Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 grudnia 1997 r.
II UKN 408/97
Prawo do emerytury lub renty nie ulega zawieszeniu jeżeli osobą, która
spełnia warunki do emerytury lub renty po wyjeździe z Polski i złożyła wniosek
o świadczenie przebywając za granicą, założyła konto w PKO lub wskazała w
kraju osobę upoważnioną do odbioru świadczeń.
Przewodniczący SSN: Maria Tyszel, Sędziowie SN: Roman Kuczyński (spra-
wozdawca), Jerzy Kuźniar.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 16 grudnia 1997 r. sprawy z wniosku
Sabiny B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Biuru Rent Zagranicznych
w W. o wypłatę emerytury, na skutek kasacji wniesionej przez organ rentowy od wy-
roku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11 czerwca 1997 r. [...]
1) o d d a l i ł kasację,
2) z a s ą d z i ł od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych - Biura Rent Zagra-
nicznych w W. na rzecz adwokat Doroty K. kwotę 100 zł (sto) tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 11 sierpnia 1995 r. Biuro Rent Zagranicznych Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych w W. uwzględniło wniosek z dnia 15 lutego 1995 r. zamiesz-
kałej od szeregu lat w Kanadzie Sabiny B. o emeryturę i przyznało jej prawo do
świadczenia od dnia 11 listopada 1994 r., tj. 3 miesiące kalendarzowe wstecz od
złożenia wniosku, zawieszając jednocześnie wypłatę świadczenia z powodu pobytu
ubezpieczonej za granicą.
Wyrokiem z dnia 19 marca 1997 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Warszawie oddalił odwołanie ubezpieczonej od powyższej decyzji
uzasadniając, że zgodnie z art. 81 pkt 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopa-
- 2 -
trzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) prawo
do emerytury i renty ulega zawieszeniu w razie wyjazdu za granicę i nie stoi temu na
przeszkodzie obwieszczenie Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 czerwca
1994 r. (Dz. U. Nr 74, poz. 339) o utracie z tą datą mocy postanowień art. 84 ust. 1
pkt 1 i ust. 4 powołanej ustawy, według których prawo do emerytury lub renty ulegało
zawieszeniu w razie wyjazdu rencisty za granicę na pobyt stały, mogło zaś być przy-
wrócone po powrocie do kraju na wniosek rencisty od dnia powrotu do kraju, jednak
za okres nie dłuższy niż 3 miesiące wstecz od miesiąca, w którym zgłoszono wnios-
ek.
W uwzględnieniu apelacji ubezpieczonej od powyższego wyroku Sąd Apela-
cyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 11 czerwca 1997 r. zmienił zaskarżony wyrok w
ten sposób, że uchylił zawieszenie wypłaty emerytury. Sąd Apelacyjny wyraził pog-
ląd, że art. 81 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin nie sta-
nowi samodzielnej podstawy do ograniczenia prawa do świadczeń, odsyłając do za-
sad określonych w art. 82-86. Przepis art. 84 ust. 1 ustawy natomiast, po jego zmia-
nie w wyniku stwierdzenia przez Trybunał Konstytucyjny niekonstytucyjności pkt 1
ust. 1 tego przepisu nie zawiera już stwierdzenia o zawieszeniu prawa do emerytury
lub renty w razie wyjazdu rencisty za granicę na pobyt stały.
Kasacja organu rentowego od powyższego wyroku zarzuca naruszenie prawa
materialnego - art. 81 pkt 3 i 84 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrze-
niu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) przez
błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, wnosząc o uchylenie zaskarżo-
nego wyroku. Kasacja powołuje się na stanowisko Ministerstwa Pracy i Polityki So-
cjalnej z dnia 29 lipca 1994 r. U 5104-429/94, według którego, w razie braku umowy
międzynarodowej Polski z krajem, w którym zamieszkuje osoba uprawniona do pols-
kich świadczeń emerytalno-rentowych możliwe jest wypłacanie jej tych świadczeń na
rachunek bankowy w kraju lub do rąk wskazanej przez nią innej osoby tylko wów-
czas, gdy osoba uprawniona do świadczeń miała to prawo ustalone przed wyjazdem
z Polski za granicę.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
- 3 -
Kasacja jest nieuzasadniona. Pomijając, że pismo Ministerstwa Pracy i Poli-
tyki Socjalnej, na które powołuje się organ rentowy nie może stanowić źródła prawa
należy stwierdzić, że jego treść oddaje w znacznej mierze intencje, jakimi kierował
się Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z dnia 3 listopada 1992 r. K 12/92 (OTK
1992 nr 2, poz. 24) opublikowanym dnia 22 czerwca 1994 r. (Dz. U. Nr 74, poz. 339).
Jednakże wniosek, jaki wyprowadza organ rentowy z tego pisma a mianowi-
cie, że wypłacenie świadczeń na rachunek krajowy osób uprawnionych do rent i
emerytur a mieszkających za granicą jest możliwe tylko wówczas, gdy prawo do
świadczeń osoby te nabyły przed wyjazdem za granicę jest całkowicie chybiony i
sprzeczny ze stanowiskiem Trybunału Konstytucyjnego.
Trybunał Konstytucyjny uznał normy prawne zawarte w art. 84 ust. 1 pkt 1
oraz z art. 84 ust. 4 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm. zwaną dalej ustawą o z.e.p.)
w brzmieniu obowiązującym do dnia 29 czerwca 1994 r. (data obwieszczenia Pre-
zesa Trybunału Konstytucyjnego), za niezgodne z Konstytucją, w wyniku czego art.
84 ustawy o z.e.p. otrzymał treść: prawo do emerytury i renty ulega zawieszeniu,
niezależnie od okoliczności określonych w art. 82 i 83, w razie wyjazdu rencisty za
granicę, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej. W okresie pobytu cza-
sowego za granicą świadczenia przekazuje się na rachunek emeryta lub rencisty w
powszechnej kasie oszczędności lub wypłaca w kraju wskazanej osobie. Trybunał
Konstytucyjny wyraził pogląd, "że prawo do emerytury i renty nie jest jedynie świad-
czeniem ze strony państwa, które państwo może swobodnie przyznać, zabierać lub
zmniejszać, lecz jest uprawnieniem nabytym w wyniku opłacenia składek ubezpie-
czeniowych, upływu określonego czasu zatrudnienia i wystąpienia ryzyka ubezpie-
czeniowego (osiągnięcia określonego wieku, inwalidztwa lub niezdolności do pracy).
Nie można dopatrzeć się żadnych podstaw konstytucyjnych dla regulacji pozbawia-
jącej de facto prawa do emerytury lub renty w przypadku wyjazdu za granicę na po-
byt stały. Jak słusznie zauważył Rzecznik Praw Obywatelskich, wybór miejsca sta-
łego zamieszkania jest gwarantowanym prawem międzynarodowym, podstawowym
prawem człowieka. Skorzystanie z tego prawa nie powinno więc pociągać za sobą
żadnych ujemnych konsekwencji prawnych w szczególności utraty prawa właściwie
nabytego. Zatem kwestionowana regulacja prawna narusza zaufanie obywatela do
- 4 -
państwa i musi być uznana za naruszającą zasadę demokratycznego państwa
prawa, wyrażoną w art. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej".
Przepis art. 84 ust. 1 ustawy o z.e.p. w brzmieniu nadanym cytowanym orze-
czeniem Trybunału Konstytucyjnego obowiązywał w dacie złożenia przez Sabinę B.
wniosku o emeryturę (15 lutego 1995 r.). Niewątpliwie nie było zamiarem Trybunału
Konstytucyjnego pogorszenie sytuacji prawnej osób uprawnionych do emerytury lub
renty, a przebywających za granicą, przeto nie jest dopuszczalna - po wykreśleniu w
ustępu 1 art. 84 ust. 1 pkt 1 słów: "na pobyt stały", wykładnia pełnego brzmienia tego
przepisu, iż każdy wyjazd emeryta lub rencisty za granicę powoduje zawieszenie
jego prawa do emerytury lub renty. Niedopuszczalne jest także, wobec przeciw-
stawności pojęć "pobyt czasowy" - "pobyt stały" wnioskowanie, że skoro ustawo-
dawca pozostawił w art. 84 ust. 3 ustawy o z.e.p. pojęcie "pobytu czasowego" za
granicą, to jego przeciwieństwem jest nadal pojęcie "pobytu stałego", gdyż niweczy-
łoby to wykładnię Trybunału Konstytucyjnego. Należy zatem uznać, że pozostawienie
słowa "czasowego" w ust. 3 art. 84 ustawy o z.e.p. wobec utraty mocy punktu 1 ust.
1 art. 84 tej ustawy pozbawione zostało znaczenia prawnego i wykładnia całego
przepisu art. 84 winna być dokonywana tak, jakby z jego redakcji wynikała norma, że
prawo do emerytury i renty ulega zawieszeniu w razie wyjazdu rencisty za granicę,
chyba, że umowy międzynarodowe stanowią inaczej; w okresie pobytu za granicą
świadczenia przekazuje się na rachunek emeryta lub rencisty w powszechnej kasie
oszczędności lub wypłaca w kraju wskazanej osobie. Z pewnością natomiast ze
zmodernizowanego orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego przepisu art. 84 ustawy
o z.e.p. nie wynika, że nie jest dopuszczalne ustalenie i przyznanie po raz pierwszy
prawa do emerytury lub renty osobie, która wprawdzie w dacie złożenia wniosku o
świadczenie społeczne ma wszystkie niezbędne warunki do emerytury lub renty. lecz
wniosek złożyła po wyjeździe z kraju. Przeciwna wykładnia prowadziłaby do wniosku,
że osoba taka po wyjeździe za granicę de facto traci nabyte według polskiego prawa
uprawnienia, czemu Trybunał Konstytucyjny zdecydowanie się przeciwstawia.
W tym stanie rzeczy należy dojść do przekonania, że zaskarżony kasacją wy-
rok Sądu Apelacyjnego nie narusza prawa materialnego, a tym samym, że kasacja
nie ma usprawiedliwionych podstaw.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł w oparciu o art. 393
12
KPC jak
- 5 -
w sentencji wyroku.
========================================