Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 28 października 1998 r.
III ZP 28/98
Przewodniczący SSN: Józef Iwulski, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka,
Barbara Wagner (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Jana
Szewczyka, w sprawie z powództwa Jerzego K. przeciwko Prokuraturze Wojewódz-
kiej w S. i Prokuraturze Rejonowej w K.P. o zapłatę nagrody, po rozpoznaniu na po-
siedzeniu w dniu 28 października 1998 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie posta-
nowieniem z dnia 8 kwietnia 1998 r. [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 KPC.
1. Czy w świetle art. 87 § 2 KPC w sporze z zakresu prawa pracy pełnomocni-
kiem procesowym pozwanej Prokuratury Rejonowej może być Prokurator Prokuratu-
ry Wojewódzkiej wyznaczony przez Prokuratora Wojewódzkiego jako organ nad-
rzędny do pełnienia funkcji pełnomocnika podległej Prokuratury Rejonowej.
2. Czy przepis art. 113
1
KP ma zastosowanie w oparciu o art. 118 ustawy z
dnia 26.06.1985 r. o Prokuraturze do sytuacji prawnej Prokuratora wobec którego
przełożony Prokurator nałożył karę porządkową upomnienia na podstawie art. 72 ust.
1 tej ustawy, czy też uregulowanie zawarte w art. 72 ust. 1 ustawy o Prokuraturze
dotyczy służbowej odpowiedzialności porządkowej (dyscyplinarnej) prokuratorów i
nie jest tożsame z karą porządkową upomnienia z art. 108 § 1 Kodeksu pracy ?
p o d j ą ł następującą uchwałę:
1. W sprawie z zakresu prawa pracy prokurator prokuratury wojewódz-
kiej nie może być pełnomocnikiem procesowym pozwanej prokuratury rejono-
wej.
2. Przepis art. 113
1
KP nie ma zastosowania w przypadku wymierzenia
prokuratorowi kary porządkowej upomnienia za przewinienie dyscyplinarne na
2
podstawie art. 72 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (jednolity
tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 19, poz. 70 ze zm.).
U z a s a d n i e n i e
Poważne wątpliwości Sądu Wojewódzkiego w Szczecinie sformułowane w
dwu zagadnieniach prawnych przedstawionych Sądowi Najwyższemu do rozstrzyg-
nięcia powstały na tle następującego stanu faktycznego:
Powód Jerzy K. jest zatrudniony na stanowisku prokuratora Prokuratury Rejo-
nowej w K.P. W dniu 21 listopada 1996 r. został ukarany karą upomnienia za prze-
kroczenie terminu prowadzenia śledztwa oraz niewystąpienie w terminie o jego
przedłużenie. Karę nałożoną przez Prokuratora Wojewódzkiego w S. utrzymał w
mocy Prokurator Apelacyjny w P. W dniu 20 lutego 1997 r. Prokurator Wojewódzki
zmniejszył powodowi o 25% kwotę nagrody z zakładowego funduszu nagród za 1996
r., wskazując jako przyczynę podjętej decyzji zawinione naruszenie obowiązków pra-
cowniczych polegające na zaniechaniu wystąpienia z wnioskiem o przedłużenie
okresu śledztwa w sprawie [...] oraz nieprzedstawienie akt Wydziałowi Przygoto-
wawczemu Prokuratury Wojewódzkiej, pomimo powtarzanych żądań telefonicznych.
Sąd Rejonowy w Świnoujściu przyjął, że Jerzy K. za to samo przewinienie został
ukarany dwukrotnie - zastosowaniem kary upomnienia oraz pozbawieniem części
nagrody z zakładowego funduszu nagród i wyrokiem z dnia 4 lutego 1998 r. [...]
uwzględnił powództwo zasadzając na jego rzecz od strony pozwanej kwotę 586 zł,
stanowiącą równowartość 25% nagrody z odsetkami od 29 lutego 1997 r. W ocenie
Sądu, pozbawienie powoda części nagrody za 1996 r. po uprzednim wymierzeniu mu
kary upomnienia narusza art. 113
1
KP, który to przepis zakazuje kumulowania kar za
to samo przekroczenie. Powołany przepis ma zastosowanie w rozpoznawanej
sprawie, albowiem ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (jednolity tekst:
Dz.U. z 1994 r. Nr 19, poz. 70 ze zm.) jako akt szczególny nie może pozbawić proku-
ratora uprawnień wynikających z powszechnie obowiązujących, ogólnych norm Ko-
deksu pracy.
Wyrok ten strona pozwana zaskarżyła apelacją podnosząc zarzut naruszenia
prawa materialnego przez błędne zastosowanie art. 113
1
KP. Zakwestionowała
3
ustalenie tożsamości przyczyn zastosowania kary upomnienia i obniżenia nagrody
rocznej.
Przy rozpatrywaniu apelacji Sąd Wojewódzki powziął wątpliwość, czy art. 113
1
KP zapobiegający kumulacji sankcji przewidzianych w art. 108 KP ma zastosowanie
do sytuacji powoda, którego stosunek pracy reguluje pragmatyka służbowa (ustawa z
dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze). Strona pozwana wywodziła, że upomnienie
wymierzone Jerzemu K. jest karą przewidzianą w art. 67 ust. 1 pkt 1 ustawy o
prokuraturze, zaś art. 113
1
KP wprowadza zakaz kumulacji kar porządkowych z art.
108 § 1-3 KP. Pomimo pewnej zbieżności terminologicznej „kara porządkowa upom-
nienia” (art. 72 § 1 ustawy) i „kara upomnienia” jako środek „odpowiedzialności po-
rządkowej” (tytuł rozdziału VI działu czwartego Kodeksu pracy), nie są karami toż-
samymi rodzajowo. Przede wszystkim ze względu na fakt, że wymierzane są na róż-
nej podstawie prawnej. Sąd Wojewódzki „skłonny byłby poprzeć stanowisko Sądu
Rejonowego, iż art. 113
1
KP poprzez art. 118 ustawy o prokuraturze ma zastosowa-
nie w stanie faktycznym sprawy”. Kara upomnienia z art. 67 ustawy o prokuraturze
„w istocie jest karą porządkową i spełnia podobną funkcję co kara porządkowa z KP”.
Źródło wątpliwości stanowi fakt, że ustawa o prokuraturze jest aktem szczególnym w
rozumieniu art. 5 KP i ma pierwszeństwo przed Kodeksem pracy. W relacjach
przepis szczególny - Kodeks pracy nie obowiązuje zasada uprzywilejowania pra-
cownika. Przy założeniu, że ustawa z 20 czerwca 1985 r. w sposób wyczerpujący
reguluje odpowiedzialność dyscyplinarną prokuratorów, zastosowanie art.113
1
KP
znaczyłoby odejście od zasady lex specialis derogat legi generali na rzecz zasady
korzystności regulacji prawnej dla pracownika. Z drugiej strony wyłączenie art. 113
1
KP w odniesieniu do pracowników, których stosunek pracy normują pragmatyki służ-
bowe, stanowiłoby o nierównym traktowaniu pracowników.
W postępowaniu jako pełnomocnik procesowy Prokuratury Rejonowej w K.P.
występuje Prokurator Prokuratury Wojewódzkiej, upoważniony przez Prokuratora
Rejonowego i Prokuratora Wojewódzkiego. Umocowanie takie nie może być sku-
tecznie na tle art. 87 KPC. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 października 1997
r., III ZP 16/97 (OSNAPUS 1998 nr 7, poz. 204), dopuszczająca wniesienie kasacji
przez prokuratora prokuratury wojewódzkiej w imieniu tej prokuratury potwierdzałaby
okoliczność, iż prokurator może być pełnomocnikiem w sprawach, w których stroną
jest prokuratura. W licznych ostatnio postępowaniach, zwłaszcza na tle sporów o
wynagrodzenia prokuratorskie, prokuratorzy prokuratur wojewódzkich występują jako
4
pełnomocnicy prokuratur rejonowych. Problem ten nie był dotychczas wyjaśniany w
orzecznictwie Sądu Najwyższego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Według art. 87 § 1 KPC „Pełnomocnikiem może być adwokat lub radca
prawny, a ponadto współuczestnik sporu, jak również rodzice, małżonek, rodzeństwo
lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia”.
Prokurator, niezależnie od szczebla organizacyjnego, w którym sprawuje urząd, nie
ma przymiotu żadnego z podmiotów wymienionych w cytowanym przepisie. Regula-
cja zawarta w art. 87 § 1 KPC ma zasadniczy charakter. Wyjątek od niej został prze-
widziany w § 2 powołanego przepisu. Pełnomocnikiem osoby prawnej lub przedsię-
biorcy, w tym nie posiadającego osobowości prawnej, może być, oprócz osób wy-
mienionych w § 1, także pracownik tej jednostki albo jej organu nadrzędnego. Proku-
ratura rejonowa nie ma osobowości prawnej. Nie jest też przedsiębiorcą. Jej więc art.
87 § 2 zdanie 1 KPC dotyczyć nie może. Jest państwową jednostką organizacyjną
nie posiadającą osobowości prawnej. Do ustalenia zasad ustanawiania pełnomoc-
ników procesowych dla tej kategorii podmiotów ustawodawca upoważnił Radę Minis-
trów ( art. 87 § 2 zdanie 2 KPC). Rada Ministrów z upoważnienia tego dotychczas nie
skorzystała.
Minister Sprawiedliwości zarządzeniem z dnia 9 kwietnia 1991 r. w sprawie
zastępstwa jednostek organizacyjnych resortu sprawiedliwości w postępowaniu są-
dowym i administracyjnym (Dz.Urz. Min.Spr. z dnia 30 kwietnia 1991 r.) w § 2 ust. 1
pkt 3 wyznaczył jako zastępców w sprawach dotyczących powszechnych jednostek
organizacyjnych prokuratury prokuratorów wojewódzkich. Moc prawna tego aktu,
wydanego bez szczególnej podstawy prawnej, jest w świetle art. art. 87 i 93 Konsty-
tucji Rzeczypospolitej Polskiej wątpliwa. Gdyby jednak nawet uznać, że jest ono
źródłem prawa, to w § 1 ust. 2 zawarte zostało postanowienie, iż przepisy tego za-
rządzenia „nie mają zastosowania do zastępstwa jednostek organizacyjnych resortu
sprawiedliwości w sprawach o roszczenia pracowników ze stosunku pracy.” Sąd
Wojewódzki trafnie zwrócił uwagę, że uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 paź-
dziernika 1997 r. dotyczy dopuszczalności wniesienia kasacji przez prokuratora wo-
jewódzkiego w imieniu tej prokuratury jako strony procesowej (art. 393
2
KPC), nie
5
zaś możliwości występowania przed sądem w sprawach z zakresu prawa pracy w
charakterze pełnomocnika prokuratury (art. 87 KPC).
Udzielając odpowiedzi na przedstawione zagadnienie prawne Sąd Najwyższy
nie rozważał podmiotowości prokuratury rejonowej lub wojewódzkiej w stosunkach
pracy i wynikających z art. 3
1
KP reguł podejmowania czynności w sprawach z za-
kresu prawa pracy za pracodawcę. Problemy te nie były bowiem przedmiotem wąt-
pliwości Sądu przedstawiającego Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagad-
nienie prawne.
2. Odpowiedzialność dyscyplinarna prokuratora za przewinienia służbowe jest
właściwym dla stosunków pracy z mianowania, swoistym rodzajem odpowiedzialno-
ści, różnym od przewidzianej w art. art. 108 - 113
1
KP odpowiedzialności porządko-
wej za przekroczenia pracownicze. Różnice między nimi są istotne. Przede wszyst-
kim, inne są zakresy przedmiotowe każdej z nich. Odpowiedzialność dyscyplinarną
uzasadniają zarówno czyny dotyczące wykonywania czynności służbowych, jak też
uchybiające godności urzędu prokuratora; odpowiedzialność porządkowa pracownika
jest związana z nieprzestrzeganiem ustalonego porządku, regulaminu pracy,
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów przeciwpożarowych, a
zatem wyłącznie z obowiązkami dotyczącymi wykonywania pracy. Odmienny jest tryb
stosowania kar dyscyplinarnych (dwuinstancyjne komisje dyscyplinarne) i porządko-
wych (pracodawca), inne terminy przedawnienia karalności (art. 68 ustawy - art. 109
KP) i zatarcia kary (art. 86 ust. 2 ustawy - art. 113 KP), różny katalog kar dyscypli-
narnych (upomnienie, nagana, usunięcie z zajmowanej funkcji, przeniesienie na inne
miejsce służbowe, wydalenie ze służby prokuratorskiej) i kar porządkowych (upom-
nienie, nagana, kara pieniężna). Inna jest wreszcie także terminologia - „kary dyscy-
plinarne” za „przewinienia służbowe” wymierzają komisje dyscyplinarne, a za „prze-
winienia dyscyplinarne mniejszej wagi” - „przełożeni dyscyplinarni”; kary za przekro-
czenia przeciwko porządkowi pracy, regulaminowi pracy, przepisom bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz przepisom przeciwpożarowym stosuje pracodawca. Różnice te
uzasadnione są odmiennym charakterem stosunków pracy z mianowania, które mają
konotacje z sięgającymi średniowiecza publicznoprawnymi (familijnymi) stosunkami
służby, i umownych stosunków pracy, wywodzących się ze starożytnego najmu pracy
(locatio conductio operarum).
Za „przewinienie dyscyplinarne mniejszej wagi”, czyli takie, które nie uzasad-
nia wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, prokurator może być ukarany karą
6
porządkową upomnienia. Kara porządkowa upomnienia przewidziana w art. 72
ustawy nie jest tą samą rodzajowo karą upomnienia, o której stanowi art. 108 KP.
Wymierzana jest przez prokuratora przełożonego, odwołanie przysługuje do proku-
ratora nadrzędnego. Kara upomnienia w ramach odpowiedzialności porządkowej
stosowana jest przez pracodawcę i on orzeka o zasadności wniesionego przez pra-
cownika sprzeciwu (po rozpatrzeniu stanowiska reprezentującej pracownika zakła-
dowej organizacji związkowej). Kara dyscyplinarna upomnienia pomimo odstępstwa
od zwykłego trybu stosowania kar dyscyplinarnych, nie przestaje być karą dyscypli-
narną. Stosowana jest za przewinienie dyscyplinarne, a nie inne np. porządkowe.
Zamieszczona została w części ustawy zatytułowanej „Odpowiedzialność dyscypli-
narna”. Art. 113
1
KPC ma zastosowanie tylko do kar przewidzianych w art. 108 KP.
Rację ma zatem strona pozwana, że inna niż art. 108 KP podstawa zastosowania
wobec prokuratora dyscyplinarnej kary porządkowej upomnienia, wyklucza możli-
wość stosowania art. 113
1
KP.
Art. 118 ustawy o prokuraturze nie może stanowić podstawy do stosowania
przepisów Kodeksu pracy o odpowiedzialności porządkowej do odpowiedzialności
dyscyplinarnej prokuratorów. Zgodnie bowiem z art. 89 ustawy o prokuraturze w
sprawach nie uregulowanych „w niniejszej ustawie” (tj. ustawie, której powołany
przepis jest częścią) do postępowania dyscyplinarnego stosuje się odpowiednio
przepisy Kodeksu postępowania karnego. Art. 89 jest przepisem odsyłającym, a przy
tym ze względu na przedmiot odesłania, szczególnym wobec ogólnego odesłania do
Kodeksu pracy z art. 118 ustawy. Poza tym odesłanie do przepisów Kodeksu pracy z
art. 118 ustawy jest odesłaniem pośrednim, poprzez przepisy ustawy z dnia 16
września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (Dz.U. Nr 31, poz. 214 ze
zm.). Tym samym należy przyjąć, że brak jest podstawy prawnej do stosowania
przepisów Kodeksu pracy o odpowiedzialności porządkowej do odpowiedzialności
dyscyplinarnej prokuratorów. Reżim odpowiedzialności dyscyplinarnej prokuratorów
wyznaczają art. art. 66 - 88 ustawy oraz stosowane odpowiednio przepisy Kodeksu
postępowania karnego. Regulację tę należy uznać za kompletną (zupełną).
Przeciwko stosowaniu art. 113
1
KP w odpowiedzialności dyscyplinarnej proku-
ratorów przemawiają nie tylko względy formalne, systemowe, choć te są zasadnicze,
ale także celowościowe. Wymierzenie kary dyscyplinarnej powoduje zawsze, ex lege
niekorzystne dla prokuratora konsekwencje dodatkowe. Określa je wprost art. 67 ust.
2 ustawy. Można oczywiście zadać pytanie czy katalog owych konsekwencji nie jest
7
zamknięty. W kontekście dotychczasowych wniosków rozważanie tej kwestii jest
zbędne.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy przedstawione przez Sąd Wo-
jewódzki w Szczecinie zagadnienia prawne rozstrzygnął jak w sentencji uchwały.
========================================