Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 kwietnia 1999 r.
II UKN 551/98
Przyznanie jednorazowego odszkodowania z tytułu zwiększenia się
uszczerbku na zdrowiu spowodowanego wypadkiem przy pracy, nie wyłącza
przyznania renty wyrównawczej na podstawie art. 442 § 2 KC.
Przewodniczący: SSN Barbara Wagner, Sędziowie SN: Beata Gudowska,
Stefania Szymańska (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 8 kwietnia 1999 r. sprawy z powódz-
twa Kazimierza K. przeciwko Zakładom Chemicznym „O.-S.” Przedsiębiorstwu Pańs-
twowemu w N.S. o rentę wyrównawczą, na skutek kasacji strony pozwanej od wyro-
ku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie z
dnia 18 czerwca 1998 r. [...]
1. o d d a l i ł kasację.
2. zasądził od Zakładów Chemicznych „O.-S.” Przedsiębiorstwa Państwowego
w N.S. na rzecz Kazimierza K. kwotę 325 zł (słownie: trzysta dwadzieścia pięć PLN)
tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 27 kwietnia 1998 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Leżajsku
zasądził od pozwanych Zakładów Chemicznych „O.-S.” Przedsiębiorstwa Państwo-
wego w N.S. na rzecz powoda Kazimierza K.: 1) kwotę 9.665,40 zł z ustawowymi
odsetkami od 1 marca 1998 r. tytułem skapitalizowanej renty wyrównawczej za okres
od 13 kwietnia 1996 r. do 28 lutego 1998 r. – pkt I, 2) rentę wyrównawczą w kwocie
536,88 zł miesięcznie począwszy od 1 marca 1998 r., - pkt II, 3) umorzył postępowa-
nie w części ponad kwotę zasądzoną. (pkt IV nadał rygor natychmiastowej wykonal-
ności wyrokowi w pkt I i II).
Zasądzone na rzecz powoda kwoty zostały przez stronę pozwaną uznane.
2
Sąd Rejonowy ustalił, że powód zatrudniony był u strony pozwanej do 25 lute-
go 1995 r., tj. do dnia, w którym uległ wypadkowi przy pracy (zatruciu zbiorowemu
oftanolem T). W wyniku ustaleń okoliczności i przyczyn wypadku stwierdzono nie-
przestrzeganie przez zakład pracy zasad bhp. Decyzją Państwowego Terenowego
Inspektora Sanitarnego w L. z dnia 18 września 1995 r. stwierdzono u powoda cho-
robę zawodową – ostre zatrucie środkami fosforoorganicznymi, wskutek czego zali-
czony on został do III grupy inwalidztwa. Lekarz Orzecznik ZUS-Oddziału R. w orze-
czeniu z dnia 24 listopada 1997 r. stwierdził, że w związku z pogorszeniem się stanu
zdrowia powoda spowodowanego skutkami wypadku przy pracy - długotrwały
uszczerbek na zdrowiu uległ zwiększeniu z 15% do 35%. W związku z tym powód
wystąpił do strony pozwanej o wypłatę odszkodowania, a wobec odmowy wniósł po-
zew do Sądu. Wyrokiem z dnia 27 kwietnia 1998 r. Sąd Rejonowy zasądził na rzecz
powoda stosowne odszkodowanie.
Na podstawie akt rentowych Sąd Rejonowy w niniejszej sprawie ustalił, iż po-
wód przebywa na rencie inwalidzkiej i pobiera 475,12 zł (netto) renty miesięcznie.
Natomiast według informacji od strony pozwanej, gdyby nadal pracował otrzymywał-
by wynagrodzenie netto w wysokości 536,88 zł, zaś różnica za okres od 13 kwietnia
1996 r. do 28 lutego 1998 r., z uwzględnieniem zmian wynagrodzenia, wynosi
9.665,40 zł.
Sąd Rejonowy opierając się na art. 444 § 2 KC i uznaniu powództwa przez
stronę pozwaną, zasądził wymienione kwoty na rzecz powoda. Sąd stwierdził, iż
uznanie powództwa w tym zakresie nie jest przez prawo wyłączone, a biorąc pod
uwagę okoliczności sprawy, w szczególności uszczerbek na zdrowiu powoda, jego
częściową niezdolność do pracy zarobkowej – nie może dopatrzyć się również
sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. Wobec tego, że uznanie po-
wództwa w niniejszej sprawie uznane zostało za dopuszczalne, Sąd pominął postę-
powanie dowodowe w zakresie okoliczności uznanych, wydał wyrok zasądzający w
zakresie objętym uznaniem i nadał mu rygor natychmiastowej wykonalności.
Sąd Wojewódzki w Rzeszowie wyrokiem z dnia 18 czerwca 1998 r. oddalił
apelację pozwanych Zakładów jako bezzasadną. Sąd Wojewódzki stwierdził bowiem,
że wyrok Sądu pierwszej instancji jest trafny i zgodny z prawem, oparty na materiale
dowodowym wystarczającym do rozstrzygnięcia istoty sprawy, a to protokołu powy-
padkowego, akt osobowych, akt rentowych i informacji o zarobkach. Nie można w
szczególności – wywiódł dalej Sąd Wojewódzki - podzielić stanowiska strony pozwa-
3
nej, że świadczenia określone ustawą z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z
tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. Z 1983 r. Nr
30, poz. 144 ze zm.) wyczerpują wszelkie roszczenia i zaspokajają wszystkie szkody
wynikłe dla pracownika wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Uchy-
lenie art. 40 tejże ustawy przez ustawę z dnia 24 maja 1990 r. o zmianie niektórych
przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym (Dz.U. Nr 36, poz. 206) dało podstawę do
dochodzenia przez osoby uprawnione jednorazowego odszkodowania z tytułu wy-
padku przy pracy czy choroby zawodowej dalszych roszczeń wynikających z przepi-
sów Kodeksu cywilnego, a więc zadośćuczynienia i renty wyrównawczej (uzupełnia-
jącej). Sąd Wojewódzki podzielił w pełni ustalenia Sądu Rejonowego, iż zachodzą
podstawy do zasądzenia na rzecz powoda renty wyrównawczej na podstawie art.
444 § 2 KC. Porównując jego dochody jakie uzyskuje po doznaniu szkody (wskutek
choroby zawodowej otrzymuje rentę inwalidzką) z ewentualnymi dochodami jakie
mógłby uzyskiwać przy wykorzystaniu zdobytych kwalifikacji i przy uwzględnieniu
wieku powoda, Sąd Rejonowy prawidłowo uznał, iż uzasadniona jest renta wyrów-
nawcza stanowiąca różnicę między kwotą jaką powód otrzymuje z tytułu renty inwa-
lidzkiej a kwotą jaką by otrzymywał na stanowisku pracy, które zajmował przed wy-
padkiem. Prawidłowo też Sąd Rejonowy dokonał kapitalizacji renty na podstawie art.
447 KC. Kapitalizacja renty może nastąpić gdy istnieją przesłanki do zasądzenia
renty i gdy może objąć jej całość lub część. Roszczenia z tego tytułu przedawniają
się z upływem 3 lat, a zatem zasądzona kwota nie narusza przepisów prawa. Nie bez
znaczenia jest fakt, na co zwrócił uwagę Sąd Rejonowy, iż do wypadku doszło z winy
pracodawcy. Nie doszło zatem do naruszenia art. 444 § 2 KC, co zarzuca strona poz-
wana. Również pozostałe podstawy apelacji nie znajdują uzasadnienia. Wszystkie
okoliczności faktyczne istotne dla rozstrzygnięcia sprawy zostały przez Sąd Rejono-
wy wyjaśnione. Sąd ten również nie naruszył art. 213 KPC, a uzasadnienie w tym
zakresie Sąd Wojewódzki w pełni podziela. Brak jest też podstaw do przyjęcia za-
rzutu z art. 368 pkt 6 KPC, albowiem wyjazd i pobyt powoda za granicą, a nawet
podjęcie tam dorywczej pracy w celu utrzymania się, nie wpływa na zasadność rosz-
czenia. Pogorszenie stanu zdrowia, co wynika z orzeczenia lekarza orzecznika, nas-
tąpiło wyłącznie z przyczyn związanych z wypadkiem przy pracy. Lekarz nie wskazał,
by wpłynęły na to jakiekolwiek inne przyczyny, a orzeczenie to nie było kwestiono-
wane. Dlatego należało oddalić wnioski dowodowe strony pozwanej jako nie mające
znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.
4
Zaskarżając kasacją w całości wyrok Sądu Wojewódzkiego, pozwane Zakłady
powołały się na:
1) naruszenie prawa materialnego – przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastoso-
wanie przepisów art. 444 § 2 KC i 447 KC,
2) naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 217 § 2, 224 § 1, 227 i 213 § 2 KPC
przez odmowę wyjaśnienia faktów mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia
sprawy oraz przyjęcie bez zastrzeżeń uznania powództwa i uznanie apelacji za bez-
zasadną (art. 385 KPC) i wniosły o uchylenie zaskarżonego wyroku i poprzedzające-
go go wyroku Sądu Rejonowego w Leżajsku i przekazanie sprawy Sądowi Rejono-
wemu do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach procesu za ins-
tancję kasacyjną.
W uzasadnieniu kasacji podkreślono, że Sąd Rejonowy zasądzając na rzecz
powoda rentę wyrównawczą od dnia 13 kwietnia 1996 r. doprowadził do przyznania
mu podwójnie „wynikających z wypadku uprawnień”, ponieważ pozwane Zakłady wy-
płaciły odszkodowanie, o czym Sąd miał wiadomość z akt sprawy [...] Sądu Rejono-
wego w Leżajsku. Ponadto Sąd Rejonowy zasądzając rentę za okres sprzed wyto-
czenia powództwa, tj. od daty 13 kwietnia 1996 r., naruszył przepisy art. 444 § 2 i 447
KC. Uznanie powództwa w tym zakresie na zasadzie art. 213 § 2 KPC podlegało
kontroli Sądu, jako że naruszało zasady współżycia społecznego, przez co należy
rozumieć dwukrotne zapłacenie kwot „z jednego przecież wypadku” z pokrzywdze-
niem pracowników, którzy nie ulegli wypadkowi, a których te koszty obciążyły. Skoro
Sąd Wojewódzki zaskarżonym wyrokiem oddalił apelację pozwanego jako bezza-
sadną, podzielając pogląd Sądu pierwszej instancji, to również naruszył cytowane
przepisy prawa. Sąd Wojewódzki nie ustosunkował się do zarzutu podwójnego bez-
prawnego zaspokojenia powoda, uzasadniając jego racje jedynie brakiem upływu
przedawnienia roszczenia. Sąd Wojewódzki także naruszył powołane przepisy pos-
tępowania, a to na skutek nieuwzględnienia wniosków dowodowych pozwanego o
przesłuchanie świadków na okoliczność, że powód jeździł na zarobek za granicę i to
zarówno w czasie pobierania zasiłku chorobowego, jak i w czasie pobierania renty. O
tych okolicznościach pozwany powziął wiadomości już po zapadnięciu wyroku pierw-
szej instancji i dlatego nie mógł ich wnioskować wcześniej dla przeprowadzenia do-
wodu. Okoliczności te mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy; podobnie
wniosek o powołanie biegłego, skoro okoliczność zarobkowania za granicą podważa
5
zasadność wysokości procentowego uszczerbku na zdrowiu powoda ustalonego na
podstawie opinii biegłego wydanej w sprawie.
Sąd Najwyższy uznał kasację za pozbawioną usprawiedliwionych podstaw z
następujących powodów:
1. Przede wszystkim na wstępie należy już podnieść, iż pozbawiony słuszno-
ści jest zarzut naruszenia prawa materialnego tj. art. 442 § 2 KPC; a wręcz należy się
dziwić, iż wnoszący kasację taki zarzut podniósł. Sąd Apelacyjny podzielając stano-
wisko Sądu Rejonowego co do zasadności roszczenia powoda o zasądzenie renty
wyrównawczej, wskazał, iż skreślenie art. 40 ustawy wypadkowej z 1975 r. – z mocy
art. 16 ustawy z dnia 24 maja 1990 r. o zmianie niektórych przepisów o zaopatrzeniu
emerytalnym, przywróciło podstawę do dochodzenia przez osoby uprawnione do
jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej
dalszych roszczeń wynikających z przepisów Kodeksu cywilnego, a więc zadość-
uczynienia i renty wyrównawczej, przewyższających kwoty świadczeń przewidzia-
nych w ustawie wypadkowej z 1975 r. Obsłudze prawnej pozwanych zakładów po-
winno być znane, że doceniając bezsporne zalety unormowania w powołanej ustawie
(wprowadzenie uproszczonego trybu ustalania wypadku przy pracy i choroby zawo-
dowej oraz przyznawania świadczeń i odszkodowań, odpowiedzialności zakładu
pracy zbliżonej do ryzyka absolutnego), w doktrynie postulowano jednak ustanowie-
nie prawnych gwarancji pełnej kompensaty szkód na osobie pracownika przez do-
puszczenie możliwości dochodzenia na zasadach prawa cywilnego świadczenia
uzupełniającego odszkodowanie – przez uchylenie art. 40 tejże ustawy; potrzebę
taką dostrzegano także w judykaturze. Możliwość taką stworzono właśnie przez
skreślenie tego przepisu. Oznacza to, że pracownicy, których uszczerbek na zdrowiu
spowodowany został wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, mogą dochodzić
na podstawie przepisów prawa cywilnego świadczeń uzupełniających, przewyższają-
cych kwoty przewidziane w ustawie wypadkowej. Bezzasadne zatem jest stanowisko
wnoszącego kasację, iż przyznanie powodowi wyrokiem Sądu Rejonowego w Leżajs-
ku [...] odpowiedniego odszkodowania z tytułu zwiększenia się uszczerbku na zdro-
wiu z 15% do 35%, wyłącza jego prawo do przyznania renty wyrównawczej na pods-
tawie art. 442 § 2 KC. Między tymi roszczeniami nie zachodzi bowiem tożsamość.
Spór [...] dotyczył przyznania wyższej kwoty jednorazowego odszkodowania z tytułu
uszczerbku na zdrowiu, zgodnie z ustawą wypadkową z 1975 r., natomiast
6
przedmiotem sporu w niniejszej sprawie jest roszczenie o przyznanie renty wyrów-
nawczej na podstawie art. 442 § 2 KC, tj. o wyrównanie szkody na osobie powoda
spowodowanej następstwem wypadku przy pracy, a nie skompensowanej na pods-
tawie ustawy wypadkowej. Roszczenie powoda o rentę wyrównawczą opierało się na
innej podstawie prawnej i faktycznej niż roszczenie o przyznanie wyższego jednora-
zowego odszkodowania; tym bardziej niezrozumiały jest zarzut, iż „na skutek pod-
wójnego bezprawnego zaspokojenia powoda”, tj. „dwukrotnie zapłaconych kwot z
jednego przecież wypadku z pokrzywdzeniem pracowników, którzy nie ulegli wypad-
kowi, a których te koszty obciążają”, Sąd Rejonowy naruszył zasady współżycia
społecznego. Taki zarzut świadczy o nierozróżnieniu przez wnoszącego kasację za-
sad prawa dotyczących przyznawania świadczeń przewidzianych w ustawie wypad-
kowej z 1975 r. oraz w przepisach prawa cywilnego – w zakresie roszczeń z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych. To, że podstawę do wystąpienia z taki-
mi roszczeniami uzasadniają skutki wywołane tym samym zdarzeniem, tj. wypadkiem
przy pracy lub chorobą zawodową, nie świadczy o tożsamości tych roszczeń. Nie
można zatem mówić o wypłaceniu podwójnie „tego samego odszkodowania”.
Reasumując tę część wywodów pozbawiony słuszności jest zarzut naruszenia
prawa materialnego, tj. art. 442 § 2 KC – przez błędną jego wykładnię lub niewłaści-
we zastosowanie. To samo należy odnieść do zarzutu naruszenia art. 447 KC. Ar-
gumenty podniesione w tym zakresie w kasacji nie podważają bowiem stanowiska
Sądów obu instancji co do możliwości skapitalizowania renty za okres, do którego nie
odnosi się zarzut przedawnienia.
2. Nie jest uprawniony także zarzut naruszenia przepisów postępowania; w szcze-
gólności chodzi o art. 213 § 2 i art. 217 § 2 KPC.
Zgodnie z at. 213 § 2 KPC sąd jest związany uznaniem powództwa, chyba że
uznanie jest sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego lub zmierza
do obejścia prawa. W myśl zaś art. 217 wprawdzie strona może aż do zamknięcia
rozprawy przytaczać okoliczności faktyczne i dowody na uzasadnienie swych wnios-
ków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej (§ 1), jednakże sąd po-
minie środki dowodowe, jeżeli okoliczności sporne zostały już dostatecznie wyjaśnio-
ne lub jeżeli strona powołuje dowody jedynie dla zwłoki (§ 2).
W niniejszej sprawie uznanie powództwa przed Sądem Rejonowym przez peł-
nomocnika strony pozwanej nastąpiło początkowo co do zasady – w zakresie żąda-
nia renty wyrównawczej [...]. Uznanie powództwa co do wysokości nastąpiło zaś po
7
przeprowadzeniu przez Sąd Rejonowy szczegółowego postępowania dowodowego
odnośnie do tej kwestii [...], z czym następnie zgodził się pełnomocnik powoda [...]. W
tej sytuacji Sąd Rejonowy miał podstawę do zajęcia stanowiska, iż w świetle art. 444
§ 2 KC i wyników postępowania dowodowego uznanie powództwa zarówno co do
zasady, jak i wysokości, nie jest wyłączone. Zaakceptowaniu zaś tego stanowiska
przez Sąd Wojewódzki nie stało na przeszkodzie podniesienie w apelacji, iż powód
wyjeżdżał za granicę i tam zarobkował. Słuszny jest bowiem argument Sądu Woje-
wódzkiego, że wyjazd i pobyt za granicą, a nawet podjęcie tam dorywczej pracy w
celu utrzymania się, nie ma wpływu na zasadność roszczenia. Pogorszenie stanu
zdrowia, co wynika z orzeczenia lekarza orzecznika, nastąpiło wyłącznie z przyczyn
związanych z wypadkiem przy pracy. Lekarz ten nie wskazał, by na pogorszenie
wpłynęły jakiekolwiek inne przyczyny, a strona pozwana orzeczenia tego nie kwes-
tionowała. Argumenty kasacji odnoszące się do tej kwestii nie podważają tego sta-
nowiska. Zgodnie z art. 227 KPC przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozs-
trzygnięcia sprawy istotne znaczenie. Argumenty podniesione w kasacji (poprzednio
w apelacji) należy ocenić, za Sądem Wojewódzkim, jako nie mające dla rozstrzyg-
nięcia sprawy istotnego znaczenia.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na mocy
art. 39312
KPC.
========================================