Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 15 grudnia 1997 r.
II UKN 413/97
Okresy pracy sprzedawcy wody sodowej z saturatora, wykonywanej na
podstawie umowy agencyjnej, przez okres krótszy niż 6 miesięcy w roku, nie
są okresami składkowymi (art. 2 ust. 2 pkt 12 ustawy z dnia 17 października
1991 r. o zasadach rewaloryzacji emerytur i rent - Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.
w związku z art. 1 ust. 3 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu spo-
łecznym osób wykonujących pracę na rzecz jednostek gospodarki uspołecz-
nionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia - jednolity tekst:
Dz.U. z 1995 r. Nr 65, poz. 333 ze zm.).
Przewodniczący SSN: Teresa Romer (sprawozdawca), Sędziowie SN Maria
Mańkowska, Jadwiga Skibińska-Adamowicz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 15 grudnia 1997 r. sprawy z wniosku
Antoniny Ś. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w W. o
emeryturę, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Warszawie z dnia 20 maja 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z dnia 20 maja 1997 r. zmienił wyrok Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 5 grudnia 1996 r. i oddalił odwołanie
wnioskodawczyni od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w W. z
dnia 20 czerwca 1996 r. Decyzją tą organ rentowy odmówił wnioskodawczyni prawa
do emerytury, ponieważ nie udowodniła wymaganego przez przepis art. 26 ustawy z
dnia 14 grudnia 1982 r. o z.e.p. 20-letniego okresu zatrudnienia. Zakład Ubezpie-
czeń Społecznych uwzględnił 4 lata 3 miesiące 10 dni okresów składkowych oraz 5
2
lat 9 miesięcy i 13 dni okresów nieskładkowych - łącznie 10 lat 23 dni. Nie uwzględ-
niono zatrudnienia wnioskodawczyni jako przedszkolanki od 15 stycznia 1953 r. do
20 października 1959 r. ze względu na brak świadectwa pracy oraz okresu pracy
przy saturatorze w charakterze jego dzierżawcy w latach 1964-79, wobec braku wy-
kazu miesięcy, w których praca ta była wykonywana.
Sąd Wojewódzki po przesłuchaniu świadków i przeprowadzeniu dowodu z akt
osobowych wnioskodawczyni uwzględnił okres jej pracy w przedszkolu od 1 stycznia
1953 r. do 30 listopada 1958 r. (5 lat 11 miesięcy) oraz w Wojewódzkiej Spółdzielni
Spożywców w W. przez 4 lata 10 miesięcy 15 dni. Łączny okres składkowy Sąd
Wojewódzki ustalił na 15 lat 25 dni, a okres nieskładkowy na 5 lat 9 miesięcy 13 dni
(po zmniejszeniu do 1/3 uwzględnionego okresu składkowego). Zdaniem Sądu Wo-
jewódzkiego wnioskodawczyni udowodniła staż pracy wynoszący 20 lat 1 miesiąc 3
dni i nabyła prawo do emerytury od 14 marca 1995 r. Sąd zaliczył pracę w charakte-
rze „agenta saturatora” z wodą sodową po 5 miesięcy 15 dni w latach 1968-73,
1977-79 oraz w roku 1967 r. - 2 miesiące 10 dni, a w 1976 r. - 1 miesiąc 15 dni.
Sąd Apelacyjny uwzględnił apelację organu rentowego od wyroku Sądu I ins-
tancji. Sąd Apelacyjny powołał się na art. 2 ust. 1 ustawy z 17 października 1991 r. o
rewaloryzacji emerytur i rent... (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) i podał, że zgodnie z
tym przepisem przy ustalaniu prawa i wysokości świadczeń uwzględnia się jako
okresy składkowe m.in. okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne w
wysokości określonej w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie przepi-
sów o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, przepisów wymienionych
w art. 1 pkt 2-5. W art. 1 ust. 1pkt 3 wymieniona jest ustawa z dnia 19 grudnia 1975
r. o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na rzecz jednostek gospo-
darki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (jednolity
tekst: Dz. U. z 1995 r. Nr 65, poz. 333 ze zm.). Zdaniem Sądu Apelacyjnego z mate-
riału sprawy nie wynika, aby wnioskodawczyni miała zawartą umowę agencyjną lub
umowę zlecenia i była na podstawie którejkolwiek z tych umów zgłoszona do ubez-
pieczenia społecznego. Sąd Apelacyjny podkreślił, że w tych okolicznościach brak
było podstaw do przyjęcia, że praca wnioskodawczyni przy obsłudze saturatora od-
powiada okresom składkowym w łącznej ilości 4 lat 10 miesięcy 15 dni. Sąd Woje-
wódzki ustalił, że praca ta trwała po 5 i pół miesiąca lub krócej.
Sąd Apelacyjny powołał się na treść przepisów ustawy z dnia 19 grudnia 1975
r., zgodnie z którymi dla objęcia ubezpieczeniem społecznym osób wykonujących
3
pracę na podstawie umowy zlecenia lub agencyjnej, koniecznem było, aby praca
trwała nieprzerwanie co najmniej 6 miesięcy w roku. Dopiero w 1991 r. warunek ten
został zmniejszony do 30 dni, a w 1994 r. do 15 dni pracy w miesiącu. Sąd Apela-
cyjny wyjaśnił, że nawet przy założeniu, iż w spornym okresie wnioskodawczyni wy-
konywała pracę na podstawie umowy agencyjnej lub zlecenia, to wobec bezspor-
nego faktu, że praca nie była świadczona nieprzerwanie przez 6 miesięcy każdego
roku, okres jej nie może być traktowany jako okres składkowy. Okresy składkowe,
które wnioskodawczyni udowodniła wynoszą 10 lat 1 miesiąc 10 dni, okresy nies-
kładkowe - 10 lat 7 miesięcy 28 dni. Sąd Apelacyjny powołał się na art. 4 ust. 2
ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent..., zgodnie z
którym okresy nieskładkowe uwzględnia się w rozmiarze nie przekraczającym 1/3
okresów składkowych. W konsekwencji łączny okres składkowy i nieskładkowy
wnioskodawczyni wynosi 13 lat 5 miesięcy i nie jest wystarczający do przyznania
prawa do emerytury.
W kasacji pełnomocnik wnioskodawczyni zarzucił Sądowi Apelacyjnemu nie-
właściwe zastosowanie przepisów ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu
społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy
zlecenia w związku z art. 1 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o re-
waloryzacji emerytur i rent oraz naruszenie art. 328 § 2 KPC przez pominięcie znaj-
dujących się w aktach sprawy dowodów potwierdzających pracę powódki w WSS
„Społem”.
W konkluzji pełnomocnik wnioskodawczyni wniósł o zmianę zaskarżonego
wyroku i oddalenie apelacji organu rentowego lub o uchylenie wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu kasacji podano, że Sąd Apela-
cyjny w sposób wewnętrznie sprzeczny ustalił, że umowa powódki z WSS „Społem”
miała charakter cywilnoprawny, a jednocześnie swoje stanowisko uzasadnił brakiem
6 miesięcznego okresu zatrudnienia. Ponadto, w ocenie wnoszącego kasację, prze-
pisy ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu społecznym osób wykonują-
cych pracę na podstawie umowy agencyjnej lub zlecenia nie miały do wnioskodaw-
czyni zastosowania, gdyż rozpoczęła pracę przed wejściem w życie tej ustawy.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
4
Wielokrotnie już w dotychczasowych orzeczeniach Sąd Najwyższy zwracał
uwagę, że kasacja oparta na zarzucie naruszenia przez Sąd II instancji „całej”
ustawy nie odpowiada podstawom kasacji określonym w art. 393
1
KPC. Ponadto,
wbrew wywodom kasacji, Sąd Apelacyjny nie dokonał ustaleń w sposób „wewnętrz-
nie sprzeczny”. Z pisma WSS Społem z dnia 28 marca 1996 r. wynika, że agenci
wózków saturatorowych zawierali ze Spółdzielnią umowę cywilnoprawną na dzier-
żawę wózka i butli gazowej.
Zawarcie umowy na dzierżawę wózka saturatorowego, nie miało wpływu na to,
że dzierżawcy tych wózków wykonywali na rzecz Społem pracę w oparciu o umowę
agencyjną. Były to dwie niezależne od siebie umowy i takie ustalenie Sądu
Apelacyjnego nie może być potraktowane jako sprzeczne wewnętrznie. Prawidłowo
Sąd Apelacyjny odwołał się do przepisów ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubez-
pieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na rzecz jednostek gospodarki
uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (jednolity tekst:
Dz. U. z 1995 r. Nr 65, poz. 333 ze zm.). Sąd Wojewódzki w ustaleniach swoich i
rozważaniach przepisy tej ustawy całkowicie pominął, czym dopuścił się naruszenia
jej art. 1. Zgodnie z art. 1 ust. 1 i 3 tej ustawy, obowiązkowe ubezpieczenie spo-
łeczne obejmuje osoby wykonujące stale i odpłatnie pracę na podstawie umowy
agencyjnej lub umowy zlecenia zawartej z jednostkami gospodarki uspołecznionej.
Za pracę wykonywaną stale uważa się pracę, która trwa nieprzerwanie 6 miesięcy.
Zgodnie z art. 41 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. okresy ubezpieczenia
określane dotychczasowymi przepisami, normującymi zasady ubezpieczenia spo-
łecznego osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zle-
cenia, są okresami ubezpieczenia w rozumieniu ustawy.
Przepisy te to przepisy wydane na podstawie art. 47 ustawy z dnia 29 marca
1965 r. o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników, które do wnioskodawczyni zas-
tosowania nie miały (art. 46 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r.), albowiem nie obej-
mowały sprzedawców wody sodowej z saturatora, zatrudnionych na podstawie
umowy agencyjnej lub zlecenia, tylko osoby wymienione w tym przepisie enumera-
tywnie.
Sąd Wojewódzki ustalając, że wnioskodawczyni sprzedając wodę sodową w
ramach umowy agencyjnej błędnie powołał jako dowód pracowniczą książeczkę
zdrowia. Książeczka ta została wydana w 1962 r. ze względu na pracę wnioskodaw-
czyni w przedszkolu, a nie z tytułu umowy agencyjnej.
5
Wnioskodawczyni złożyła do akt zaświadczenie Społem WSS W.Ś. z dnia 29
marca 1996 r. potwierdzające, iż była zatrudniona jako dzierżawca saturatora do
wody sodowej od 20 lutego 1964 r. do 30 października 1979 r. przez 7 miesięcy w
roku. Zaświadczenie to, słusznie wzbudziło wątpliwości Sądu Wojewódzkiego, który
zwrócił się o bliższe wyjaśnienie dotyczące pracy wnioskodawczyni do WSS Społem.
Spółdzielnia ta pismem z dnia 25 września 1996 r. wyjaśniła, że nie dysponuje
żadnymi dokumentami dotyczącymi pracy agentów wózków saturatorowych. Stąd
ustalenia Sądu Wojewódzkiego co do przebiegu tej pracy, przeciętnie po 5 i pół mie-
siąca w roku budziły wątpliwości. Ustalenia te, na co słusznie zwrócił uwagę Sąd
Apelacyjny pozostawały w sprzeczności z art. 1 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 19 grudnia
1975 r., której przepisy Sąd Wojewódzki pominął. Zgodnie z art. 2 ust. 2 pkt 12
ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, przy ustalaniu
prawa i wysokości świadczeń uwzględnia się jako okresy składkowe okresy pracy na
obszarze Państwa Polskiego wykonywanej na rzecz jednostek gospodarki uspo-
łecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia objętej obowiązkiem
ubezpieczenia społecznego, za które wpłacono składkę na ubezpieczenie społeczne
lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki, wykonywanej przed
dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia z tego tytułu, jeżeli wykonywanie umowy
odpowiadało warunkom ubezpieczenia.
Wnioskodawczyni, wykonując pracę agenta przy sprzedaży wody sodowej z
saturatora dzierżawionego od Spółdzielni Spożywców Społem przed dniem wejścia
w życie ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu społecznym osób wyko-
nujących pracę na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy
agencyjnej lub umowy zlecenia, nie podlegała ubezpieczeniu społecznemu; obowią-
zek ubezpieczenia nie powstał także po dniu wejścia w życie ustawy ze względu na
to, że praca nie była wykonywana stale w rozumieniu tej ustawy.
W konsekwencji wnioskodawczyni nie dysponuje okresem zatrudnienia wy-
maganym przez art. 26 ustawy o z.e.p. do nabycia prawa do emerytury, co prawid-
łowo ustalił Sad Apelacyjny. Zarzut kasacji naruszenia przez Sąd II instancji art. 328
KPC przez pominięcie dowodów pracy wnioskodawczyni w WSS Społem, jest całko-
wicie chybiony, gdyż już Sąd Wojewódzki dowodom tym nie dał wiary ustalając inny
przebieg tej pracy.
Dlatego też Sąd Najwyższy na mocy art. 393
12
KPC orzekł jak w sentencji.
========================================