Pełny tekst orzeczenia

-
Wyrok z dnia 4 marca 1999 r.
I PKN 615/98
Likwidacja placówki, w której zatrudniony był członek spółdzielni pracy
oraz brak możliwości przeniesienia go na inne stanowisko z uwagi na stan
zdrowia, nie usprawiedliwiają wykreślenia go z rejestru członków spółdzielni na
podstawie art. 194 § 1 pkt 2 Prawa spółdzielczego. Warunkiem zastosowania
tego przepisu jest stwierdzenie utraty zdolności do pracy przez członka spół-
dzielni, a nie utraty możliwości zatrudnienia go przez spółdzielnię przy nie-
zmienionym jego stanie zdrowia.
Przewodniczący: SSN Roman Kuczyński, Sędziowie SN: Walerian Sanetra
(sprawozdawca), Jadwiga Skibińska-Adamowicz.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 4 marca 1999 r. sprawy z powództwa
Ireny T. przeciwko Spółdzielni Inwalidów im. E.D. w K. o uchylenie uchwały Rady
Nadzorczej, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Kra-
kowie z dnia 5 sierpnia 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
W imieniu pozwanej Spółdzielni Inwalidów im. E.D. w K. wniesiona została ka-
sacja od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 5 sierpnia 1998 r. [...], którym
Sąd ten oddalił jej apelację od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych z dnia 19 marca 1998 r. [...].
Sąd pierwszej instancji uchylił uchwałę [...] Rady Nadzorczej Spółdzielni Inwa-
lidów im. E.D. w K. z dnia 27 czerwca 1997 r. o wykreśleniu powódki Ireny T. z rejes-
tru członków Spółdzielni i przywrócił ją do pracy na poprzednich warunkach. Sąd ten
ustalił, że powódka po ukończeniu Zawodowego Studium Medycznego dla Pracowni-
ków Socjalnych początkowo podjęła pracę w pozwanej Spółdzielni na stanowisku
2
asystenta, a później specjalisty do spraw rehabilitacji (do 1993 r.). W 1993 r. powód-
ka została sprzedawcą w sklepie obuwniczym strony pozwanej, który w 1997 r. ze
względu na swą nierentowność uległ likwidacji. Powódce – będącej członkiem Spół-
dzielni – proponowano pracę fizyczną w charakterze pakowaczki, później montera
wyrobów metalowych, jednakże żadnej z tych prac powódka nie mogła podjąć z
uwagi na przeciwwskazania potwierdzone przez lekarza zakładowego. Z tego
względu Zarząd Spółdzielni zwrócił się do komisji zakładowej związku zawodowego,
którego powódka była członkiem, o wyrażenie zgody na wykreślenie z rejestru Spół-
dzielni, podając jako przyczynę stan zdrowia powódki i niemożność zatrudnienia na
stanowisku odpowiadającym jej możliwościom zdrowotnym. Po wyrażeniu zgody
przez związek zawodowy na taki sposób rozwiązania ze Spółdzielnią umowy o pracę
Rada Nadzorcza Spółdzielni podjęła uchwałę ([...] w dniu 29 czerwca 1997 r.), na
mocy której wykreśliła powódkę z rejestru członków ze skutkiem na dzień 30 września
1997 r. Ponadto z ustaleń Sądu pierwszej instancji wynika, że prezes Spółdzielni
powierzył Krystynie J., zatrudnionej w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku
technicznym, w ramach umowy zlecenia obowiązki związane z rehabilitacją inwali-
dów, a to wobec faktu, że pracownica zajmująca się tymi sprawami od 7 miesięcy
przebywała na zwolnieniu lekarskim i przewidywano, że nie powróci do pracy. Oprócz
tego prowadzenie spraw socjalnych prezes Spółdzielni przekazał pracownicy działu
technicznego (Krystynie S. – specjaliście do spraw normowania i administracji), a to
wobec przejścia na emeryturę pracownicy wykonującej dotychczas te obowiązki.
Ustalając taki stan faktyczny Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych doszedł do prze-
konania, że nie zachodziły przesłanki z art. 194 Prawa spółdzielczego (ustawa z dnia
16 września 1982 r., jednolity tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.) do wy-
kreślenia powódki z rejestru członków spółdzielni, tj. spółdzielnia nie wykazała braku
możliwości zatrudnienia powódki na stanowisku odpowiadającym jej ograniczonej
zdolności do pracy. Sąd ten podkreślił, że powódka, która od 1974 r. do 1993 r. pra-
cowała w Spółdzielni, zatrudniona była na stanowisku specjalisty do spraw rehabilita-
cji, a także zajmowała się sprawami socjalnymi. W Spółdzielni istniała zatem możli-
wość zatrudnienia powódki zgodnie z jej kwalifikacjami, bowiem dwie pracownice
zaprzestały wykonywania obowiązków, które mogła wykonywać powódka (wobec
długotrwałej choroby oraz przejścia na emeryturę). Zdaniem Sądu powierzenie obo-
wiązków z zakresu rehabilitacji inwalidów i prowadzenia spraw socjalnych innym pra-
cownikom niż powódka naruszało uprawnienia powódki wynikające z jej stosunku
3
członkostwa, w tym powinność zatrudnienia jej przez Spółdzielnię, co stanowi po-
gwałcenie art. 181 § 1 i 182 Prawa spółdzielczego.
Rozpoznając apelację strony pozwanej Sąd Apelacyjny w szczególności
stwierdził, że wykreślenie członka z rejestru członków spółdzielni reguluje przepis art.
194 Prawa spółdzielczego oraz statut spółdzielni (w § 15). Przepis § 15 ust. 1 statutu
przewiduje, że członek nie wykonujący obowiązków statutowych – a do takich przede
wszystkim należy osobiste wykonywanie pracy ( § 12 ust. 1 pkt 1 statutu) – z przy-
czyn przez niego niezawinionych może być pozbawiony członkostwa przez wykreśle-
nie z rejestru członków Spółdzielni. Drugi ustęp § 15 taksatywnie wskazuje wypadki
kiedy może nastąpić wykreślenie z rejestru członków. Według pkt 2 wykreślenie może
mieć miejsce, gdy „członek utracił całkowicie zdolność do pracy w spółdzielni lub
utracił zdolność do pracy w znacznym stopniu, a Spółdzielnia nie ma gospodarczych i
organizacyjnych możliwości przesunięcia takiego członka do innej pracy odpowia-
dającej jego obecnemu stanowi zdrowia i kwalifikacjom oraz potrzebom spółdzielni”.
Interpretacja tego przepisu skłania do przyjęcia wniosku, że idzie o to, iż członek
Spółdzielni posiada zdolność do wykonywania konkretnej pracy, którą utracił całkowi-
cie lub w znacznym stopniu z przyczyn zdrowotnych, tj. z przyczyn leżących po stro-
nie spółdzielcy, aczkolwiek przez niego niezawinionych. Taki stan faktyczny nie za-
chodził w niniejszej sprawie, gdyż jest poza sporem, że powódka mogła nadal wyko-
nywać swą dotychczasową pracę sprzedawcy obuwia, jednakże stanowisko to zos-
tało zlikwidowane wobec likwidacji sklepu obuwniczego z dniem 1 czerwca 1997 r.
(na mocy uchwały Zarządu Spółdzielni z dnia 21 kwietnia 1997 r.). Niemożność wy-
konywania obowiązków statutowych przez członka (który to warunek został wymie-
niony jako podstawa wykreślenia ze Spółdzielni w § 15 ust. 1 statutu) nie wynika więc
z przyczyn leżących po stronie członka Spółdzielni, lecz z przyczyn leżących po stro-
nie Spółdzielni. Zdaniem Sądu Apelacyjnego taki stan rzeczy nie wyczerpywał przes-
łanek wymaganych do podjęcia uchwały o wykreśleniu z rejestru członków spółdzielni
w myśl § 1 ust. 2 pkt 2 statutu oraz art. 194 § 1 ust. 2 Prawa spółdzielczego. Sąd
Apelacyjny zwrócił przy tym uwagę, że likwidacja stanowiska została ujęta jako jedna
z taksatywnie wymienionych przyczyn wypowiedzenia zmieniającego spółdzielczą
umowę o pracę w art. 184 § 1 ust. 1 Prawa spółdzielczego. Ustosunkowując się do
zarzutów apelacji Sąd ten podniósł, że Sąd pierwszej instancji w swych ustaleniach
nie przyjął, iż to w dacie podejmowania uchwały o wykreśleniu Spółdzielnia miała
możliwość skierowania powódki na stanowisko specjalisty do spraw rehabilitacji,
4
zarzut ten jest więc chybiony. Natomiast w swych rozważaniach Sąd pierwszej ins-
tancji uznał, że nie zaistniała sytuacja określona w art. 194 § 1 Prawa spółdzielczego,
tj. niemożność zatrudnienia powódki na stanowisku odpowiadającym jej kwalifikacjom
przy ograniczonej zdolności do pracy. Paragraf 15 ust. 2 statutu Spółdzielni
przewiduje, że w przypadku wykreślenia z rejestru członka Spółdzielni w sytuacji
określonej w ust. 2 (a więc tej, na którą powołuje się zaskarżona uchwała RN)
wykreślenie staje się skuteczne po upływie okresu przewidzianego w Kodeksie pracy
dla wypowiedzenia umowy o pracę. Oznacza to, że ocenę trafności podjęcia uchwały
o wykreśleniu z rejestru członków ustawodawca przesunął na czas po upływie okresu
wypowiedzenia, a nie czas podjęcia uchwały, co zarzuca w apelacji strona pozwana.
Jest to celowe właśnie z uwagi na uprawnienia wynikające z członkostwa i zatrudnie-
nia oraz możliwość ewentualnej zmiany sytuacji jeszcze w tym okresie. Uchwałę
Rady Nadzorczej [...] o wykreśleniu ze Spółdzielni (z dnia 1 lipca 1997 r.) powódka
otrzymała w tym dniu, okres wypowiedzenia zgodnie z art. 36 § 1 pkt 3 rozpoczął
swój bieg od 1 sierpnia 1997 r. i zakończył się 30 października 1997 r., a nie jak
błędnie przyjęto w uchwale Rady Nadzorczej w dniu 30 września 1997 r. Jak wynika z
akt osobowych Krystyny J., strona pozwana pierwszą umowę zlecenia (w której po-
wierzono jej obowiązki pracownika w zakresie rehabilitacji) zawarła z nią w dniu 4
września 1997 r. na okres do 31 grudnia 1997 r. W tym czasie uchwała Rady Nad-
zorczej o wykreśleniu powódki z rejestru członków jeszcze nie stała się skuteczna w
myśl postanowień statutu, nawet przyjmując datę błędnie podaną w zaskarżonej
uchwale (30 września 1997 r.). W tym także czasie strona pozwana musiała, a przy-
najmniej powinna wiedzieć, że pracownica zajmująca się między innymi sprawami
socjalnymi jest w wieku emerytalnym i stara się o przejście na emeryturę, co nastą-
piło z dniem 31 grudnia 1997 r. W tym stanie rzeczy przyjęcie przez Sąd pierwszej
instancji, że strona pozwana miała możliwość zaproponowania powódce pracy, którą
wykonywała w latach 1974-1993 i do której posiadała odpowiednie kwalifikacje (gdy
idzie o wykonywanie tej pracy przez powódkę nie było przeciwwskazań lekarskich),
było w pełni zasadne. Trafnie zatem Sąd ten przyjął, że nastąpiło naruszenie art. 194
§ 1 Prawa spółdzielczego oraz § 15 statutu spółdzielni i orzekł o uchyleniu zaskarżo-
nej uchwały i przywróceniu powódki do pracy, powołując art. 199 § 2 i 188 Prawa
spółdzielczego.
5
W kasacji sformułowany został zarzut, iż zaskarżony wyrok narusza art. 194 §
1, 182 § 2 i 199 § 2 Prawa spółdzielczego. Zarzucono w niej także, iż narusza on art.
232, 233 § 1 i 382 KPC.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie zasługuje na uwzględnienie. Kluczowe znaczenie dla prawidłowe-
go rozstrzygnięcia niniejszej sprawy ma wykładnia art. 194 § 1 pkt 2 Prawa spółdziel-
czego, który stanowi, że wykreślenie z rejestru członków spółdzielni może nastąpić,
gdy członek utracił w znacznym stopniu lub całkowicie zdolność do pracy, a spół-
dzielnia nie może zatrudniać go na stanowisku odpowiadającym jego ograniczonej
zdolności do pracy. Uwzględniając ogólną zasadę z art. 182 § 1 Prawa spółdzielcze-
go (spółdzielnia i członek spółdzielni pracy mają obowiązek pozostawania ze sobą w
stosunku pracy) oraz regulacje (ograniczenia) dotyczące rozwiązywania spółdzielczej
umowy o pracę (zwłaszcza zaś art. 185, w myśl którego w razie gospodarczej ko-
nieczności walne zgromadzenie, w celu zapewnienia pracy wszystkim członkom,
może skrócić równomiernie czas pracy i zmniejszyć odpowiednio wynagrodzenie
członków oraz art. 187 § pkt 1, według którego spółdzielnia może wypowiedzieć spół-
dzielczą umowę o pracę w razie zmniejszenia na podstawie uchwały rady spółdzielni
stanu zatrudnienia podyktowanego gospodarczą koniecznością) należy stwierdzić, że
dopuszczalna jest jedynie ścisła interpretacja art. 194 § 1 pkt 1 Prawa spółdzielcze-
go, a w każdym razie jakiegokolwiek odstępowanie od wniosków wynikających z jego
logiczno - językowej wykładni – na rzecz poszerzenia zakresu możliwości spółdzielni
podejmowania decyzji o wykreśleniu z rejestrów członków spółdzielni pracy – jest
niedopuszczalne. W wykładni tego przepisu pierwszeństwo należy przyznać temu, co
wynika z art. 182 § 1 Prawa spółdzielczego, a nie temu, co ujęte zostało – i na co
powołuje się kasacja – w art. 182 § 2 Prawa spółdzielczego (członek ma prawo do
zatrudnienia stosownie do swoich kwalifikacji zawodowych i osobistych oraz aktual-
nych możliwości gospodarczych spółdzielni). Możliwość wykreślenia członka z rejes-
tru członków spółdzielni pracy nie może stanowić sposobu na obchodzenie przez
spółdzielnię ograniczeń, jakie celowo wprowadzone zostały przez ustawodawcę dla
ochrony trwałości zatrudnienia członków tego typu spółdzielni. Na uwadze należy
przy tym mieć to, że wykreślenie z rejestru członków spółdzielni pracy powoduje nie
tylko wygaśnięcie spółdzielczej umowy o pracę, ale pozbawia członka przynależności
6
do spółdzielni, a tym samym musi być i jest poddane szczególnym ograniczeniom i
rygorom. W związku z odwoływaniem się przez Sąd Apelacyjny do postanowień
statutu obowiązującego u strony pozwanej należy przy tym zaznaczyć, że mogą mieć
one znaczenie tylko o tyle o, ile są bardziej korzystne dla pracowników spółdzielni
pracy niż wynika to z regulacji Prawa spółdzielczego, w tym z jego art. 194 § 1 pkt 2.
Zgodnie bowiem z art. 9 § 2 KP postanowienia statutów określające prawa i obo-
wiązki stron stosunku pracy nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż prze-
pisy Kodeksu pracy oraz innych ustaw i aktów wykonawczych. Mając na uwadze po-
wyższe racje należy stwierdzić, iż powodem wykreślenia z rejestru członków spół-
dzielni pracy może być w myśl art. 194 § 1 pkt 2 Prawa spółdzielczego tylko utrata
przez członka w znacznym stopniu lub całkowicie zdolności do pracy, przyczyną zaś
wykreślenia powódki z rejestru – czego nie kwestionuje kasacja – była likwidacja pla-
cówki (sklepu), w której była zatrudniona, a nie to, iż doszło w pewnym okresie do
pogorszenia się jej stanu zdrowia. Stwierdzenie to ma rozstrzygające znaczenie dla
uznania, że zaskarżony wyrok jest w swej sentencji prawidłowy. W przepisie art. 194
§ 1 pkt 2 Prawa spółdzielczego idzie bowiem o to, że w stosunku do zastanego w
pewnym momencie stanu rzeczy – trwania spółdzielczej umowy o pracę – dochodzi
do istotnego pogorszenia zdrowia pracownika, uniemożliwiającego pracę („w znacz-
nym stopniu lub całkowicie”). W tym też znaczeniu idzie w nim tylko o takie przypadki,
w których niemożliwość zatrudnienia danego pracownika na zajmowanym przez
niego stanowisku leży po jego stronie, a nie po stronie spółdzielni. Przepis ten nie
może natomiast służyć dla rozwiązywania gospodarczych czy też organizacyjnych
problemów spółdzielni pracy. Temu celowi służą między innymi te przepisy, które
upoważniają ją do rozwiązywania spółdzielczych umów o pracę czy też przekształca-
nia ich treści (zwłaszcza art. 184 § 1 pkt 1, art. 185 i 187 pkt 1 Prawa spółdzielczego).
Wniosek taki potwierdza także analiza art. 184 § 1 pkt 2 Prawa spółdzielczego, który
przewiduje możliwość wypowiedzenia warunków pracy lub płacy w razie utraty przez
członka zdolności do wykonywania pracy na danym stanowisku (dotychczasowej
pracy) stwierdzonej orzeczeniem lekarskim. O ile w tym przepisie mowa jest o „zdol-
ności do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku”, o tyle w art. 194 § 1 pkt 2
Prawa spółdzielczego ustawodawca posłużył się zwrotem o utracie (w znacznym
stopniu lub całkowicie) zdolności „do pracy”, a więc o utracie zdolności niezależnie od
zajmowanego stanowiska przez danego pracownika. Z ustaleń przyjętych w zaskar-
żonym wyroku – które przy tym nie są kwestionowane w kasacji – wynika, że przy-
7
czyną wykreślenia powódki z rejestru członków nie było stwierdzenie pogorszenia się
jej stanu zdrowia i tym samym utrata zdolności (w znacznym stopniu lub całkowicie)
do wykonywania pracy (w ogóle). A skoro tak, to zasadniczy zarzut kasacji jest chy-
biony. W przepisie art. 194 § 1 pkt 2 Prawa spółdzielczego idzie bowiem o stan wyni-
kający z pogorszenia się stanu zdrowia członka spółdzielni pracy (jej pracownika), a
nie o pogorszenie się stanu gospodarczego (pociągającego za sobą zmiany organi-
zacyjne) spółdzielni pracy. Przyczyną zaś braku pracy dla powódki nie było to, iż
utraciła ona zdolność do pracy lecz, że w następstwie likwidacji placówki, w której
była ona zatrudniona, Spółdzielnia miała kłopoty znalezienia dla niej odpowiedniego
zatrudnienia. Przepis art. 194 § 1 pkt 2 Prawa spółdzielczego nie może jednak – jak
wspomniano – służyć do rozwiązywania tego typu problemów. To zaś prowadzi od
wniosku, iż bez znaczenia są zarzuty kasacji stawiane w płaszczyźnie prawnoproce-
sowej, jak również to – co się w niej słusznie podnosi – że wbrew temu, co napisano
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, art. 199 Prawa spółdzielczego nie ma para-
grafu drugiego. W istocie zarzuty te skierowane są na obalenie twierdzenia, iż spół-
dzielnia w chwili wykreślenia powódki z rejestru członków nie miała dla niej stanowis-
ka „odpowiadającego jej ograniczonej zdolności do pracy” (art. 194 § 1 pkt 2 Prawa
spółdzielczego). Są one jednakże bezprzedmiotowe w sytuacji, gdy nie jest kwestio-
nowane ustalenie, że przyczynę decyzji Spółdzielni nie była utrata przez powódkę
zdolności do pracy, a jedynie utrata (ograniczenie) możliwości jej zatrudnienia przez
stronę pozwaną. Osobnym zagadnieniem jest przy tym to, jak należy pojmować wys-
tępujący w art. 194 § 1 pkt 2 Prawa spółdzielczego zwrot „spółdzielnia nie może za-
trudnić go na stanowisku odpowiadającym ograniczonej zdolności do pracy”. Może
być on bowiem pojmowany w ten sposób, iż spółdzielnia – jeżeli w ogóle określone
stanowisko jest zajęte – może doprowadzić do jego zwolnienia i tym samym nie ma w
takim przypadku podstaw do zastosowania art. 194 § 1 pkt 2 Prawa spółdzielczego
(czego nie należy mylić z tym, czy w konkretnym przypadku spółdzielnia rzeczywiście
doprowadzi do „opróżnienia” stanowiska, na którym dany pracownik, którego stan
zdrowia uległ pogorszeniu, mógłby być „teoretycznie” zatrudniony, gdyż odpowiada to
jego ograniczonej zdolności do pracy).
Mając na względzie powyższe stwierdzenia Sąd Najwyższy uznał, iż zaskar-
żony kasacją wyrok, mimo pewnych błędów jego uzasadnienia, odpowiada prawu i
wobec tego na podstawie art. 393
12
KPC orzekł jak w sentencji.
========================================