Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 19 maja 1998 r.
II UKN 51/98
1. Przepisy ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o świadczeniach pienięż-
nych przysługujących w razie wypadków przy pracy (Dz.U. Nr 3, poz. 8 ze zm.)
oraz ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze
zm.) nie stanowią podstawy dla dochodzenia uzupełniającego jednorazowego
odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy zaistniałego w 1967 r.
2. Domaganie się renty uzupełniającej zamiast jednorazowego odszko-
dowania z tytułu wypadku przy pracy stanowi wystąpienie z nowym roszcze-
niem i jest w postępowaniu apelacyjnym niedopuszczalne.
Przewodniczący SSN: Maria Mańkowska, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski
(sprawozdawca), Stefania Szymańska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 19 maja 1998 r. sprawy z powództwa
Franciszka M. przeciwko Fabryce Urządzeń Górnictwa Odkrywkowego „F.” S.A. w K.
o odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku
Sądu Wojewódzkiego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia
12 września 1997 r. [...]
1. o d d a l i ł kasację;
2. zasądził od Skarbu Państwa (kasa Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu)
kwotę 10,00 zł (słownie złotych: dziesięć) tytułem nie opłaconej pomocy prawnej
udzielonej z urzędu.
U z a s a d ni e n i e
Sąd Rejonowy -Sąd Pracy w Koninie wyrokiem z dnia 28 maja 1997 r. [...] za-
sądził od pozwanej Fabryki Urządzeń Górnictwa Odkrywkowego „F.” S.A. w K. na
rzecz powoda Franciszka M. kwotę 8.120 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 7 paź-
2
dziernika 1996 r. tytułem jednorazowego odszkodowania za zwiększenie o 35% sta-
łego uszczerbku na zdrowiu doznanego wskutek wypadku przy pracy z 1967 r. W
motywach tego rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy powołał się na następujące ustalenia
faktyczne.
Powód Franciszek M. był w 1967 r. zatrudniony na stanowisku ślusarza -
spawacza w [...] Zakładach Naprawczych Przemysłu Węgla Brunatnego - Przedsię-
biorstwo Państwowe w K., którego prawnym następcą jest pozwana Fabryka Urzą-
dzeń Górnictwa Odkrywkowego „F.” S.A. W dniu 22 lutego 1967 r. około godz. 14
00
szedł z miejsca pracy do autobusu podstawionego przy szosie. Poruszał się po
czynnym torze kolejowym i kiedy w pewnym momencie schylił się, aby zasznurować
but, został uderzony przez jadący z przeciwnej strony pusty pociąg węglowy pchany
przez elektrowóz. W wyniku tego uderzenia powód doznał złamania podstawy cza-
szki, ran tłuczonych głowy i wstrząśnienia mózgu. Uszczerbek na zdrowiu powoda
wyniósł wówczas 30%.
W 1995 r. powód został poddany ponownym badaniom w Klinice Neurologii
Akademii Medycznej w P. W opinii neurologicznej z dnia 14 stycznia 1996 r. stwier-
dzono u powoda zmiany typowe dla encefalopatii, powodujące 70-procentowy stały i
nieodwracalny uszczerbek na zdrowiu. Według biegłego dr Lesława M. uszczerbek
ten jest po połowie związany z fizjologicznym zużywaniem się organizmu w następs-
twie procesu starzenia się oraz z doznanym w przeszłości wypadkiem przy pracy.
Roszczenie powoda znajduje - zdaniem Sądu Pracy - oparcie w art. 9 ust. 1 i
2 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.). Poza
tym Sąd Pracy powołał się na § 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 8 sierpnia
1988 r. w sprawie podwyższenia niektórych świadczeń z tytułu wypadków przy pracy
i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 29, poz. 199 ze zm.), uznając ten przepis za pods-
tawę dochodzenia uzupełniającego odszkodowania w wysokości odpowiedniej do
procentowego pogorszenia się stanu zdrowia. Ustalając to pogorszenie na 35%, Sąd
Pracy uwzględnił powództwo do kwoty 8.120 zł i oddalił dalej idące żądanie, okreś-
lone w piśmie procesowym z dnia 25 kwietnia 1997 r. jako 40% uszczerbku na zdro-
wiu oraz wynikającą stąd kwotę 9.820 zł.
Uwzględniając apelację strony pozwanej, Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem z dnia 12 września 1997 r. [...] zmienił
zaskarżone orzeczenie i oddalił powództwo, nie obciążając powoda kosztami proce-
3
su. W uzasadnieniu swego wyroku Sąd Wojewódzki podał, że ustawa z 12 czerwca
1975 r. nie ma w sprawie zastosowania, gdyż jej przepisy stosuje się - zgodnie z art.
49 ust. 1 - do spraw o świadczenia z tytułu wypadków przy pracy, które nastąpiły
począwszy od dnia wejścia ustawy w życie, tj. od 1 stycznia 1976 r. W niniejszej
sprawie nie ma też zastosowania art. 50 ust. 4 ustawy wypadkowej, dopuszczający w
razie pogorszenia się stanu zdrowia możliwość podwyższenia odszkodowania przyz-
nanego na podstawie wcześniej obowiązującej ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o
świadczeniach pieniężnych w razie wypadków przy pracy (Dz.U. Nr 3, poz. 8 ze zm.).
Z treści art. 27 ustawy z 1968 r. jednoznacznie bowiem wynika, że odnosi się ona
tylko do wypadków zaistniałych po dacie jej wejścia w życie z dniem 1 stycznia 1968
r. Ustawa z 1968 r. derogowała zaś dekret z dnia 25 czerwca 1954 r. o pow-
szechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U.
z 1958 r. Nr 23, poz. 97 ze zm.), który zakresem swego normowania obejmował je-
dynie świadczenia emerytalno-rentowe, „pomijając kwestię ewentualnych świadczeń
z tytułu wypadków przy pracy przy zwiększającym się uszczerbku na zdrowiu. Kwes-
tie odszkodowania dochodzone mogły być tylko na drodze cywilnego postępowania
sądowego w oparciu o kodeksowe regulacje czynów niedozwolonych. Przepisy te nie
przewidują jednak instytucji odszkodowania przy zwiększeniu się uszczerbku na
zdrowiu w rozumieniu wyżej cytowanej ustawy wypadkowej”.
Sąd Wojewódzki zauważył też, że z fachowej i rzetelnej opinii biegłego leka-
rza, jak też z jego uzupełniających zeznań jednoznacznie wynika, iż na 70%
uszczerbku na zdrowiu powoda składają się w równym stopniu skutki przebytego w
1967 r. wypadku przy pracy oraz efekt normalnego procesu starzenia się organizmu.
Jeżeli więc Sąd pierwszej instancji przyjął, że początkowy uszczerbek na zdrowiu
wskutek wypadku przy pracy wyniósł 30%, to różnica wobec obecnego uszczerbku z
tego powodu wynosi nie 35, lecz co najwyżej 5%.
Kasację od powyższego wyroku wniósł w imieniu powoda jego pełnomocnik z
urzędu, zarzucając naruszenie prawa materialnego przez niezastosowanie art. 444 §
2 KC w związku z art. 300 KP i domagając się na tej podstawie uchylenia kwestio-
nowanego orzeczenia oraz przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu w Koninie do
ponownego rozpoznania, jak też rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyj-
nego. W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że skoro skarżący występował
w sprawie bez pełnomocnika, to mógł nie orientować się co do podstawy prawnej
dochodzonego roszczenia, więc Sąd Wojewódzki - zamiast oddalić powództwo - po-
4
winien rozważyć możliwość zastosowania art. 444 § 2 KC w związku z art. 300 KP. U
skarżącego wystąpiło bowiem bezsporne zwiększenie niezdolności do pracy z 30 do
70%. Zgodnie zaś z art. 444 § 2 KC jeżeli zdarzenie wyrządzające szkodę spowo-
dowało zwiększenie istniejącej już u poszkodowanego częściowej niezdolności do
pracy albo całkowitą niezdolność, to osoba odpowiedzialna za szkodę jest zobowią-
zana do renty odpowiadającej powiększeniu uszczerbku. W toku postępowania nie
wyjaśniono, czy wnosząc pozew miał skarżący na celu dochodzenie odszkodowania
z tytułu zwiększenia uszczerbku na zdrowiu, czy też należnej mu renty. W tym zaś
drugim wypadku ustalone i stosowane odpowiednio orzecznictwo SN stwierdza, iż
przyznanie poszkodowanemu pracownikowi świadczeń z ustawy z 23 stycznia 1968
r. o świadczeniach pieniężnych w razie wypadków przy pracy nie stoi na przeszko-
dzie dochodzenia renty cywilnej także po dacie przyznania renty z ustawy wypadko-
wej, gdy roszczenie to uzasadnione jest utratą zdolności do pracy w następstwie wy-
padku przy pracy, który zdarzył się przed 1 stycznia 1968 r., tj. przed dniem wejścia
w życie powołanej ustawy (wyrok z 30 września 1976 r., III PR 127/76).
W odpowiedzi na kasację strona pozwana wniosła o jej oddalenie, podkreśla-
jąc, że z treści pozwu oraz innych materiałów zebranych w sprawie jednoznacznie
wynika, iż skarżący bardzo dobrze orientował się w podstawie prawnej swego rosz-
czenia. Skarżącemu nie jest obce również pojęcie renty wyrównawczej, gdyż renta
taka w kwocie 278 zł została mu zasądzona wyrokiem Sądu Rejonowego w Koninie z
dnia 27 lutego 1996 r. [...]
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest bezzasadna i podlega oddaleniu. Sąd Najwyższy rozpoznaje bo-
wiem kasację w jej granicach, wyznaczonych przede wszystkim przytoczeniem pods-
taw kasacyjnych i ich uzasadnieniem, a z urzędu bierze pod rozwagę jedynie nie-
ważność postępowania (art. 393
11
KPC). Co prawda uzasadnienie przedmiotowej
skargi zdaje się sugerować, że w kwestionowanym wyroku doszło do naruszenia
przepisów postępowania, ale takiego zarzutu kasacja nie stawia, nie mówiąc już o
dokonaniu jego koniecznej konkretyzacji (art. 393
3
KPC). Sąd Najwyższy jest więc
związany stanem faktycznym stanowiącym podstawę wydania zaskarżonego wyroku
(art. 393
15
KPC), co przesądza z kolei o bezzasadności sformułowanego przez ka-
sację zarzutu naruszenia art. 444 § 2 KC w związku z art. 300 KP. Sąd drugiej ins-
5
tancji nie mógł przecież naruszyć powołanego przepisu przez pominięcie go w spra-
wie nie objętej jego zakresem zastosowania.
Przepis art. 444 § 2 KC dotyczy cywilnoprawnej renty wyrównawczej, podczas
gdy przedmiotem żądania w niniejszej sprawie było zwiększenie jednorazowego
odszkodowania z tytułu wzrostu procentowego wskaźnika stałego uszczerbku na
zdrowiu doznanego przez skarżącego wskutek wypadku przy pracy w 1967 r.
Przedmiot ten został w pozwie z dnia 7 października 1996 r. określony bardzo wy-
raźnie, przy czym dla wykluczenia ewentualnych wątpliwości skarżący powołał się
wówczas wprost na art. 32 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z ty-
tułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr
30, poz. 144 ze zm.). Na świadomość skarżącego co do przedmiotu zgłoszonego
roszczenia wskazuje również jego procesowa korespondencja, dowodząca między
innymi bieżącej orientacji w sprawie wysokości waloryzowanych stawek jednorazo-
wego odszkodowania za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na
zdrowiu. Skarżący znał wreszcie różnicę między instytucją jednorazowego odszko-
dowania z ustawy wypadkowej a konstrukcją cywilnoprawnej renty wyrównawczej,
gdyż rentę taką w kwocie 4.957,29 zł za okres od 1 stycznia 1993 r. do 31 grudnia
1995 r. i po 278 zł miesięcznie od stycznia 1996 r. uzyskał na podstawie wyroku
Sądu Rejonowego- Sądu Pracy w Koninie z dnia 27 lutego 1996 r. [...]
Sądy orzekające w sprawie nie miały zatem żadnych podstaw do przypusz-
czania, że skarżącemu nie chodzi o uzupełniające odszkodowanie jednorazowe z
ustawy wypadkowej, lecz o rentę z art. 444 § 2 KC, czy też raczej o podwyższenie
świeżo uzyskanej renty wyrównawczej. Ewentualne wystąpienie z takim żądaniem
przed Sądem Wojewódzkim byłoby zresztą zgłoszeniem nowego roszczenia, co w
postępowaniu apelacyjnym - stanowiącym przedmiot kasacyjnej kontroli - jest z mocy
art. 383 KPC niedopuszczalne. Jeżeli więc zasądzenie uzupełniającego odszkodo-
wania jednorazowego było - abstrahując od jego wysokości - niezgodne z obowią-
zującym prawem, to Sąd drugiej instancji obowiązany był oddalić powództwo.
Z wyżej wskazanych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 393
12
KPC
orzekł, jak w sentencji.
========================================