Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 24 marca 1999 r.
I PKN 635/98
1. Mianowanie adiunkta w szkole wyższej powoduje nawiązanie stosunku
pracy z uczelnią, jako pracodawcą, a nie z poszczególnymi jej jednostkami or-
ganizacyjnymi (art. 2 KP w związku z art. 88 ust. 1 oraz 86 ust. 5 ustawy z dnia
12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym, Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.).
2. Jeżeli zmiany organizacyjne powodują istotne pogorszenie warunków
pracy, to dla przekształcenia treści stosunku pracy konieczne jest porozumie-
nie stron lub wypowiedzenie zmieniające. W przeciwnym razie pracownik może
żądać dopuszczenia do pracy na poprzednich warunkach (art. 22 § 1 KP).
Przewodniczący: SSN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Józef Iwulski (spra-
wozdawca), Jadwiga Skibińska-Adamowicz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 24 marca 1999 r. sprawy z powództwa
Elżbiety L. przeciwko Uniwersytetowi [...] w P. o nakazanie zatrudnienia, na skutek
kasacji powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Poznaniu z dnia 27 sierpnia 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację, odstępując od obciążania powódki kosztami postępowa-
nia kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Elżbieta L. wniosła o nakazanie pozwanemu Uniwersytetowi [...] w P. umożli-
wienia jej wykonywania pracy w Wydziale Neofilologii.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Poznaniu wyrokiem z dnia 9 kwietnia 1998 r. [...]
nakazał stronie pozwanej zatrudniać powódkę w Wydziale Neofilologii, zobowiązując
do zapewnienia jej należytych warunków rozwoju naukowego i umożliwienia konty-
nuowania rozpoczętych badań naukowych. Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 27
września 1990 r. powódka (doktor nauk humanistycznych w zakresie językoznaws-
twa romańskiego) została mianowana na stanowisko starszego wykładowcy w Kole-
2
gium Języka Francuskiego przy Instytucie Filologii Romańskiej na Wydziale Neofi-
lologii strony pozwanej, który został utworzony zarządzeniem rektora z dnia 16 sierp-
nia 1990 r. W dniu 4 października 1990 r. powódka objęła stanowisko dyrektora Ko-
legium Języka Francuskiego, a z dniem 31 października 1990 r. została mianowana
na stanowisko adiunkta w tym Kolegium na czas nie określony. Z dniem 30 marca
1992 r. rektor strony pozwanej odwołał powódkę na jej prośbę ze stanowiska dyrek-
tora Kolegium. W dniu 23 marca 1992 r. Senat strony pozwanej podjął uchwałę nr
64/92 w sprawie wprowadzenia Regulaminu Kolegiów Języków Obcych, na mocy
której trzy Kolegia Językowe (w tym także Języka Francuskiego) stały się pozawy-
działowymi jednostkami organizacyjnymi. W dniu 26 października 1992 r. Senat
strony pozwanej podjął kolejną uchwałę nr 81/92 w sprawie przekształcenia trzech
nauczycielskich Kolegiów Językowych w jedną pozawydziałową jednostkę - Kole-
gium Języków Obcych. Na mocy tej uchwały pracownicy Nauczycielskich Kolegiów
Językowych (a więc też powódka) stali się pracownikami Kolegium Języków Obcych,
do którego zadań należało kształcenie studentów oraz przygotowanie ich do pracy
zawodowej nauczyciela języka. W okresie od 1 listopada 1992 r. do 31 maja 1993 r.
powódce został udzielony urlop naukowy w celu kontynuowania badań we Francji.
Po powrocie powódka podjęła pracę w Kolegium Języków Obcych, choć wielokrotnie
zwracała się o zatrudnienie jej na Wydziale Neofilologii w celu kontynuowania badań
naukowych zmierzających do otwarcia przewodu habilitacyjnego. Wnioski powódki w
tym zakresie nie zostały uwzględnione. Sąd Rejonowy ustalił, że powódka nie będąc
pracownikiem Wydziału Neofilologii nie mogła korzystać ze wsparcia finansowego
Uczelni i musiała we własnym zakresie uzyskać środki na kontynuowanie badań nau-
kowych. Sąd ustalił też, że powódka praktycznie pracę w Kolegium Języków Obcych
świadczyła do października 1993 r. (od maja 1993 r. po powrocie z Francji), gdyż od
listopada 1993 r. do grudnia 1994 r. przebywała na zwolnieniu lekarskim, od 1995 r.
korzystała z urlopu dla poratowania zdrowia, a od 1996 r. ponownie wielokrotnie nie
była zdolna do pracy z powodu choroby.
Sąd Rejonowy uznał, że istotą sporu nie było to czy powódka, będąc zatrud-
niona w Kolegium Języków Obcych (a nie w Instytucie Neofilologii), mogła bez
przeszkód kontynuować badania naukowe i przygotowywać się do otwarcia prze-
wodu habilitacyjnego. Powódka była zatrudniona na podstawie mianowania, jako
nauczyciel akademicki na stanowisku adiunkta (art. 75 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 12
września 1990 r. o szkolnictwie wyższym, Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.). Pracownicy
3
naukowo-dydaktyczni są zatrudnieni w celu prowadzenia badań naukowych i pracy
dydaktycznej (art. 76 ust. 1 tej ustawy). Są obowiązani prowadzić badania naukowe,
rozwijać twórczość naukową i podnosić swoje kwalifikacje (art. 99 ust. 1 pkt 1). Zda-
niem Sądu Rejonowego strona pozwana uniemożliwiła powódce, a co najmniej po-
ważnie utrudniła, wywiązywanie się z tego obowiązku. Do powódki nie mógł być bo-
wiem stosowany przepis statutu strony pozwanej dotyczący organizacji pracy nau-
kowej i dydaktycznej oraz zapewnienia należytych warunków pracy i rozwoju nauko-
wego. Tych obowiązków więc pracodawca wobec powódki nie realizował. Powódka
wprawdzie mogła prowadzić badania i podnosić kwalifikacje jako "eksternista", ale
czyniłaby to "na własne ryzyko i koszt, bez odpowiedniego zaplecza finansowego".
Wszyscy pracownicy Kolegium Języków Obcych poza powódką są pracownikami
dydaktycznymi. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, chociaż do zadań tego Kolegium
należy prowadzenie badań naukowych w zakresie glottodydaktyki, to jednak jego
podstawowa działalność polega na szkoleniu studentów. Praca w Kolegium nie za-
pewniała więc powódce należytych warunków rozwoju naukowego. Sąd Rejonowy
zakwalifikował roszczenie powódki, jako wynikające z art. 22 § 1 i 94 pkt 2 KP rosz-
czenie o zatrudnianie zgodnie z treścią łączącego strony stosunku pracy i uznał, że
strona pozwana nie wykonywała należycie obowiązków pracodawcy w tym zakresie.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu, wyro-
kiem z dnia 27 sierpnia 1998 r. [...] zmienił zaskarżony przez stronę pozwaną wyrok
Sądu pierwszej instancji i oddalił powództwo. Zdaniem Sądu drugiej instancji brak
jest podstawy prawnej (jakiejkolwiek), która uzasadniałaby roszczenie powódki. W
szczególności art. 94 KP nie daje pracownikom indywidualnych roszczeń. Zmiany
organizacyjne strony pozwanej (przekształcenia kolegiów językowych i usytuowanie
ich poza wydziałem) nie wpłynęły na zmianę sytuacji powódki. Była i jest zatrudniona
w Kolegium na stanowisku naukowo-dydaktycznym z tym samym zakresem obo-
wiązków. Nakazanie stronie pozwanej zatrudniania powódki w innej jednostce orga-
nizacyjnej (Wydziale Neofilologii) jest niedopuszczalną ingerencją w sferę uprawnień
pracodawcy do kształtowania wewnętrznych struktur organizacyjnych. "Na margine-
sie" Sąd drugiej instancji stwierdził, że bezpodstawne są zarzuty powódki dotyczące
uniemożliwienia prowadzenia badań, gdyż środki na to są przyznawane przez od-
powiednie organy strony pozwanej. Powódka mogła je więc uzyskać po złożeniu
umotywowanego wniosku. Powódka może kontynuować badania naukowe wykonu-
jąc pracę w ramach Kolegium.
4
Kasację od tego wyroku wniosła powódka. Zarzuciła naruszenie art. 22 § 1 i
art. 94 pkt 2 KP oraz art. 76 ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyższym i wniosła o zmianę
zaskarżonego wyroku przez oddalenie apelacji strony pozwanej lub jego uchylenie i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Po opisaniu przebiegu sprawy, za-
padłych orzeczeń i ich uzasadnień, powódka przedstawiła w kasacji stan faktyczny.
Wywiodła, że w Kolegium Języków Obcych nie może prowadzić badań naukowych
ze względu na zakres powierzonych zadań (szkolenie studentów), jak i brak środków
(budżet Kolegium ich nie przewiduje). Powódka uważa, że w tej sytuacji "przypisanie"
jej do Kolegium jest sprzeczne z aktem mianowania na stanowisko adiunkta. Uważa,
że była mianowana jako pracownik naukowo-dydaktyczny w jednostce organizacyjnej
wchodzącej do struktury Wydziału Neofilologii, a więc wskutek zmian organizacyj-
nych nie mogła stać się pracownikiem jednostki pozawydziałowej (strona pozwana
nie mogła tego uczynić, gdyż była to niedopuszczalna, istotna zmiana na jej nieko-
rzyść). Powódka wywodzi, że podstawę jej roszczeń stanowi art. 22 § 1 KP w
związku z art. 94 pkt 2 KP.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W kasacji nie został postawiony zaskarżonemu wyrokowi zarzut naruszenia
prawa procesowego. Tym samym Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę na podstawie
stanu faktycznego stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia Sądu drugiej instancji.
Jest to o tyle ważne, że ustalenia te różnią się od ustaleń Sądu pierwszej instancji.
Sąd ten bowiem ustalił, że powódka nie miała możliwości (a w każdym razie miała w
tym zakresie trudności) kontynuowania pracy naukowej ze względu na brak środków
i zakres zadań Kolegium Języków Obcych (praca dydaktyczna z bardzo wąskim zak-
resem pracy naukowej, w nieodpowiedniej specjalności). Natomiast Sąd drugiej ins-
tancji (i to wiąże Sąd Najwyższy), wprawdzie "na marginesie", ale ustalił, że powódka
mogła uzyskać środki finansowe na prowadzenie badań naukowych na podstawie
umotywowanego wniosku oraz mogła te badania prowadzić wykonując obowiązki
pracownicze w ramach Kolegium Języków Obcych. Wbrew ocenom Sądów obu ins-
tancji są to okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sprawy.
Stwierdzić należy, że sformułowana przez Sąd Rejonowy konstrukcja rosz-
czenia o dopuszczenie do pracy (zatrudnianie) na warunkach wynikających z treści
łączącego strony stosunku pracy jest w ogólnym (abstrakcyjnym) wymiarze prawid-
5
łowa. Słusznie w tym zakresie wywiódł Sąd pierwszej instancji, że z art. 22 § 1 KP
wynika dla pracodawcy nie tylko obowiązek zatrudniania pracownika, ale także (a
może nawet przede wszystkim) obowiązek zatrudniania zgodnie z treścią stosunku
pracy. Jeżeli pracodawca tego obowiązku nie spełnia, to pracownikowi przysługuje
odpowiednie roszczenie, którego może dochodzić na drodze sądowej (por. np. wyrok
z dnia 4 października 1994 r., I PRN 72/94, OSNAPiUS 1995 nr 4, poz. 47 czy wyrok
z dnia 10 września 1997 r., I PKN 233/97, OSNAPiUS 1998 nr 12, poz. 355). Treść
łączącego strony stosunku pracy wynika z umowy o pracę (aktu nawiązania), ale
także z umów (porozumień) przekształcających tę treść oraz z przepisów prawa
pracy rozumianych szeroko (art. 9 KP), w tym np. ze statutów. W tym kontekście
możliwe jest pomocnicze powoływanie w związku z art. 22 § 1 KP także art. 94 pkt 2
KP, choć przepis ten samodzielnie (co słusznie zauważył Sąd drugiej instancji) nie
stanowi podstawy roszczeń. W rozpoznawanej sprawie przepis ten zresztą nie miał
zastosowania z tego względu, że obowiązki uczelni względem pracownika naukowo-
dydaktycznego wyczerpująco uregulowane są w ustawie o szkolnictwie wyższym, a
także wynikają z regulacji wewnętrznych. Istota sporu sprowadzała się więc do usta-
lenia treści łączącego strony stosunku pracy. W tym zakresie decydujące znaczenie
należy przypisać (tak jak uczynił to Sąd drugiej instancji) aktowi mianowania, ale
także należało ocenić, czy w treści stosunku pracy powódki nie wystąpiła prawnie
skuteczna zmiana, czy była ona dopuszczalna, a więc czy była istotna, zwłaszcza w
zakresie oddziałującym na niekorzyść powódki (w tym przedmiocie nie ma racji Sąd
pierwszej instancji, o ile uznaje te kwestie za nieistotne).
Powódka wywodzi w kasacji, że skoro została mianowana adiunktem (pra-
cownikiem naukowo-dydaktycznym) w Kolegium Języka Francuskiego, stanowiącym
jednostkę organizacyjną Wydziału Neofilologicznego, to niemożliwe (bezprawne, nie
wywołujące skutku prawnego) było przeniesienie jej do Kolegium Języków Obcych,
które nie wchodzi w skład tego Wydziału. Z punktu widzenia samej treści aktu mia-
nowania oraz jego skutków w sferze treści stosunku pracy jest to pogląd niesłuszny.
Zgodnie z art. 85 ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyższym stosunek pracy z nauczycie-
lem akademickim nawiązuje się na podstawie mianowania, w przypadku adiunkta na
czas nie określony (art. 88 ust. 1 tej ustawy). Mianowanie powoduje nawiązanie sto-
sunku pracy (art. 2 KP) z uczelnią jako pracodawcą, a nie z poszczególnymi jej jed-
nostkami organizacyjnymi. Wymienienie w akcie mianowania stanowiska i miejsca
pracy stanowi wypełnienie dyspozycji art. 86 ust. 5 ustawy o szkolnictwie wyższym,
6
nie oznacza natomiast, że jest to nawiązanie stosunku pracy tylko w określonej jed-
nostce organizacyjnej uczelni. Słusznie Sąd drugiej instancji w tym zakresie stwier-
dził, że powódka została mianowana na stanowisko adiunkta strony pozwanej i takie
stanowisko w dalszym ciągu zajmuje.
Zmiana treści łączącego strony stosunku pracy może wynikać z różnych zda-
rzeń prawnych. W szczególności będą to porozumienia między stronami lub specy-
ficzna instytucja prawa pracy jaką jest wypowiedzenie zmieniające. Nie można od-
rzucić oceny, że do zmiany treści stosunku pracy w zakresie jego istotnych elemen-
tów może także dojść wskutek przekształceń organizacyjnych pracodawcy. Prze-
kształcenia te co do celowości czy racjonalności, zwłaszcza finansowej, nie podle-
gają bezpośredniej ocenie sądu pracy. Jeżeli jednak prowadzą w konsekwencji do
zmiany treści istotnych warunków pracy na niekorzyść pracownika, to sąd pracy
może dokonywać niejako pośredniej ich oceny w płaszczyźnie niezbędności wypo-
wiedzenia zmieniającego (a więc czy prowadzą do zmiany warunków pracy), a także
oceny zasadności samego wypowiedzenia. Jeżeli więc w wyniku przekształceń or-
ganizacyjnych pracodawcy dochodzi do zmiany warunków pracy wymagających wy-
powiedzenia, a pracodawca tego nie uczyni i nie można przyjąć aby strony zawarły w
tym zakresie (choćby w sposób dorozumiany) porozumienie, to nie dochodzi do
skutecznego przekształcenia treści stosunku pracy, a tym samym pracownik ma
roszczenie o dopuszczenie do pracy na poprzednich warunkach (art. 22 § 1 KP). Tak
w istocie było skonstruowane roszczenie powódki. Uważa ona, że w wyniku przek-
ształceń organizacyjnych strony pozwanej w sposób istotny i na jej niekorzyść zmie-
niono bez jej zgody warunki pracy. Kwestia ta wymaga rozważenia w aspekcie za-
rzutu naruszenia art. 22 § 1 KP, chociaż powódka nie wskazała jako naruszonego
art. 42 KP w związku z art. 124 ustawy o szkolnictwie wyższym.
W tym zakresie należy stwierdzić, że w ogólności stosowanie art. 42 KP do
stosunku pracy mianowanego nauczyciela akademickiego jest wątpliwe, gdyż art.
124 ustawy o szkolnictwie wyższym odsyła do Kodeksu tylko w sprawach w niej nie
uregulowanych. Stosunek pracy z mianowania charakteryzuje się wprawdzie większą
stabilnością co do trwałości, ale za to pracownik w większym zakresie poddany jest
dyspozycji pracodawcy, właśnie co do miejsca pracy (jednostki organizacyjnej, w
której wykonuje zatrudnienie). Uczelnie wyższe mają zastrzeżoną ustawowo auto-
nomię, w tym także w zakresie kształtowania swoich struktur organizacyjnych. Im
większa swoboda w tym zakresie, tym mniejsza możliwość ingerencji w nią podmio-
7
tów trzecich. W tym znaczeniu podmiotem trzecim jest także pracownik, który z treści
stosunku pracy nie może wywodzić roszczeń ingerujących w autonomię (samorząd-
ność) uczelni. W każdym razie możliwość takiego oddziaływania należy ograniczyć
do niezbędnego minimum. Nawet jednak gdyby przyjąć, że art. 42 KP ma zastoso-
wanie do stosunku pracy mianowanego nauczyciela akademickiego, to należy uznać,
iż w okolicznościach sprawy strona pozwana nie miała obowiązku dokonywać po-
wódce wypowiedzenia zmieniającego. W wyniku przekształceń organizacyjnych
doszło wprawdzie do pewnej zmiany warunków pracy powódki, ale nie była to
zmiana stanowiska pracy i zakresu jej obowiązków. W świetle ustaleń faktycznych
Sądu drugiej instancji nie doszło też do zmiany, a w każdym razie zmiana ta nie
miała istotnego znaczenia na niekorzyść, w zakresie możliwości kontynuowania
przez powódkę pracy naukowej (obowiązków strony pozwanej w tym zakresie).
Przyjmując więc, że powódka nigdy nie zgodziła się na nowe warunki pracy, choć
przez cztery lata nie występowała z obecnie dochodzonym roszczeniem, należy
uznać, że strona pozwana nie miała obowiązku dokonywać wypowiedzenia warun-
ków pracy. Tym samym zmiana organizacyjna powodująca pewną zmianę w warun-
kach pracy powódki była skuteczna, a więc powódka nie może zasadnie wnosić o
dopuszczenie jej do pracy na warunkach poprzednich.
Z tych względów na podstawie art. 39312
KPC kasacja podlegała oddaleniu. O
kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na mocy art. 102 KPC.
========================================