Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 22 grudnia 1998 r.
I PKN 509/98
Pozostaje w sprzeczności ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem
prawa wybór pracownika do zarządu lub komisji rewizyjnej zakładowej organi-
zacji związkowej wyłącznie w celu obrony przed dokonanym już wypowiedze-
niem umowy o pracę (art. 8 KP).
Przewodniczący: Prezes SN: Jan Wasilewski, Sędziowie SN: Jerzy
Kwaśniewski (sprawozdawca), Jadwiga Skibińska-Adamowicz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 22 grudnia 1998 r. sprawy z powódz-
twa Emila S., Stanisława B., Zdzisława B., Sławomira J., Andrzeja K., Jana M., Janu-
sza L., Andrzeja R., Adama P., Adama T., Krzysztofa T., Mirosława W., Andrzeja W.,
Andrzeja M. przeciwko Przedsiębiorstwu Państwowej Komunikacji Samochodowej w
T. o przywrócenie do pracy, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Wo-
jewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 21 maja
1998 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Wojewódzkiemu-
Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Zaskarżonym kasacją strony pozwanej wyrokiem z dnia 21 maja 1998 r. Sąd
Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie oddalił apelację poz-
wanego od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Tarnowie z dnia 20 stycznia
1998 r., którym powodowie przywróceni zostali do pracy na poprzednich warunkach i
uzyskali zasądzenie od pozwanego pracodawcy wynagrodzenia za czas pozostawa-
nia bez pracy w okresie od 1 stycznia do 20 stycznia 1998 r. W powyższym wyroku
Sąd ten zaakceptował podstawy wyroku Sądu pierwszej instancji, które przedstawiały
się, jak następuje:
2
Pozwane Przedsiębiorstwo Państwowej Komunikacji Samochodowej w T. w
związku ze złą kondycją finansową podjęło działania zmierzające do zmniejszenia
zatrudnienia w grupie kierowców i konsultowało tę kwestię z zakładową organizacją
związkową oraz organizacją nadrzędną. Wobec braku porozumienia zarządca poz-
wanego Przedsiębiorstwa zdecydował o rozwiązaniu umów o pracę z powodami w
drodze wypowiedzeń indywidualnych przewidzianych w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia
28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosun-
ków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.). W trakcie biegnącego terminu wypowiedzenia,
który został skrócony na podstawie art. 361
KP do jednego miesiąca, wszyscy powo-
dowie, z wyjątkiem tylko powoda Wiesława G., wybrani zostali do zarządu lub komisji
rewizyjnej zakładowej organizacji związkowej NSZZ „Solidarność 80”. Wobec pełnie-
nia funkcji związkowych określonych w art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o
związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.) powodowie korzystają z wy-
nikającego z tego przepisu zakazu rozwiązania stosunku pracy. Korzystanie przez
powodów z powyższego uprawnienia - wbrew zarzutowi strony pozwanej - nie pozos-
taje w sprzeczności z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem (art. 8 KP),
gdyż pracodawca wybierając powodów z grupy kierowców do zwolnienia z pracy nie
kierował się żadnymi rozsądnymi kryteriami, lecz działał „na zasadzie przypadku”.
Sąd Wojewódzki w Krakowie uznał za bezzasadną apelację strony pozwanej,
która zarzuciła wadliwe zastosowanie art. 32 ustawy o związkach zawodowych w
związku z art. 8 KP. Według tego Sądu trafność oceny prawnej wyrażonej w wyroku
Sądu pierwszej instancji, wbrew zarzutowi apelacji, potwierdzają okoliczności fak-
tyczne wynikające z materiałów zebranych w dołączonych aktach [...]. Mianowicie
chodzi o to, że pomimo trudnej sytuacji finansowej pozwanego przedsiębiorstwa i
istnienia przesłanek do redukcji zatrudnienia przy zastosowaniu powołanej wyżej
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r., stan zatrudnienia u strony pozwanej zamiast ma-
leć, znacznie wzrósł. W okresie bowiem od 1 stycznia 1997 r. do 31 października
1997 r. liczba zatrudnionych wzrosła o 156 osób. Wprawdzie według twierdzeń
strony pozwanej, wzrost zatrudnienia dotyczy zatrudnionych do prac doraźnych, jed-
nakże takie umowy zawierane były jeszcze we wrześniu 1997 r. Sąd drugiej instancji
zaakceptował ocenę zawartą w wyroku Sądu pierwszej instancji, podkreślając, że
ustalona dowolność („na zasadzie przypadku”) zwolnień z pracy jest tym bardziej
niewłaściwa, że pracodawca przewidując liczne zwolnienia (78 kierowców) przy
3
braku porozumienia z organizacjami związkowymi powinien w opracowanym regula-
minie jasno określić kryteria i zasady zwolnień. W tych więc okolicznościach - zda-
niem Sądu Wojewódzkiego - nie można podzielić zarzutu strony pozwanej, jakoby
wybór powodów do władz organizacji związkowej w okresie wypowiedzenia im umów
o pracę pozostawał w sprzeczności ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem
prawa. Jeżeli bowiem pracodawca dokonał zwolnień nie bacząc na staż pracy, spo-
sób wykonywania obowiązków i sytuację rodzinną, to nie można czynić zarzutu pra-
cownikom, iż bronią się przed zwolnieniem z pracy przez przedmiotowe działania,
zapewniające im ochronę ze względu na wybór do władz zakładowej organizacji
związkowej.
Kasacja pozwanego Przedsiębiorstwa oparta została na obu podstawach, o
których mowa w art. 3931
KPC. W zakresie naruszenia prawa materialnego zarzuco-
no niewłaściwe zastosowanie art. 32 ustawy o związkach zawodowych w związku z
art. 8 KP oraz niewłaściwe zastosowanie art. 1 ust. 1, art. 2 i art. 4 ust. 1, 2 i 3 ustawy
z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, a także błędną wykładnię
art. 45 KP w związku z art. 8 KP. W zakresie naruszenia przepisów postępowania
zarzucono naruszenie art. 233 § 1 KPC w związku z art. 316 § 1 KPC, art. 227 § 1
KPC i art. 382 KPC. Kasacja zawiera wniosek „o uchylenie lub zmianę wyroku w ca-
łości”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Każdy z powodów w swym odwołaniu do Sądu Pracy od wypowiedzenia
umowy o pracę powoływał się na to, że pracodawca niewłaściwie wybrał do zwolnie-
nia z pracy właśnie jego, nie biorąc pod uwagę ani jego wartości jako pracownika ani
warunków osobistych i rodzinnych. Podważano także w tych odwołaniach samą za-
sadę redukcji pracowników w grupie kierowców ze względu na ciągle podtrzymywane
oferty nowych zatrudnień. Zostały więc powołane przez powodów fakty, które miały
świadczyć o nieuzasadnionym wypowiedzeniu umowy o pracę, które - w myśl art. 45
§ 1 KP - stwarzałoby podstawę przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach.
Tak określona podstawa dochodzonych w sprawie roszczeń powodów została
w toku postępowania uzupełniona o powołanie się na fakt wyboru powodów (z wyjąt-
kiem Wiesława G.) w trakcie biegnących wypowiedzeń umowy o pracę (15 listopada
4
1997 r.) na członków zarządu lub komisji rewizyjnej Zakładowej Organizacji NSZZ
„Solidarność 80”. Z tego względu roszczenia powodów uzyskały - według ich oceny -
dodatkowe oparcie w określonym art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych
zakazie rozwiązania umowy o pracę z członkiem zarządu lub komisji rewizyjnej zak-
ładowej organizacji związkowej.
Rozpoznające sprawę Sądy pierwszej i drugiej instancji nie wyjaśniły pierwszej
z wyżej wymienionych podstaw dochodzonych w sprawie roszczeń. Nie wyjaśniły
bowiem, czy wypowiedzenia umów o pracę poszczególnym powodom były nieuza-
sadnione w rozumieniu art. 45 § 1 KP. Sądy ustaliły wprawdzie niektóre fakty powo-
ływane przez powodów, jednakże nie w kontekście powołanej wyżej przesłanki zas-
tosowania art. 45 § 1 KP, lecz wyłącznie ze względu na zarzut pozwanego praco-
dawcy, iż powoływanie się przez powodów na art. 32 ust. 1 ustawy o związkach za-
wodowych pozostaje w sprzeczności ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem
ochrony działaczy związkowych i dlatego - w myśl art. 8 KP - nie podlega uwzględ-
nieniu.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie akcep-
tując rozpoznanie sprawy wyłącznie w zakresie art. 32 ust. 1 ustawy o związkach
zawodowych w związku z art. 8 KP, przyjął, że wskazana podstawa uzasadnia rosz-
czenia powodów w wystarczającym stopniu. W tej sytuacji w zaskarżonym wyroku
znajdują się ustalenia odpowiednie dla oceny zastosowania w sprawie powołanych
ostatnio przepisów. Nie ma natomiast w tym wyroku dostatecznego wyjaśnienia
podstawy faktycznej zastosowania art. 45 § 1 KP.
Przechodząc od uwag dotyczących podstaw zaskarżonego wyroku do oceny
zarzutów skonkretyzowanych w kasacji należy stwierdzić, że pozwany pracodawca
trafnie zarzucił wadliwe zastosowanie art. 8 KP. Punktem wyjścia dla tego stwierdze-
nia jest przedstawiana już w orzecznictwie Sądu Najwyższego interpretacja art. 32
ust. 1 ustawy o związkach zawodowych (por. zwłaszcza wyrok z dnia 12 marca 1996
r., I PRN 5/96 - OSNAPiUS 1996 nr 19, poz. 288), jako przepisu zapewniającego
działaczom związkowym swobodę wykonywania zadań związkowych z gwarancją, że
nie podlegają zagrożeniu zwolnieniem z pracy. Z takim społeczno-gospodarczym w
rozumieniu art. 8 KP przeznaczeniem, wynikającego z art. 32 ust. 1 ustawy o związ-
kach zawodowych zakazu rozwiązania umowy o pracę z działaczem zakładowej or-
ganizacji związkowej pozostaje w sprzeczności instrumentalne stworzenie sytuacji
działacza zakładowej organizacji związkowej w oderwaniu od rzeczywistej działalno-
5
ści związkowej, a jedynie w celu obezwładnienia dokonanego już wypowiedzenia
umowy o pracę w stosunku do pracownika nie będącego działaczem związkowym.
Powyższa ocena wynika na tle ustaleń zaskarżonego wyroku, według których żad-
nemu z powodów nie wypowiedziano umowy o pracę ze względu na jego przynależ-
ność związkową, natomiast powodowie (z wyjątkiem Wiesława G.), zostali wybrani
do zarządu lub komisji rewizyjnej Zakładowej Organizacji NSZZ „Solidarność 80” już
po wypowiedzeniu umowy o pracę wyłącznie w celu uzyskania w ten sposób ochrony
działaczy związkowych przed rozwiązaniem stosunku pracy. Takie postępowanie
stanowi wykorzystanie przepisu stwarzającego gwarancję wolności związkowych dla
celu sprzecznego z istotą tej gwarancji i w konsekwencji - stosownie do art. 8 KP -
nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Wbrew ocenie
prawnej zaskarżonego wyroku ustalone nieprawidłowości wypowiedzeń umów o
pracę powodom (brak kryteriów wyboru pracowników do zwolnienia, brak konse-
kwencji w zakresie redukcji zatrudnienia), nie stanowią podstawy do przyjęcia, że
powodom przysługuje ochrona z art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych. W
pierwszym rzędzie należy zauważyć, że nie ma funkcjonalnej odpowiedniości pomię-
dzy powołanymi w zaskarżonym wyroku faktami dotyczącymi pracodawcy a społecz-
no-gospodarczym przeznaczeniem ochrony działaczy związkowych. Powodowie nie
byli działaczami związkowymi w czasie wypowiadania im umów o pracę. Jeżeli wy-
powiedzenia te byłyby wadliwe, np. dlatego, że były nieuzasadnione w rozumieniu
art. 45 § 1 KP, to z tego względu powodowie mogliby uzyskać uwzględnienie swych
roszczeń. Natomiast nie korzysta z ochrony ich działanie, które nie polega na wyko-
rzystaniu przysługujących im środków ochrony prawnej (art. 45 § 1 KP), lecz na za-
pewnieniu sobie, z nadużyciem prawa, ochrony przysługującej działaczom związko-
wym. Inaczej mówiąc, fakty dotyczące ewentualnej niezasadności wypowiedzeń
umowy o pracę nie powodują zgodności działania powodów w zakresie art. 32 ust. 1
ustawy o związkach zawodowych ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem, wy-
nikającej z tego przepisu ochrony działaczy związkowych. Zastosowanie w zaskar-
żonym wyroku art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych na skutek naruszenia
art. 8 KP, przy pominięciu wyjaśnienia sprawy w zakresie niezasadności wypowie-
dzenia powodom umowy o pracę (art. 45 § 1 KP), powoduje w konsekwencji zasad-
ność podstaw kasacji i jej wniosku o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania. W toku dalszego postę-
powania Sąd Wojewódzki powinien wyjaśnić podstawę faktyczną sprawy w zakresie
6
niezasadności wypowiedzeń umowy o pracę powodom z uwzględnieniem w tym zak-
resie materiału zebranego w sprawie [...]. W takim związku z zakresem rozpoznania
sprawy trafne są zarzuty kasacji dotyczące naruszenia wskazanych w kasacji przepi-
sów postępowania. Natomiast nietrafny jest zarzut naruszenia wskazanych w kasacji
przepisów ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r., dotyczących zasad rozwiązywania
umów o pracę z określoną grupą pracowników, gdyż w podstawie faktycznej zaskar-
żonego wyroku - wbrew kasacji - znajduje się ustalenie, że w stosunku do powodów
podjęte były decyzje indywidualne o zwolnieniu (art. 10 tej ustawy).
Sąd Najwyższy z przedstawionych przyczyn uwzględnił kasację i orzekł sto-
sownie do art. 39313
§ 1 KPC.
========================================