Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 21 października 1998 r.
II UKN 265/98
Należność z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne pracowników
obejmuje także dodatkową opłatę oraz odsetki za zwłokę. Należności te ulegają
pięcioletniemu przedawnieniu, licząc od dnia wymagalności składki (art. 35
ust. 3 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpie-
czeń społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.).
Przewodniczący: SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie: SA Beata
Gudowska, SN Stefania Szymańska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 21 października 1998 r. sprawy z
wniosku Władysława Ś. „Ś.-I.” Zakład Przetwórstwa Żywności w R. przeciwko Zakła-
dowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w K. o ustalenie obowiązku ubezpiecze-
nia i wymiar składek, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjne-
go-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z dnia 12 grudnia 1997 r. [...]
1. z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił apelację strony
pozwanej od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Koszalinie z dnia 8 października 1995 r. [...] w części dotyczącej obowiązku opła-
cania składek z tytułu ubezpieczenia pracowniczego za Ryszarda P. w okresach 2
stycznia do 28 lutego 1992 r., 2 marca 1992 r. do 31 sierpnia 1993 r., 1 września do
28 września 1993 r.
2. dalej idącą kasację oddalił;
3. koszty postępowania kasacyjnego między stronami wzajemnie zniósł.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 8 października 1996 r. [...] Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziału w K. z dnia 20 marca 1995 r. zobowiązującą wnioskodawcę Wła-
2
dysława Ś. do zapłaty składek z tytułu ubezpieczenia społecznego za 35 pracowni-
ków w łącznej kwocie, obejmującej także odsetki oraz opłatę dodatkową, 115.046,40
zł i ustalił, że właściciel Zakładu Przetwórstwa Żywnościowego „Ś.I.” w R., nie miał
obowiązku uiszczenia składki na ubezpieczenie społeczne za zatrudnione osoby,
skoro było to zatrudnienie na podstawie umowy o dzieło. Sąd ustalił, że osoby te były
zobowiązane do wykonywania oznaczonej ilości rzeczy za wynagrodzeniem według
ilości, jakości i rodzaju pracy, podlegając ograniczeniom co do czasu, miejsca i
sposobu wykonywania powierzonych czynności. Z dowodów zebranych w sprawie
(zeznania świadków) oraz ustaleń w sprawie [...] wynika - zdaniem Sądu Woje-
wódzkiego - że osoby zatrudnione w sposób wyżej wskazany, nie obowiązywała dys-
cyplina pracy, nie podpisywały listy obecności i nie były rozliczane z czasu pracy, co
świadczy o tym, że nie były one pracownikami w rozumieniu przepisów Kodeksu
pracy.
Rozpoznając apelację Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Sąd Apelacyjny w
Gdańsku zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie (wyrok z dnia 12 grudnia 1997
r. [...]), analizując cechy wyróżniające umowy o dzieło i umowy o pracę stwierdził, że
umowy łączące strony - pracodawcę i pracowników - miały charakter umów o pracę.
Według Sądu, nazewa umów i ich postanowienia wskazują, że były to umowy o
pracę, a zabieg pracodawcy stanowi „wyrazistą próbę manipulowania instytucją
prawa cywilnego jaką jest umowa o dzieło”. Należy zauważyć, że poprzedni wyrok
Sądu Apelacyjnego z dnia 9 stycznia 1997 r. w tej sprawie (zawierający identyczne
rozstrzygnięcie i tożsame rozważania), został uchylony przez Sąd Najwyższy wyro-
kiem z dnia 11 września 1997 r. po stwierdzeniu nieważności postępowania (art. 379
pkt 5 KPC) na skutek pozbawienia strony możności obrony swych praw. Sąd
Apelacyjny bowiem, nie powiadomił (w sposób właściwy) pełnomocnika wnioskodaw-
cy o terminie rozprawy apelacyjnej i rozpoznał apelację organu rentowego podczas
jego nieobecności.
Powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego został zaskarżony kasacją przez wnios-
kodawcę, który zarzucając naruszenie prawa materialnego - art. 22 KP, 627 w
związku z art. 353 KC oraz art. 34 „ustawy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń
społecznych” przez przyjęcie, że strony związane były umową o pracę nie zaś
umową o dzieło, a nadto „że przedawnienie składek na ubezpieczenie społeczne (...)
regulowały przepisy ustawy o zobowiązaniach podatkowych” oraz naruszenie prze-
pisów postępowania - art. 238, 382 i 365 KPC, wniósł o jego uchylenie i przekazanie
3
sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania względnie o jego zmianę i
oddalenie apelacji organu rentowego.
Zdaniem skarżącego, Sąd Apelacyjny ponownie błędnie ocenił zebrane w
sprawie dowody i z naruszeniem wskazanych przepisów prawa materialnego stwier-
dził, że wnioskodawca - zakład pracy - zatrudniał pracowników na podstawie umów o
pracę, gdy tymczasem był to stosunek prawa cywilnego - umowy o dzieło. Błędnie
także Sąd nie uwzględnił zarzutu przedawnienia roszczeń ZUS o zapłatę odsetek od
składek na ubezpieczenie społeczne, przyjmując, że jest to przedawnienie z ustawy
o zobowiązaniach podatkowych, gdy tymczasem roszczenia te „podlegają przedaw-
nieniu na zasadach świadczeń okresowych, tj. po upływie trzech lat”.
Decyzja ZUS w części dotyczącej składki i odsetek w stosunku do Ryszarda
P. jest nadto sprzeczna z wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Koszalinie z dnia 29
czerwca 1997 r. [...] - co pominął Sąd Apelacyjny. W wyroku tym oddalono powódz-
two R.P. o wydanie świadectwa pracy oraz inne roszczenia ze stosunku pracy,
przyjmując odmiennie niż Sąd pierwszej instancji, że związany był on z pracodawcą
umową o dzieło, a nie umową o pracę.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Nie jest wątpliwe, że wszystkie osoby zatrudnione w zakładzie pracy wniosko-
dawcy miały zawarte umowy nazwane „umową o dzieło”, w ramach których sortowały
i kwalifikowały naturalne jelita zwierzęce w ilości 3000 sztuk. Czynności te miały cha-
rakter powtarzający się, wykonywane były pod kierunkiem pracodawcy (nadzór bry-
gadzisty), w miejscu przez niego wskazanym. Pracodawca zapewniał środki pracy,
odzież ochronną i gwarantował przerwę w pracy na posiłek. Zatrudnieni otrzymywali
wynagrodzenie według ilości, jakości i rodzaju pracy wypłacane na podstawie listy
płac raz w miesiącu, zobowiązując się do starannego działania. Wszystkie te cechy
charakteryzują stosunek pracy (art. 22 KP) i zostały tak też ocenione przez Sąd
Apelacyjny. Cywilnoprawna umowa o dzieło regulowana art. 627 i n. KC jest umową
rezultatu o wyraźnych cechach, a zobowiązujący się do jej wykonania powinien dos-
tarczyć „dzieło” - rzecz o indywidualnych cechach, wykonywaną w ten sam (indywi-
dualny) sposób.
Sąd Najwyższy w pełni podziela rozważania Sądu Apelacyjnego, w których
dokonano wyróżnienia cech charakteryzujących stosunek pracy i umowę o dzieło,
4
stwierdzając, że niezależnie od nazwania umów w rozpoznawanej sprawie, były one
umowami o pracę, co rodziło obowiązek uiszczania przez pracodawcę składek
ubezpieczeniowych na postawie art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o
organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r.
Nr 25, poz. 137 ze zm.). Nieopłacenie składek w terminie na ubezpieczenie społecz-
ne pracowników, powoduje obowiązek uiszczenia odsetek za zwłokę „na zasadach i
w wysokości określonych przepisami o zobowiązaniach podatkowych” (art. 34
ustawy) i może spowodować obciążenie pracodawcy dodatkową opłatą „do wysoko-
ści 100% należnej kwoty składek” (art. 35 ust. 2). Należności z tytułu składek na
ubezpieczenie społeczne pracowników, obejmują nie tylko składki, ale także dodat-
kową opłatę oraz odsetki za zwłokę, a należności te ulegają przedawnieniu po upły-
wie 5 lat, licząc od dnia wymagalności składki (art. 35 ust. 3 ustawy). Jest to analo-
giczny termin przedawnienia do przewidzianego w art. 30 ust. 1 ustawy z dnia 19
grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr
108, poz. 486 ze zm.). Tym samym odmienne twierdzenia kasacji, iż roszczenie o
odsetki podlega przedawnieniu na bliżej nieokreślonych zasadach dotyczących
świadczeń okresowych, „tj. po upływie trzech lat”, nie mogą być podzielone.
Nie można natomiast odmówić słuszności zarzutowi naruszenia przez Sąd
Apelacyjny art. 365 i 366 KPC w części dotyczącej składek i odsetek należnych z
tytułu zatrudnienia przez wnioskodawcę Ryszarda P. Zatrudnienie to, w świetle pra-
womocnego wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Koszalinie z dnia 29 czerwca 1994 r. [...] było wykonywane - w bliżej wskazanych w
punkcie 1 wyroku Sądu Najwyższego okresach - na podstawie umów o dzieło i nie-
zależnie od trafności tego wyroku w świetle wyżej podanych uwag, jest on wiążący
nie tylko dla stron i sądu, który go wydał, lecz także dla innych sądów i innych orga-
nów państwowych (art. 365 § 1 KPC). W tych więc warunkach należało uwzględnić
kasację w odniesieniu do składek należnych z tytułu zatrudnienia R.P., zmieniając
zaskarżony wyrok i oddalając w tej części apelację organu rentowego na podstawie
art. 393
15
KPC.
W pozostałej części oddalono kasację jako nieuzasadnioną po myśli art. 393
12
KPC. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono w myśl art. 100 KPC (zno-
sząc je między stronami wzajemnie) w związku z art. 393
19
i 391 KPC.
========================================