyrok, mimo podania błędnej podstawy prawnej, jest więc
prawidłowy.
Od wyroku tego wniósł kasację pełnomocnik wnioskodawczyni. Kasacja oparta
jest na zarzucie naruszenia prawa materialnego, a w szczególności art. 35 ust. 2
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych
i członków ich rodzin, w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 24 lutego 1989 r., przez
niewłaściwe jego zastosowanie, ponieważ w sprawie ma zastosowanie art. 35 ust. 3
tejże ustawy. Zakaz pobierania świadczeń w zbiegu, tj. rolniczej renty inwalidzkiej z
rentą rodzinną przysługującą z innego systemu, zawarty w art. 35 ust. 2, nie odnosi się
do wnioskodawczyni, gdyż nie dotyczy on sytuacji określonych w ust. 3 tego przepisu.
Mąż wnioskodawczyni pobierał bowiem rentę inwalidzką II grupy z tytułu choroby
zawodowej od stycznia 1983 r. i dlatego wnioskodawczyni przysługuje - stosownie do
art. 35 ust. 3 - prawo do pobierania własnego świadczenia rolniczego w zbiegu z rentą
rodzinną po mężu. Przepis ten nie został bowiem zmieniony przez ustawę z 24 lutego
1989 r. Skoro więc Sąd prawidłowo odwołał się do art. 107 ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników, to powinien był uwzględnić żądanie wnioskodawczyni. Z tych
powodów wnoszący kasację domaga się zmiany zaskarżonego wyroku poprzez
uwzględnienie roszczenia wnioskodawczyni, ewentualnie uchylenia wyroku i
przekazania sprawy Sądowi I lub II instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia przez Sąd Apelacyjny art. 35 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia
1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym rolników indywidualnych i członków ich rodzin, w
brzmieniu nadanym ustawą z dnia 24 lutego 1989 r. o zmianie tej ustawy, wskutek
niewłaściwego jego zastosowania, jest zasadny z tym, iż przemawiają za tym inne
argumenty prawne niż przytoczone w kasacji. Błędne jest stanowisko wnoszącego
kasację, iż w przypadku wnioskodawczyni ma zastosowanie art. 35 ust. 3 ustawy z 14
grudnia 1982 r., ponieważ jej mąż od 1983 r. pobierał rentę inwalidzką z tytułu choroby
zawodowej. Uregulowanie zawarte w art. 35 ust. 3 nie dotyczy wnioskodawczyni,
ponieważ nie spełniła ona i nadal nie spełnia warunków wymienionym w tym przepisie.
Gdyby nawet mąż jej pobierał od 1983 r. świadczenie rentowe z tytułu choroby
zawodowej z innego systemu ubezpieczeniowego niż rolniczy, to i tak nie po-
wodowałoby to dla niej żadnych preferencji w zakresie określonym w odrębnych
przepisach. Należy jednak stwierdzić, że mąż wnioskodawczyni - co wynika z akt
rentowych - nie pobierał takiego świadczenia. Za uwzględnieniem kasacji przemawiają
natomiast następujące argumenty:
Trafnie Sąd Apelacyjny stwierdził, iż prawo wnioskodawczyni do pobierania
rolniczej renty inwalidzkiej w zbiegu z rentą rodzinną po mężu, przysługującą z innego
systemu ubezpieczenia społecznego, powinno być ocenione w myśl zasady określonej
w art. 107 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, a nie
zasady z art. 33 ust. 2 tejże ustawy.
Ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indy-
widualnych i członków ich rodzin ustanowiła zasadę pobierania jednego świadczenia
rolniczego (art. 35 ust. 1). Natomiast rolnik mógł łączyć pobieranie własnego świadcze-
nia rolniczego z prawem do innego o charakterze rentowym (art. 35 ust. 2 pkt 1 w jego
pierwotnym brzmieniu) w stosownym zbiegu, tj. świadczenie wybrane przez niego,
powiększone o połowę drugiego. Zasady łączenia prawa do pobierania świadczenia
rolniczego z prawem do renty inwalidzkiej wojennej (kombatanckiej), wypadkowej i rent
zagranicznych regulowały odrębne przepisy (art. 35 ust. 3). Od dnia 1 stycznia 1989 r.,
z mocy ustawy z dnia 24 lutego 1989 r. dokonano nowelizacji art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z
dnia 14 grudnia 1982 r. w ten sposób, że jako generalną zasadę wprowadzono
pobieranie jednego świadczenia. Pozostawiono jedynie możliwość zbiegu świadczenia
rolniczego z prawem do renty wojennej (kombatanckiej), wypadkowej i świadczenia
zagranicznego. W ustawie z 1989 r. zagwarantowano jednak osobom mającym przed
dniem 1 stycznia 1989 r. ustalone prawo do emerytury lub renty za przekazane
gospodarstwo rolne oraz do innych świadczeń o charakterze rentowym lub
emerytalnym, prawo do pobierania tych świadczeń na zasadach dotychczasowych (art.
4 ust. 1). W ustawie tej znalazł się jednak przepis stanowiący, że na zasadach dotych-
czasowych wypłaca się również emerytury lub renty osobom, o których mowa w art. 2 i
3, jeżeli przekażą gospodarstwo rolne do dnia 31 grudnia 1989 r. (art. 4 ust. 2).
Przykładowo, dyspozycją art. 3 ust. 2 objęto osoby, które do dnia wejścia w życie usta-
wy podlegały podwójnemu ubezpieczeniu. Kolejna nowelizacja powyższych przepisów,
wprowadzona przez ustawę z dnia 24 lutego 1990 r. o niektórych warunkach
funkcjonowania ubezpieczenia społecznego rolników i członków ich rodzin w 1990 r.
(Dz. U. Nr 14, poz. 90) przedłużyła możliwość wypłaty świadczeń rolniczych w zbiegu,
ale pod warunkiem, że wniosek o świadczenie rolnicze został zgłoszony do 30 czerwca
1990 r., a gospodarstwo zostało przekazane do dnia 31 grudnia 1990 r. (art. 8 ust. 3).
W ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, która
weszła w życie z dniem 1 stycznia 1991 r., utrzymano zasadę, iż w razie zbiegu prawa
do emerytury lub renty rolniczej z prawem do emerytury lub renty z innego ubez-
pieczenia wypłaca się jedno wybrane świadczenie (art. 33 ust. 2). Wypłatę "zbiegowych
świadczeń" utrzymano - najogólniej ujmując - w razie zbiegu świadczenia z rentą
wypadkową, wojenną, w związku ze służbą wojskową, ze świadczeniami z instytucji
zagranicznej - według zasad określonych w odrębnych przepisach. Jednakże w art. 107
tej ustawy, prawodawca zagwarantował, że przy zbiegu prawa do emerytury lub renty z
ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin z prawem do
renty z innego ubezpieczenia społecznego stosuje się przepisy dotychczasowe.
Zagadnienie, czy rolnik który przekazał gospodarstwo rolne w okresie do dnia 31
grudnia 1990 r. może po tej dacie nabyć prawo do pobierania renty lub emerytury w
zbiegu ze świadczeniem rolniczym z tytułu przekazania gospodarstwa rolnego w tym
terminie, było już rozważane przez Sąd Najwyższy kilkakrotnie. I tak przykładowo: w
sprawie II UKN 18/96 (OSNAPiUS 1997 nr 16 poz. 296) Sąd Najwyższy, po
przytoczeniu obszernej argumentacji prawnej wyraził pogląd, że rolnicy wymienieni w
art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 24 lutego 1989 r. (chodzi o brzmienie nadane ustawą z dnia
24 lutego 1990 r.), którzy przekazali gospodarstwo rolne do dnia 31 grudnia 1990 r., a
następnie nabyli prawo do drugiego świadczenia (nie rolniczego), to - niezależnie od
daty nabycia prawa do tego świadczenia - korzystają także z preferencji, z jakich
korzystają ci świadczeniobiorcy, którzy mieli poprzednio, tj. przed wejściem w życie
ustawy z 20 grudnia 1990 r. prawo do dwóch świadczeń i którzy nadal z mocy art. 107
tej ustawy to prawo zachowali. Wprawdzie w tamtej sprawie wnioskodawczyni
przekazała gospodarstwo rolne w 1990 r.i otrzymała rentę inwalidzką rolniczą w 1990 r.,
podczas gdy wnioskodawczyni w rozpoznawanej sprawie przekazała gospodarstwo
rolne w kwietniu 1989 r. i otrzymała rentę inwalidzką rolniczą w 1989 r., a więc jeszcze
pod rządem art. 4 ust. 2 ustawy z 24 lutego 1989 r. w jego pierwotnym brzmieniu, który
to przepis odnosił się tylko do osób wymienionych w art. 2 i 3 tejże ustawy, to jednak
uprawniony jest wniosek, że w zakresie prawa do pobierania świadczenia rolniczego w
zbiegu ze świadczeniem emerytalno-rentowym z innego ubezpieczenia społecznego
należy stosować jednakowe zasady do wszystkich rolników, którzy przekazali
gospodarstwo do końca 1990 r. Upoważnia do tego dokonana z mocy ustawy z dnia 24
lutego 1990 r. (art. 8 ust. 3) zmiana art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 24 lutego 1989 r.,
wydłużająca terminy do złożenia wniosków o rolnicze świadczenie emerytalno-rentowe i
przekazania gospodarstwa oraz objęcie dyspozycją tego przepisu wszystkich rolników,
o czym świadczy treść tego przepisu. Zmiana ta dowodzi, iż wolą ustawodawcy było
jednakowe potraktowanie - gdy chodzi o prawo do pobierania przysługujących
świadczeń w zbiegu według korzystniejszych dotychczasowych zasad - wszystkich
rolników, którzy przekażą gospodarstwo do końca 1990 r., bądź przekazali je już
wcześniej.
Sąd Apelacyjny zajął prawidłowe stanowisko, że w niniejszej sprawie ma zas-
tosowanie art. 107 ustawy z 20 grudnia 1990 r. Jednak nie rozważył uprawnienia
wnioskodawczyni do pobierania przysługujących jej świadczeń rentowych w zbiegu w
aspekcie art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 24 lutego 1989 r., w brzmieniu nadanym ustawą z
dnia 24 lutego 1990 r., co było przyczyną niewłaściwego zastosowania art. 35 ust. 2
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r., w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 14 lutego 1989 r.
i nieuzasadnionego oddalenia apelacji.
Mając na uwadze, że w sprawie nie ma istotnych naruszeń przepisów postępo-
wania, a zachodzi jedynie naruszenie prawa materialnego, Sąd Najwyższy orzekł jak w
sentencji wyroku na mocy art. 393
15
KPC.
========================================