Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 czerwca 1998 r.
II UKN 76/98
Dziecko rolnika spełniające przesłanki uznania za "osobę najbliższą" jest
uprawnione do jednorazowego odszkodowania na warunkach określonych w
art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecz-
nym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 71, poz. 342 ze zm.). Fakt, że
miało ono jedynie 8 lat, nie pozbawia go prawa do jednorazowego odszkodo-
wania, jeżeli uległo wypadkowi pomagając rodzicom (ubezpieczonym rolni-
kom) w pracach rolniczych.
Przewodniczący SSN: Maria Tyszel, Sędziowie SN: Jerzy Kuźniar (sprawoz-
dawca), Jadwiga Skibińska-Adamowicz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 5 czerwca 1998 r. sprawy z wniosku
Sławomira M. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi
Regionalnemu w W. o jednorazowe odszkodowanie, na skutek kasacji wnioskodaw-
cy od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańs-
ku z dnia 12 listopada 1997 r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok i oddalił apelację Kasy Rolniczego Ubezpie-
czenia Społecznego-Oddziału Regionalnego w W. od wyroku Sądu Wojewódzkiego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu z dnia 18 czerwca 1997 r. [...].
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 18 czerwca 1997 r., Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Toruniu uwzględnił odwołanie wnioskodawcy Sławomira M.,
działającego w imieniu małoletniego syna, od decyzji Kasy Rolniczego Ubezpiecze-
nia Społecznego-Oddziału Regionalnego w W. i przyznał prawo do jednorazowego
odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy w gospodarstwie rolnym, któremu uległ
2
w dniu 17 września 1996 r. jego syn Mateusz, pozostawiając organowi rentowemu
ustalenie wysokości odszkodowania.
Sąd ustalił, że małoletni (liczący w chwili wypadku 8 lat) syn wnioskodawcy -
ubezpieczonego rolnika - podczas zbierania ziemniaków z pola, został „pochwycony,
a następnie odrzucony” przez ładowacz mechaniczny, doznając obrażeń obu koń-
czyn górnych i twarzy. W ocenie Sądu małoletni syn wnioskodawcy pomagał ojcu w
pracy związanej z prowadzeniem działalności rolniczej (kopanie ziemniaków), stąd
doznany przez niego uraz był wynikiem wypadku przy pracy rolniczej, co uzasadnia
przyznanie jednorazowego odszkodowania na podstawie art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy z
dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz. U.
z 1993 r. Nr 71, poz. 342 ze zm.). Do wypadku doszło na skutek nieuwagi mało-
letniego, któremu nie można przypisać winy umyślnej ani rażącego niedbalstwa, a
tylko te okoliczności uzasadniałyby odmowę przyznania prawa do odszkodowania.
Wobec apelacji organu rentowego, Sąd Apelacyjny w Gdańsku zmienił zas-
karżony wyrok i oddalił odwołanie, przyjmując, że wypadek „był przejawem rażącej
nieodpowiedzialności rodziców małoletniego”, którzy dopuścili ośmioletniego syna do
wykonywania pracy. Stanowi to rażące niedbalstwo, które należy przypisać rodzicom,
a to nie rodzi uprawnienia do odszkodowania, gdy dziecko dozna urazu. Nadto - w
ocenie Sądu Apelacyjnego - 8-letnie dziecko „nie spełnia podmiotowej przesłanki
jako osoba najbliższa w rozumieniu art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy o u.s.r.”.
Powyższy wyrok zaskarżył kasacją wnioskodawca i zarzucając naruszenie
prawa materialnego - art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. przez jego
„błędną wykładnię”, wniósł o zmianę wyroku i oddalenie apelacji pozwanego organu
rentowego. W ocenie skarżącego prawidłowe ustalenia faktyczne poczynione przez
Sąd pierwszej instancji, dawały podstawę do uznania zdarzenia za wypadek przy
pracy rolniczej w okolicznościach nie pozbawiających wnioskodawcy prawa do
świadczenia. Małoletni Mateusz faktycznie pomagał ojcu w pracy związanej z pro-
wadzeniem przez niego gospodarstwa rolnego „co jest zwyczajowo przyjęte w indy-
widualnych gospodarstwach rolnych i nie ma nic wspólnego z naruszeniem prawne-
go zakazu zatrudniania dzieci”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Stan faktyczny sprawy będący podstawą wydania zaskarżonego wyroku nie
jest kwestionowany. W dniu 17 września 1996 r. około godz. 10
00
małoletni Mateusz
M. urodzony 15 marca 1989 r. pomagał rodzicom przy zbieraniu i załadunku wyko-
panych ziemniaków. Praca polegała na tym, że małoletni wnioskodawca wraz z
matką i rodzeństwem zbierał ziemniaki z pola, a jego ojciec Sławomir M. jechał cią-
gnikiem z maszyną ładując zebrane ziemniaki na przyczepę. W pewnej chwili mało-
letni zbliżył się do ładowacza „cyklop” ciągnionego przez ciągnik i został pochwycony
i odrzucony przez tzw. wałek przekaźnika mocy, doznając obrażeń obu kończyn
górnych i twarzy. Obecność wnioskodawcy w pewnej odległości od maszyny była
usprawiedliwiona wykonywaną pracą, która nie wymagała zbyt dużej siły i zwycza-
jowo w warunkach wiejskich wykonywana jest także przez dzieci. Przedstawione
ustalenia zostały poczynione na podstawie przeprowadzonego przez Sąd pierwszej
instancji postępowania dowodowego i nie były kwestionowane w toku postępowania
apelacyjnego.
Podstawa kasacji - naruszenie przez Sąd Apelacyjny art. 10 ust. 1 pkt. 2
ustawy o ubezpieczeniu rolników przez jego błędną wykładnię - jest usprawiedliwio-
na. Przepis ten uprawnia osoby najbliższe ubezpieczonemu rolnikowi, nie podlega-
jące ubezpieczeniu, do jednorazowego odszkodowania, gdy doznały one stałego lub
długotrwałego uszczerbku na zdrowiu na skutek wypadku przy pracy rolniczej, któ-
remu uległy pomagając ubezpieczonemu rolnikowi w pracach związanych z prowa-
dzeniem działalności rolniczej, nie będąc pracownikiem rolnika. Osobą najbliższą
rolnika jest między innymi także jego zstępny. Wykładnia tego przepisu nie nasuwa
wątpliwości, szczególnie co do jego zakresu podmiotowego. Dziecko rolnika spełnia
podmiotową przesłankę „osoby najbliższej” i jest uprawnione do jednorazowego
odszkodowania na warunkach wskazanych w tym przepisie, w szczególności jeżeli
uległo wypadkowi przy pracy rolniczej. Fakt, że dziecko to miało niespełna 8 lat, nie
pozbawia je prawa do jednorazowego odszkodowania, gdy się weźmie pod uwagę,
że uległo ono wypadkowi, pomagając rodzicom w pracach rolniczych. Prawny zakaz
zatrudnienia dzieci - na który powołuje się Sąd Apelacyjny - nie może pozbawiać
zdarzenia - sam przez się - cech wypadku przy pracy rolniczej, nie może on nadto
nie uwzględniać warunków społeczno-ekonomicznych wsi. Jest faktem notoryjnie
znanym, że dzieci wykorzystywane są szczególnie w warunkach wiejskich do lżej-
szych prac rolnych i niezależnie od tego, czy praktyka ta jest właściwa, jest ona fak-
4
tem, którego nie można pomijać przy rozpoznawaniu sprawy. W tym stanie rzeczy
odmienne stanowisko Sądu Apelacyjnego nie może być uznane za trafne.
Nie można też podzielić stanowiska Sądu Apelacyjnego, iż świadczenie nie
przysługuje małoletniemu poszkodowanemu, skoro do wypadku doszło na skutek
rażącego niedbalstwa rodziców wnioskodawcy, których odpowiedzialność wynika z
faktu, że „posługiwali się dzieckiem w sposób nieodpowiedzialny”. Przepis art. 10 ust.
2 pkt 1 i 2 ustawy (nie powołany przez Sąd i nie wskazany w związku z tym jako
podstawa kasacji) wyłącza prawo poszkodowanego do odszkodowania, jeżeli spo-
wodował on wypadek umyślnie albo wskutek rażącego niedbalstwa lub też będąc w
stanie nietrzeźwym, sam w znacznym stopniu przyczynił się do wypadku. Powyższa
przesłanka - zawarta w pkt 1 dotyczy samego poszkodowanego i jego zachowania i
w okolicznościach sprawy nie może być przypisana małoletniemu. Nie można mu
bowiem zarzucić rażącego niedbalstwa, czy tym bardziej winy umyślnej, ze względu
na jego stan świadomości związanej z wiekiem. Nie są tu też przydatne uregulowa-
nia prawa cywilnego (na które powołuje się w sposób opisowy Sąd Apelacyjny), do-
tyczą one bowiem nieponoszenia przez małoletniego, który nie ukończył 13 lat, od-
powiedzialności za wyrządzoną przez siebie szkodę (art. 426 KC) i odpowiedzial-
ności odszkodowawczej z tego tytułu osób zobowiązanych do nadzoru (tu rodziców) -
art. 427 KC, nie zaś rozstrzyganej w sprawie materii.
Z tych względów, gdy nie ma istotnych naruszeń przepisów postępowania, a
zachodzi jedynie naruszenie prawa materialnego, orzeczono co do istoty sprawy na
postawie art. 393
15
KPC, zmieniając zaskarżony wyrok i oddalając apelację organu
rentowego od wyroku Sądu pierwszej instancji.
========================================