Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 13 kwietnia 1999 r.
I PKN 1/99
Pracownik zwolniony z obowiązku wykonywania pracy w okresie wypo-
wiedzenia stosunku pracy wskutek odwołania ze stanowiska (art. 71 KP) mógł
być zobowiązany przez pracodawcę do wykorzystania bieżącego urlopu wypo-
czynkowego (art. 170 KP w brzmieniu obowiązującym przed dniem 2 czerwca
1996 r.).
Przewodniczący: SSN Andrzej Kijowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Roman Kuczyński, Jadwiga Skibińska-Adamowicz (autor uzasadnienia).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 13 kwietnia 1999 r. sprawy z powódz-
twa Andrzeja C. przeciwko Markowi R. – Syndykowi Masy Upadłości Sp. z o.o.
„E.-P.” o zapłatę, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 4 września 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Powód Andrzej C. w pozwie przeciwko Syndykowi Masy Upadłości Spółki z
o.o. „E.-P.” w K. wniósł o zasądzenie kwoty 8.400 zł z odsetkami od dnia 1 maja
1995 r. tytułem wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Uzasadniając swoje
żądanie podał, że jako prezes Zarządu nie miał obowiązku świadczenia pracy w
okresie wypowiedzenia, zachowując jednak prawo do wynagrodzenia, a ponieważ w
okresie wypowiedzenia korzystał z urlopu wypoczynkowego, to za ten czas również
przysługiwało mu wynagrodzenie. Posiadał więc dwa tytuły do czasu wolnego i dwa
tytuły do otrzymania wynagrodzenia, podczas gdy otrzymał tylko jedno.
Wyrokiem z dnia 27 marca 1998 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Koninie oddalił
powództwo. Ustalił, że powód był zatrudniony w Spółce z o.o. „E.-P.” w K. na podsta-
wie umowy o pracę od dnia 2 czerwca 1992 r. i tego też dnia został powołany na sta-
nowisko prezesa jej Zarządu. Uchwałą Rady Nadzorczej z dnia 25 lipca 1994 r.
2
został odwołany z dniem 31 lipca 1994 r. z funkcji prezesa Zarządu, zaś od 1 sierpnia
1994 r. do 8 stycznia 1995 r. korzystał ze zwolnienia lekarskiego. W dniu powrotu do
pracy, tj. 9 stycznia 1995 r., zostało powodowi wręczone wypowiedzenie umowy o
pracę przewidujące rozwiązanie stosunku pracy z dniem 30 kwietnia 1995 r. W
okresie wypowiedzenia powód przebywał na urlopie wypoczynkowym i otrzymywał
wynagrodzenie, którego wysokość brutto wynosiła 2.800 zł. miesięcznie. Sąd
Rejonowy przyjął wprawdzie, że powód był zatrudniony przez stronę pozwaną
zarówno na podstawie umowy o pracę, jak i powołania, lecz stwierdził, iż zgodnie z
treścią art. 69 KP do stosunku pracy na podstawie powołania stosuje się przepisy
dotyczące umowy o pracę na czas nie określony. Zatem powód miał tylko jeden tytuł
do czasu wolnego. Poza tym powód z chwilą odwołania przestał być prezesem
Zarządu, a był pracownikiem zatrudnionym na podstawie umowy o pracę. Umowę tę
pracodawca wypowiedział ze skutkiem na 31 października 1994 r. Jednak ze
względu na chorobę powoda bieg wypowiedzenia rozpoczął się w styczniu 1995 r. i
zakończył 30 kwietnia 1995 r. W okresie wypowiedzenia pracodawca udzielił
powodowi – na jego wniosek – urlopu wypoczynkowego. Tak więc powód miał tylko
jeden tytuł do czasu wolnego, tj. urlop wypoczynkowy.
Od powyższego wyroku złożył powód apelację, którą Sąd Wojewódzki-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu oddalił wyrokiem z dnia 4 września
1998 r.
Sąd Wojewódzki podzielił ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji co do
tego, że powód był zatrudniony w Spółce „E.-P.” na podstawie umowy o pracę. Z
tego tytułu – zdaniem Sądu Wojewódzkiego – powód mógł w okresie wypowiedzenia
korzystać z urlopu wypoczynkowego. Zgodnie bowiem z art. 170 KP pracodawca
miał obowiązek udzielenia takiego urlopu. Jest też oczywiste, że za czas urlopu
powód miał prawo do wynagrodzenia. Z drugiej jednak strony powód, jako prezes
Zarządu Spółki, nie miał obowiązku świadczenia pracy na jej rzecz bez względu na
to, czy podstawą stosunku pracy była umowa o pracę czy powołanie. Zatem – w
ocenie Sądu Wojewódzkiego – gdyby powód nie korzystał w okresie wypowiedzenia
z urlopu wypoczynkowego, to i tak nie miałby obowiązku świadczenia pracy w tym
czasie, ale zachowałby prawo do wynagrodzenia.
Mimo tego Sąd Wojewódzki uznał, że powodowi nie należały się dwa
wynagrodzenia za ten sam okres. Byłoby to bowiem sprzeczne z treścią łączącego
strony stosunku pracy. Ponadto, polskie prawo pracy nie przewiduje sytuacji, w której
3
przysługiwałyby pracownikowi dwa wynagrodzenia za ten sam czas. Za przyjęciem
odmiennego poglądu powoda nie może przemawiać jego argument, że kierując go
na urlop wypoczynkowy w okresie wypowiedzenia, pracodawca chciał uniknąć
wypłaty ekwiwalentu za urlop. Wykorzystywanie przez pracownika urlopu w okresie
wypowiedzenia stanowi bowiem praktykę zrozumiałą i prawem przewidzianą, która
jest prawidłowa niezależnie od tego, czy pracownik byłby w tym czasie zwolniony od
obowiązku świadczenia pracy czy też nie. Sąd Wojewódzki podkreślił, że przepis art.
170 KP w brzmieniu obowiązującym w okresie spornym nie ustanawiał zakazu
udzielania urlopu zaległego urlopu w okresie wypowiedzenia, powód zaś składając
na karcie urlopowej swój podpis, wyraził zgodę „na takie a nie inne uregulowanie
jego zaległości urlopowych”. Skoro więc za czas urlopu wypoczynkowego powód
otrzymał wynagrodzenie, nie ma podstaw – także z punktu widzenia zasad
współżycia społecznego – do zasądzenia na jego rzecz drugiego wynagrodzenia za
ten sam czas.
W kasacji od tego wyroku powód zarzucił naruszenie prawa materialnego
wskutek błędnej wykładni i zastosowania art. 170 KP w jego brzmieniu sprzed
nowelizacji z dnia 2 lutego 1996 r. Naruszenie to polegało na przyjęciu przez Sąd
Wojewódzki, że w razie wypowiedzenia stosunku pracy urlop przysługujący za rok
kalendarzowy, w którym nastąpi rozwiązanie stosunku pracy, powinien być
wykorzystany w okresie wypowiedzenia, jeżeli okres ten wynosi co najmniej 3
miesiące, oraz na nieustosunkowaniu się do podstawowej w sprawie kwestii, czy
dopuszczalne było skierowanie powoda na urlop wypoczynkowy w czasie, w którym
nie miał on obowiązku świadczenia pracy. Zdaniem skarżącego, według art. 170 KP
udzielenie urlopu wypoczynkowego w okresie wypowiedzenia – poza spełnieniem
innych warunków przewidzianych w tym przepisie – wymagało odpowiedniego
polecenia pracodawcy albo wniosku pracownika. Jednak w rozpatrywanej sprawie
sytuacja jest szczególna, gdyż pracodawca zlecił powodowi wykorzystanie urlopu
wypoczynkowego wówczas, gdy jako prezes spółki nie miał obowiązku świadczenia
pracy w okresie wypowiedzenia. Ponieważ Sądy obu instancji nie rozstrzygnęły tej
kwestii, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu
Rejonowego i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Powód nie zarzucił w kasacji naruszenia przepisów postępowania, a
zwłaszcza tych, które odnoszą się do ustalenia stanu faktycznego sprawy. Stosownie
więc do art. 39311
KPC Sąd Najwyższy – będąc związany granicami kasacji – nie
mógł zajmować się kwestią trafności ustaleń dokonanych przez Sąd Rejonowy i
przyjętych jako własne przez Sąd Wojewódzki. Z ustaleń tych wynika, że na
podstawie umowy o pracę powód pełnił funkcję prezesa Zarządu Spółki z o.o. „E.-P.”
w K., z której pełnienia został odwołany z dniem 31 lipca 1994 r., natomiast umowa o
pracę została rozwiązana za trzymiesięcznym wypowiedzeniem, które ze względu na
chorobę powoda rozpoczęło się znacznie później i trwało od 31 stycznia do 30
kwietnia 1995 r. Z dokonanych ustaleń wynika również, że po powrocie ze zwolnienia
lekarskiego powód „złożył oświadczenie woli, iż w okresie wypowiedzenia umowy o
pracę będzie korzystał z urlopu wypoczynkowego”, w związku z czym „urlop ten
został mu udzielony” od 10 stycznia do 28 kwietnia 1995 r. jako urlop zaległy i
bieżący, ponadto powód otrzymał ekwiwalent za 11 dni urlopu wypoczynkowego w
1995 r.
Według art. 197 KH członek zarządu spółki może być w każdej chwili
odwołany, co „nie uwłacza jego roszczeniom z umowy o pracę.” Odwołanie oznacza,
że z chwilą w nim określoną członek zarządu przestaje pełnić funkcję piastuna
organu spółki jako osoby prawnej. Odwołanie również sprawia, że od tej chwili
członek zarządu nie ma obowiązku świadczenia na rzecz spółki umówionej pracy,
chyba że strony ustalą, iż odwołany członek zarządu będzie wykonywał inny rodzaj
pracy. Zatem z charakteru pracy członka zarządu i faktu wygaśnięcia jego funkcji z
chwilą odwołania wynika niemożność wykonywania przez niego w okresie
wypowiedzenia czynności, stanowiących stosownie do art. 198 § 2 KH istotę funkcji
członka zarządu. Jest nią reprezentowanie spółki we wszystkich czynnościach
sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem jakiegokolwiek
przedsiębiorstwa handlowego, nie wyłączając zbywania i obciążania nieruchomości,
ustanawiania i odwoływania prokury. Brak obowiązku świadczenia pracy w okresie
wypowiedzenia nie jest jednak równoznaczny z zerwaniem więzów łączących
pracownika z pracodawcą i ustaniem wszelkich jego obowiązków wynikających ze
stosunku pracy. Pracodawca może bowiem w tym czasie żądać od niego złożenia
wyjaśnień w pewnych kwestiach, udzielenia informacji w sprawach, które prowadził,
przedstawienia dowodów, stawienia się w siedzibie pracodawcy. Odpowiadające tym
5
uprawnieniom pracodawcy powinności pracownika wynikają z ogólnych obowiązków
każdego pracownika i nie są sprzeczne z ustanowionym w art. 71 KP prawem
nieświadczenia pracy w okresie wypowiedzenia przez pracownika odwołanego ze
stanowiska. Z tych względów należy uznać, że ustawowe zwolnienie pracownika od
obowiązku świadczenia pracy nie oznacza absolutnej swobody pracownika i nie
może być utożsamiane z okresem wypoczynku lub też z czasem wolnym od pracy w
rozumieniu np. art. 14 KP, w który ingerencja pracodawcy nie jest – co do zasady –
dopuszczalna.
Ze stwierdzenia tego wypływa wniosek, że korzystaniu przez wymienionego
pracownika ze zwolnienia od świadczenia pracy nie sprzeciwia się udzielenie mu w
tym czasie urlopu wypoczynkowego, gdyż czas ten nie został przeznaczony na jakiś
określony cel, z którym sprzeczne byłoby korzystanie z urlopu wypoczynkowego.
Gdyby okres wypowiedzenia był „czasem wolnym” w rozumieniu przyjętym przez po-
woda, to w art. 71 KP (w okresie jego obowiązywania) nie byłaby w ogóle przewidzia-
na możliwość zatrudnienia pracownika, podobnie jak nie wolno zatrudniać
pracownika w czasie urlopu.
Przedstawionemu przez powoda rozumieniu art. 71 KP przeciwstawia się
także wniosek wypływający z analizy treści art. 167 § 1 KP, przewidującego
możliwość odwołania pracownika z urlopu. Przepis ten postanawia, że pracodawca
może odwołać pracownika z urlopu „tylko” wówczas, gdy jego obecności w zakładzie
wymagają okoliczności nieprzewidziane w chwili rozpoczynania urlopu. Wprowadza
więc zasadę, że czas urlopu jest czasem pozostawionym całkowicie do dyspozycji
pracownika, w którym – poza wymienionym przypadkiem – nie musi się on liczyć z
wezwaniem przez pracodawcę. Jest to bowiem okres jego wypoczynku, który w myśl
art. 152 § 1 KP powinien być nieprzerwany i który wynika z przepisów bezwzględnie
obowiązujących, mających charakter ochronny.
Podsumowując dotychczasowe rozważania należy stwierdzić, że w okresie
zwolnienia od świadczenia pracy w warunkach określonych w art. 71 KP, pracownik
odwołany ze stanowiska lub pełnienia funkcji, był obowiązany do wykorzystania (bie-
żącego) urlopu wypoczynkowego, stosownie do art. 170 KP. Z tego względu wyzna-
czenie mu tego urlopu przez pracodawcę nie stanowiło naruszenia art. 71 KP. Ponie-
waż w rozpoznawanej sprawie powód w okresie wypowiedzenia korzystał z urlopu za
1995 r. i za lata poprzednie na skutek własnej decyzji, nie ma podstaw do wniosku,
że zaskarżony wyrok naruszył przepis art. 170 KP. Tym samym Sąd Wojewódzki
6
zasadnie uznał, że powodowi nie przysługuje roszczenie o drugie wynagrodzenie za
ten sam okres.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy oddalił kasację (art. 39312
KPC).
========================================