Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 29 października 1997 r.
II UKN 208/97
Przepis art. 481 KC nie ma zastosowania w sprawach o prawo do
świadczeń z ubezpieczenia społecznego.
Przewodniczący SSN: Maria Tyszel (sprawozdawca), Sędziowie SN: Jerzy
Kuźniar, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 29 października 1997 r. sprawy z
wniosku Tomasza G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w
C. o rentę inwalidzką, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjne-
go-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 28 października
1996 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 30 listopada 1993 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Od-
dział w C., wykonując punkt 1 wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Katowicach z dnia 14 stycznia 1993 r. [...], (od którego rewizję
oddalono wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 23 lipca 1993 r. [...]),
przyznał na rzecz ubezpieczonego Tomasza G. kwotę 242.300 złotych, wraz z odset-
kami w kwocie 378.800 zł, tytułem wyrównania renty inwalidzkiej II grupy w związku z
wypadkiem przy pracy górniczej, za okres od 17 stycznia 1983 r. do 30 maja 1988 r.,
uwzględniając przy obliczeniu tej należności kolejne waloryzacje.
Decyzją z dnia10 stycznia 1994 r. ten sam organ rentowy ustalił wysokość
górniczej renty inwalidzkiej z zastosowaniem korzystniejszych przeliczników pracy
górniczej, a ponieważ wysokość renty inwalidzkiej z wypadku przy pracy była wyż-
sza, poinformowano Tomasza G., że nadal będzie wypłacane to świadczenie, jako
korzystniejsze.
W odwołaniu od pierwszej decyzji ubezpieczony kwestionował niewłaściwe
oznaczenie wyliczonej renty symbolem PPKG twierdząc, że ma to znaczenie przy
2
obliczeniu wysokości świadczenia. Przyznano mu bowiem - wyrokiem Sądu - górni-
czą rentę inwalidzką z tytułu wypadku przy pracy z dnia 12 kwietnia 1974 r. natomiast
ZUS traktuje jego świadczenie jako "rentę inwalidzką wypadkową". Zarzucił też, że
wysokość świadczenia została ustalona bez uwzględnienia przelicznika 1,8 oraz, że
zaniżono mu należność za okres od 17 stycznia 1983 r. do 30 maja 1988 r.
W odwołaniu od drugiej decyzji domagał się jej zmiany i przyznania mu "gór-
niczej renty inwalidzkiej wypadkowej" z zastosowaniem przeliczników przewidzianych
w art. 6 ust. 5 ustawy z 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o za-
sadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104,
poz. 450 ze zm.) zwanej dalej ustawą o rewaloryzacji.
Organ rentowy wniósł o oddalenie obu odwołań szczegółowo przedstawiając
zmiany wysokości świadczenia w okresie od 17 stycznia 1983 r. do 30 maja 1988 r.
oraz wyliczenie wyrównania za ten okres.
Wyrokiem z dnia 21 czerwca 1995 r. [...], Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach oddalił odwołanie ubezpieczonego od obu
decyzji, a wniosek o zastosowanie przeliczników 1,5 i 1,8, (zawarty w odwołaniu od
decyzji z 10 stycznia 1994 r.) do "świadczenia przysługującego na podstawie wyroku
Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia
26 listopada 1985 r. [...], tj. renty inwalidzkiej wypadkowej" przekazał do rozpoznania
organowi rentowemu.
Sąd podkreślił, iż odwołujący nie dostrzega różnicy pomiędzy rentą inwalidzką górni-
czą przewidzianą przepisami ustawy z 1 lutego 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
górników i ich rodzin (Dz. U. Nr 5, poz. 32 ze zm.), zwanej dalej ustawą o z.e.g. (o
symbolu KGI), a rentą inwalidzką wypadkową określoną przepisami ustawy z 12
czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(jednolity tekst: Dz. U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.) zwanej dalej ustawą wypad-
kową.
Sąd Wojewódzki stwierdził, że decyzja z 30 listopada 1993 r. dotyczy rozli-
czenia renty inwalidzkiej wypadkowej, nosi prawidłowy symbol PPKG i zawiera pra-
widłową wysokość należności (wyrównania) za okres od 17 stycznia 1983 r. do 30
maja 1988 r. (co potwierdziła obszerna opinia biegłego sądowego).Podał nadto Sąd,
że ubezpieczony uprawniony jest do dwóch świadczeń: górniczej renty inwalidzkiej i
renty inwalidzkiej w związku z wypadkiem przy pracy, przy czym z mocy art. 24 ust. 3
ustawy z 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy ... - w
3
takiej sytuacji wypłaca się jedno świadczenie, wyższe lub wybrane przez osobę
uprawnioną. Świadczeniem wyższym dla odwołującego się jest renta wypadkowa,
przyznana na podstawie przepisów tej ustawy, która nie różnicuje wypadków ani też
świadczeń z względu na rodzaj wykonywanej pracy, a zatem Tomasz G. pozostaje w
błędnym przekonaniu, że jest uprawniony do górniczej renty wypadkowej. Obowią-
zujący w dacie wydania decyzji z 10 stycznia 1994 r. art. 6 ust. 5 ustawy o rewalory-
zacji przewidywał przyznanie korzystniejszych przeliczników 1,8 i 1,5 za okresy pracy
górniczej wyłącznie wobec świadczeń przyznanych na podstawie ustawy o z.e.g., nie
miały one natomiast zastosowania do świadczeń przyznanych na podstawie przepi-
sów ustawy wypadkowej. Pomimo zastosowania przeliczników do renty górniczej
nadal świadczeniem wyższym była renta wypadkowa, wobec czego organ rentowy
prawidłowo kontynuował jej wypłatę. Zdaniem Sądu, wniosek odwołującego o wypła-
tę renty górniczej przed dniem 1 listopada 1994 r. doprowadziłby do niekorzystnego
obniżenia pobieranego świadczenia. Ponieważ zgodnie z przepisami ustawy z 30
czerwca 1994 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin
oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 84, poz. 385) można z dniem 1
listopada 1994 r. przelicznik 1,8 i 1,5 stosować również do świadczeń przyznanych
na podstawie przepisów ustawy wypadkowej, Sąd Wojewódzki w Katowicach, na
mocy art. 47710
§ 2 KPC, przekazał w tym zakresie wniosek Tomasza G., do
rozpoznania organowi rentowemu.
Powyższy wyrok zaskarżył ubezpieczony wnosząc o jego uchylenie w cało-
ści. Podniósł, że przysługuje mu górnicza renta inwalidzka według II grupy w związku
z wypadkiem przy pracy, a zatem Sąd I instancji nie mógł oddalić jego odwołania od
obu zaskarżonych decyzji. W piśmie precyzującym zarzuty rewizyjne wskazał pods-
tawy określone w przepisie art. 368 pkt 1,3,4, i 5 KPC i wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku oraz obu decyzji i przekazanie sprawy do ponownego roz-
poznania, ewentualnie o jego zmianę i zmianę decyzji z 30 listopada 1993 r. przez
przyznanie mu renty inwalidzkiej II grupy w związku z wypadkiem przy pracy za okres
od 17 stycznia 1983 r. do 30 maja 1988 r. w wysokości odpowiadającej 100
procentom zrewaloryzowanej podstawy wraz z należnymi odsetkami od powstania
prawa do świadczenia do dnia zapłaty, wyliczenia i wypłacenia świadczenia rento-
wego z tytułu II grupy inwalidztwa w związku z wypadkiem przy pracy za okres 3 lat
wstecz przed złożeniem wniosku z 17 kwietnia 1983 r, uwzględnienia w decyzjach
przyznających mu górniczą rentę inwalidzką I-ej grupy, a także rentę wypadkową II
4
grupy, przelicznika 1,8 za każdy rok pracy pod ziemią, wyjaśnienia sposobu obli-
czenia wysokości renty w decyzji z 10 stycznia 1994 r., skorygowania okresów skład-
kowych "uzupełniających", zastosowania rewaloryzacji obu rent z urzędu, zobowią-
zania ZUS do stosowania "właściwej grupy inwalidztwa" dla obu rent, uwzględnienia
w decyzji z 30 listopada 1993 r. dodatku osłonowego nie uwzględnionego w pods-
tawie waloryzacyjnej oraz uchylenia decyzji z 15 lipca 1995 r., która faktycznie zos-
tała zaskarżona rewizją z 1 sierpnia 1995 r. i zastosowania właściwego wyliczenia
okresów składkowych i "uzupełniających". Zarzucił, że Sąd nie poddał kontroli na-
leżności wyliczonych przez biegłego, a nadto w opinii w ogóle nie wyliczono należ-
nych mu odsetek. Jego zdaniem przysługują mu one w wysokości pięciokrotnie
wyższej (szczegółową ich wysokość oraz sposób obliczenia przedstawił w piśmie
procesowym z dnia 14 października 1996 r.).
Podał również, że nie wniósł umotywowanych zastrzeżeń do opinii biegłego, gdyż nie
została mu doręczona osobiście, a o jej treści dowiedział się dopiero po wydaniu wy-
roku. Podniósł ponadto, że Sąd I instancji powołał w treści swego uzasadnienia art. 6
ust. 5 ustawy z 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent..., która utra-
ciła moc z dniem 31 grudnia 1993 r. i w dniu wydania decyzji z 20 stycznia 1994 r. już
nie obowiązywała.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach, po
rozpoznaniu sprawy, wyrokiem z dnia 28 października 1996 r. [...] oddalił rewizję jako
bezzasadną.
W kasacji, wniesionej od tego wyroku zarzucono, że został wydany z naru-
szeniem prawa materialnego: "przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastoso-
wanie, a w szczególności art. 481 KC, art. 6 ust. 5, 27 ust. 1 i 2, 32 ust. 1 i 2 w
związku z art. 1 pkt 9 ustawy z 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent
oraz art. 101 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin z 14
grudnia 1982 r.".
Pełnomocnik wnioskodawcy wniósł o: "uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania bądź o jego zmianę i ustalenie, że
ubezpieczonemu przysługują odsetki z tytułu opóźnienia w wypłacie świadczenia
przed 1 stycznia 1988 r. na podstawie art. 481 KC w ustawowej wysokości, należy
uwzględnić w decyzji z 10 stycznia 1994 r. przelicznik 1,8 za 117 miesięcy przy wy-
konywaniu pracy pod ziemią w przodkach w rozumieniu art. 6 ustawy o z.e.g. i po-
równać oba przysługujące ubezpieczonemu w dniu wydania decyzji świadczenia z
5
uwzględnieniem waloryzacji wprowadzonej ustawą z 17 października 1991 r. w od-
niesieniu także do renty wypadkowej ustalonej wyrokiem Sądu Wojewódzkiego z 26
listopada 1986 roku, należy przekazać odwołanie od decyzji z 15 lipca 1995 r. zawar-
te w rewizji z 1 sierpnia 1995 r. oraz wnioski z pisma procesowego z dnia 25 marca
1996 r. do odrębnego postępowania".
Rozpoznając sprawę w granicach kasacji Sąd Najwyższy wziął pod uwagę,
co następuje:
Całkowicie błędny i bezzasadny jest zarzut kasacji, że zaskarżony wyrok
został wydany z naruszeniem przepisu art. 481 KC. Prawo regulujące ubezpieczenia
społeczne nie jest ani też nie był częścią prawa cywilnego lecz stanowi odrębny sys-
tem prawny; przepisy kodeksu cywilnego mają w sprawach z tego zakresu zasto-
sowanie jedynie wówczas, gdy istnieje wyraźne, ustawowe odesłanie. Prawo do
świadczeń z ubezpieczenia lub zaopatrzenia społecznego nie wynika z umowy ubez-
pieczenia uregulowanej w Kodeksie cywilnym ze stosunku cywilno prawnego - jak
zdaje się wynikać z uzasadnienia kasacji - lecz z ustawowego podlegania ubezpie-
czeniu (zaopatrzeniu) społecznemu, określonych w ustawach grup społecznych. Dla-
tego też błędnym jest wywód w uzasadnieniu kasacji, że przed dniem wejścia w życie
ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecz-
nych (jednolity tekst: Dz. U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.) w zakresie prawa do
odsetek od świadczeń z ubezpieczenia społecznego obowiązywał przepis art. 481
KC. Wywód prawny wyrażony w opisanym wyroku na temat tego zagadnienia jest nie
tylko prawidłowy i zgodny zarówno z orzecznictwem sądowym i doktryną prawa ale
tak wszechstronny i wyczerpujący, że Sąd Najwyższy nie widzi potrzeby jego pow-
tarzania. Uzasadnienie kasacji ogranicza się do zanegowania przytoczonego
poglądu lecz nie zawiera żadnego wywodu prawnego. Bezprzedmiotowe i niezasad-
ne są wywody kasacji dotyczące charakteru prawnego Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych, w szczególności, że Zakład ten przed wejściem w życie wyżej wymienionej
ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. był "państwową jednostką organizacyjną, której
zadanie ma inny charakter niż działalność gospodarcza". Wnoszący kasację powo-
łuje się na komentarz do KPC nie podając jednak ani autorów komentarza, ani roku
publikacji wydawnictwa, ani nawet przepisu, do którego odnosi się przytoczone zda-
nie, co uniemożliwia Sądowi Najwyższemu szczegółowe ustosunkowanie się do za-
6
rzutu. Podkreślić jednak należy, że zgodnie z ustawą z dnia 13 kwietnia 1960 r. o
utworzeniu Komitetu Pracy i Płac oraz o zmianie właściwości w dziedzinie ubezpie-
czeń społecznych, rent, zaopatrzeń i opieki społecznej (Dz. U. Nr 20, poz. 119)
Zakład Ubezpieczeń Społecznych stał się organem administracji państwowej, a
odrębny od postępowania cywilnego, tryb postępowania w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych został wprowadzony ustawą z dnia 28 lipca 1939 r. -
Prawo o sądach ubezpieczeń społecznych (Dz. U. RP Nr 41, poz. 215 ze zm.). [...]
Pozostałe zarzuty kasacyjne dotyczące podstawy wymiaru renty pobieranej
przez wnioskodawcę oraz zastosowania przeliczników pracy górniczej na podstawie
przepisu art. 10a
ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym górni-
ków i ich rodzin (jednolity tekst: Dz. U. z 1995 r., Nr 30, poz. 154) są tożsame z za-
rzutami podniesionymi w apelacji, do których ustosunkował się Sąd Apelacyjny w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. W kasacji w żaden sposób nie wykazano na
czym polega nieprawidłowość lub niesłuszność stanowiska Sądu drugiej instancji
względnie na czym miałoby polegać niewypełnienie przez ten Sąd właściwych mu
zadań. Nie wskazano też, jakie przepisy - w tym zakresie - zostały naruszone.
Żądanie przekazania odwołania wnioskodawcy od decyzji organu rentowego
z dnia 15 lipca 1995 r., "do odrębnego postępowania" skierowane do Sądu Najwyż-
szego jest bezprzedmiotowe bowiem odwołanie od tej decyzji nie było przedmiotem
postępowania przed Sądami obu instancji, tym samym nie może być przedmiotem
rozpoznania kasacyjnego.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy na podstawie przepisu art.
39312
KPC orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================