Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 17 lutego 1998 r.
I PKN 531/97
Dyrektor szkoły, po nowelizacji Karty Nauczyciela ustawą z dnia 14
czerwca 1996 r. (Dz.U. Nr 87, poz. 396), może na wniosek nauczyciela obniżyć
mu tygodniowy wymiar zajęć obowiązkowych ze względu na stan zdrowia. Je-
żeli upłynął już okres, na który udzielono tego obniżenia, Sąd Najwyższy
uwzględnia to w postępowaniu kasacyjnym (art. 316 § 1 w związku z art. 393
19
i
391 KPC).
Przewodniczący SSN: Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Roman
Kuczyński, Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 17 lutego 1998 r. sprawy z powódz-
twa Jolanty K. przeciwko Szkole Podstawowej [...] w O.W. o nakazanie, na skutek
kasacji powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Kaliszu z dnia 8 maja 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 12 lutego 1997 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Ostrowie
Wielkopolskim oddalił powództwo Jolanty K. przeciwko Szkole Podstawowej [...] w
O.W. o przywrócenie obniżonego wymiaru czasu pracy (według żądania sprecyzo-
wanego na rozprawie w dniu 11 stycznia 1997 r.). Sąd Rejonowy ustalił, że powódka
jest nauczycielem mianowanym. W dniu 19 sierpnia 1996 r. uzyskała orzeczenie
Komisji Lekarskiej d/s Inwalidztwa i Zatrudnienia w O.W. zaliczające ją do trzeciej
grupy inwalidzkiej i wskazujące na potrzebę zatrudnienia w zmniejszonym wymiarze
godzin. Pismem z dnia 2 września 1996 r. dyrektor pozwanej Szkoły obniżył powód-
ce wymiar zajęć dydaktycznych o cztery godziny tygodniowo. Jednakże kolejnym
- 2 -
pismem z dnia 6 grudnia 1996 r. dyrektor Szkoły przywrócił powódce pełny wymiar
godzin. Sąd Rejonowy uznał, że według art. 43 Karty Nauczyciela w jej pierwotnym
brzmieniu (ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r., Dz.U. Nr 3, poz. 19 ze zm.) właściwy
minister albo upoważniony przez niego organ mógł obniżyć wymiar czasu pracy nau-
czycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze godzin ze względu na stan zdrowia.
W ustawie z dnia 5 czerwca 1992 r. o zmianie Karty Nauczyciela (Dz.U. Nr 53, poz.
252) art. 43 został skreślony. Kolejną ustawą z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie
Karty Nauczyciela (Dz.U. Nr 87, poz. 396) wprowadzono nowy przepis art. 42a,
przewidujący możliwość obniżenia tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin
zajęć lecz z innych przyczyn niż stan zdrowia nauczyciela. Według aktualnego stanu
prawnego możliwość obniżenia wymiaru godzin nauczyciela ze względu na stan
zdrowia może być wprowadzona ponadzakładowym układem zbiorowym dla
nauczycieli. Taki układ nie został jednak zawarty. Zdaniem Sądu Rejonowego wobec
skreślenia art. 43 Karty Nauczyciela w aktualnym stanie prawnym (nowy art. 42a
Karty Nauczyciela) nauczyciel nie może korzystać ze zmniejszenia obowiązkowego
wymiaru zajęć ze względu na stan zdrowia.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu wyrokiem
z dnia 8 maja 1997 r. [...] oddalił apelację powódki. Sąd drugiej instancji podzielił
pogląd Sądu Rejonowego, że w obecnym stanie prawnym, wobec braku układu
zbiorowego pracy dla nauczycieli (art. 36 ust. 2 w związku z art. 42a Karty Nauczy-
ciela) nie ma możliwości obniżenia wymiaru obowiązkowych godzin ze względu na
stan zdrowia nauczyciela. Nadto Sąd drugiej instancji uznał, że także poprzednio
obowiązujący art. 43 Karty Nauczyciela (gdyby miał zastosowanie do powódki) nie
stwarzał obowiązku obniżenia wymiaru godzin, gdyż było to "uznanie administracyj-
ne".
Od tego wyroku kasację wniosła powódka. Zarzuciła naruszenie prawa mate-
rialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 9 ustawy z dnia 14
czerwca 1996 r. o zmianie ustawy Karta Nauczyciela oraz art. 42a ust. 1 w związku z
art. 36 ust. 2 pkt 4 Karty Nauczyciela. Zdaniem powódki decyzję o obniżeniu wy-
miaru zajęć dydaktycznych dyrektor pozwanej Szkoły podjął w subiektywnym prze-
konaniu, że zostanie zawarty układ zbiorowy pracy dla nauczycieli. Następnie to
nabyte już przez powódkę prawo na podstawie tego samego stanu faktycznego i
- 3 -
tych samych przepisów prawnych jej odebrano. Nie było zatem tak, że powódka
wystąpiła z roszczeniem tylko w oparciu o treść konkretnego przepisu. Zdaniem
powódki niewłaściwe jest powoływanie się na art. 36 Karty Nauczyciela po noweli-
zacji i wywodzenie, że dopiero układ zbiorowy pracy ureguluje kwestię obniżania
wymiaru godzin pracy ze względu na stan zdrowia.
Strona pozwana wniosła o oddalenie kasacji
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 43 Karty Nauczyciela w brzmieniu pierwotnym właściwy minis-
ter albo upoważniony przez niego organ mógł obniżyć wymiar czasu pracy nauczy-
cielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze godzin ze względu na stan zdrowia. W
ustawie z dnia 5 czerwca 1992 r. o zmianie ustawy - Karty Nauczyciela (Dz.U. Nr 53,
poz. 252) art. 43 został skreślony. Jednakże zgodnie z art. 2 tej ustawy do czasu
zawarcia układu zbiorowego pracy dla nauczycieli stosowało się dotychczasowe
przepisy. Ponieważ już tą ustawą wprowadzono w nowym brzmieniu art. 36 ust. 1
pkt 4, uregulowanie, że układ zbiorowy określi zasady zmniejszania wymiaru zajęć
nauczycielom ze względu na stan zdrowia, a układu zbiorowego nie zawarto, to
mimo skreślenia art. 43 Karty Nauczyciela przepis ten w dalszym ciągu obowiązy-
wał. Dopiero przy zmianie Karty Nauczyciela dokonanej ustawą z dnia 14 czerwca
1996 r. o zmianie ustawy - Karty Nauczyciela (Dz.U. Nr 87, poz. 396), która weszła
w życie w dniu 7 sierpnia 1996 r., nie tylko wprowadzono nowy przepis art. 42a re-
gulujący kwestię udzielania nauczycielom obniżenia tygodniowego obowiązkowego
wymiaru godzin zajęć, ale także skreślono art. 2 ustawy z dnia 5 czerwca 1992 r. o
zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz.U. Nr 53, poz. 252). Dopiero więc z dniem 7
sierpnia 1996 r. przestał obowiązywać art. 43 Karty Nauczyciela z jej pierwotnego
brzmienia. Kwestia ta jednak o tyle nie ma znaczenia w sprawie, gdyż dyrektor poz-
wanej Szkoły udzielając powódce zwolnienia działał już w nowym stanie prawnym,
gdyż stosowne pisma w tym zakresie sporządził w dniu 2 września 1996 r.
W stanie prawnym wówczas i aktualnie obowiązującym, a więc wynikającym z
nowelizacji dokonanej w dniu 14 czerwca 1996 r., art. 36 ust. 1 pkt 4 Karty Nauczy-
ciela (obecnie jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357) stanowi, że ponadza-
- 4 -
kładowy układ zbiorowy pracy dla nauczycieli określa w szczególności zasady
zmniejszania wymiaru zajęć ze względu na stan zdrowia, wykonywanie prac zleco-
nych przez organy szkoły, szczególne warunki pracy i inne szczególne przypadki.
Układ taki nie został dotychczas zawarty, a więc nie może stanowić podstawy
udzielania nauczycielom zmniejszenia wymiaru zajęć ze względu na stan zdrowia.
Przepis art. 42a ust. 1 Karty Nauczyciela pozwala natomiast nauczycielowi zatrud-
nionemu w pełnym wymiarze zajęć obniżyć tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin
zajęć, na czas określony lub do odwołania, tylko ze względu na doskonalenie się,
wykonywanie pracy naukowej albo prac zleconych przez organ sprawujący nadzór
pedagogiczny lub organ prowadzący szkołę za zgodą organu sprawującego nadzór
pedagogiczny albo ze względu na szczególne warunki pracy nauczyciela w szkole.
Przepisy te nie dają więc (i nie dawały w dniu 2 września 1996 r.) podstawy do obni-
żenia nauczycielowi wymiaru zajęć ze względu na stan zdrowia. W tym przedmiocie
poglądy Sądów obu instancji były więc prawidłowe.
Jednakże powódka w kasacji ma rację, że przepisy te nie stanowiły i nie sta-
nowią przeszkody aby pracodawca (szkoła działająca przez jej dyrektora) udzielił
nauczycielowi za jego zgodą obniżenia wymiaru zajęć ze względu na stan zdrowia w
drodze oświadczenia woli kształtującego treść stosunku pracy. Karta Nauczyciela
jest ustawą regulującą w znacznym zakresie prawa i obowiązki pracowników i pra-
codawców. Jest więc źródłem prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 KP. Do nauczy-
cielskich stosunków pracy w sprawach nie uregulowanych Kartą Nauczyciela stosuje
się Kodeks pracy, zarówno z mocy wyraźnego odesłania z art. 91c tej ustawy, jak i z
mocy art. 5 tego Kodeksu. Do nauczycielskich stosunków pracy ma więc zas-
tosowanie reguła art. 18 § 2 KP, według której tylko postanowienia umów o pracę
lub innych aktów, na których podstawie powstaje stosunek pracy, mniej korzystne
niż przepisy prawa pracy są nieważne. Oznacza to, że postanowienia tych aktów
korzystniejsze dla pracownika niż przepisy prawa pracy są ważne. Zasadę tę należy
odnieść także do stosunków pracy z mianowania i wyprowadzić z niej wniosek, że
strony takiego stosunku pracy mogą umownie uregulować określone elementy jego
treści w sposób korzystniejszy dla pracownika niż wynikałoby to z przepisów prawa
pracy. Zmniejszenie nauczycielowi wymiaru zajęć nie jest decyzją administracyjną
("uznaniem administracyjnym" jak wywodzi Sąd drugiej instancji) lecz jest aktem
- 5 -
prawa pracy, a ściślej mówiąc oświadczeniem woli pracodawcy kształtującym treść
stosunku pracy. Jeżeli jest to dokonywane za zgodą (na wniosek) nauczyciela to
mamy do czynienia z porozumieniem stron kształtującym tę treść. W takiej sytuacji
jest to uregulowanie korzystniejsze dla pracownika niż przewidują przepisy prawa
pracy, a więc jest ono ważne. Oznacza to, że na wniosek nauczyciela mianowanego
dyrektor szkoły w aktualnym stanie prawnym może obniżyć mu wymiar zajęć ze
względu na stan zdrowia. Rację ma więc powódka, że przepisy art. 36 i 42a Karty
Nauczyciela nie stanowią przeszkody, aby za zgodą nauczyciela dyrektor szkoły
obniżył mu wymiar zajęć. Oznacza to, że oświadczenie dyrektora pozwanej Szkoły
obniżające powódce wymiar zajęć było skuteczne i wiążące pracodawcę.
Mimo tego kasacja podlega oddaleniu. W aktach sprawy znajdują się[...] dwa
pisma dyrektora pozwanej Szkoły z dnia 2 września 1996 r., obniżające powódce
wymiar zajęć, o tej samej treści poza okresem, na który to następuje. W pierwszym
piśmie jest on określony od 2 września 1996 r. do 31 grudnia 1996 r., a w drugim od
2 września 1996 r. do 31 grudnia 1997 r. Sądy nie oceniły, które z tych pism (może
oba) stanowiło przejaw woli pracodawcy. Nie ma to jednak większego znaczenia w
dacie orzekania przez Sąd Najwyższy. W tym momencie bowiem upłynął już okres
oznaczony w obu tych pismach. Wprawdzie w postępowaniu kasacyjnym nie jest
dopuszczalne uwzględnianie nowych faktów i dowodów, ale ma zastosowanie art.
316 § 1 KPC w związku z art. 393
19
i art. 391 KPC. Podstawę rozstrzygnięcia stano-
wi więc stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy. Z przepisu art. 316 § 1
in fine KPC wynika w szczególności, że do ustalonego stanu faktycznego i jego
oceny prawnej należy przy rozstrzyganiu uwzględnić upływ czasu. Skoro jedynym
źródłem roszczenia powódki było oświadczenie woli pracodawcy (porozumienie
stron), a w dacie orzekania przez Sąd Najwyższy upłynął już okres, na który udzie-
lone było zmniejszenie wymiaru zajęć, to żądanie było już w tym momencie bez-
podstawne.
Wobec tego Sąd Najwyższy na podstawie art. 393
12
KPC oddalił kasację.
========================================