Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 15 kwietnia 1999 r.
I PKN 10/99
Sąd pracy nie jest związany prawomocnym wyrokiem karnym skazują-
cym pracownika za przestępstwo niedopełnienia obowiązków nadzoru nad po-
wierzonym mieniem co do zakresu naprawienia szkody wyrządzonej niedobo-
rem (art. 11 KPC).
Przewodniczący: SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Walerian
Sanetra, Barbara Wagner (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 15 kwietnia 1999 r. sprawy z po-
wództwa Gminnej Spółdzielni „S.Ch.” w Ł. przeciwko Stanisławowi A. o odszkodowa-
nie, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z
dnia 17 września 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny w Lublinie wyrokiem z dnia 17 września 1998 r. [...] oddalił
apelację Stanisława A. od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Lublinie z dnia 22 stycznia 1998 r. [...], zasądzającego od niego na
rzecz Gminnej Spółdzielni „S.Ch.” w Ł. kwotę 12.869,67 zł z odsetkami i oddalające-
go powództwo w pozostałym zakresie.
Sąd ustalił, że pozwany był zatrudniony w powodowej Spółdzielni od 1 paź-
dziernika 1974 r.; od 1 marca 1980 r. na stanowisku magazyniera, od 1992 r. - ma-
gazyniera towarów masowych, tj. materiałów budowlanych, pasz i węgla. Inwentary-
zacja z dnia 9 stycznia 1995 r. wykazała niedobór w powierzonym pozwanemu mie-
niu w kwocie 18.281, 17 zł. Niedobór dotyczył okresu od 1 stycznia 1993 r. do 31
grudnia 1994 r., gdyż w tym czasie nie przeprowadzono w magazynie inwentaryzacji.
Dokonywano jedynie konfrontacji zapisów kartotekowych magazyniera z kartotekami
ilościowo – wartościowymi prowadzonymi przez księgowość w formie tzw. punktowa-
2
nia. Magazyny były usytuowane na ogrodzonym i oświetlonym placu, zajmowanym
również przez Spółdzielnię Mieszkaniową i Wytwórnię Wód Gazowanych. Plac nie
był dozorowany. Na utwardzonej jego części składowane były węgiel i eternit. Pozos-
tałe materiały (między innymi cement w workach i pakowane w workach pasze) znaj-
dowały się w magazynach o pow. 460 m2
i 440 m2
, do których drzwi były zamykane
na dwie kłódki. Na wysokości około 2 m od podłoża usytuowane były dwa małe
okienka. Komplet kluczy od pomieszczeń magazynowych miała strona powodowa. Z
inicjatywy Stanisława A. i bez wyraźnej zgody Spółdzielni, sporadycznie zastępowała
pozwanego żona lub inny magazynier.
Sąd Rejonowy w Białej Podlaskiej wyrokiem z dnia 9 maja 1996 r. uznał Sta-
nisława A. winnym tego, że w okresie od 24 lutego 1992 r. do stycznia 1995 r. nie-
umyślnie stworzył możliwość powstania niedoboru w powierzonym mu mieniu po-
przez niedopełnienie obowiązków w zakresie nadzoru nad tym mieniem, w wyniku
czego nastąpił istotny niedobór w mieniu wynoszący 17.575, 81 zł, tj. o czyn z art.
218 § 1 KK, że od stycznia 1994 r. do stycznia 1995 r. działając przestępstwem ciąg-
łym przerobił dwa dowody wpłat do Banku Spółdzielczego w Ł. na łączną kwotę
1.121, 60 zł, tj. o czyn z art. 200 § 1 KK, art. 266 § 1 i 4 KK, art. 265 § 1 KK, oraz, że
w okresie od 6 stycznia 1992 r. do 28 grudnia 1994 r. działając przestępstwem ciąg-
łym poświadczył nieprawdę w 321 dokumentach określających sprzedaż gotówkową
na swoje nazwisko, choć faktycznie nabywcami towarów były inne osoby.
Ustaleń w przedmiocie wysokości niedoboru Sąd dokonał na podstawie opinii
biegłego wydanej w postępowaniu karnym, którą ocenił jako rzetelną, logiczną i wia-
rygodną. Mienie powierzono pozwanemu prawidłowo, a powstała w nim szkoda zos-
tała przez stronę powodową wykazana. Co do winy Stanisława A. – została ona
stwierdzona w postępowaniu karnym, zaś ustalenia prawomocnego wyroku skazują-
cego wiążą sąd w postępowaniu cywilnym (art. 11 KPC).
Pozwany nie ponosi odpowiedzialności za cały ujawniony niedobór. Strona
powodowa przyczyniła się bowiem do powstania szkody w 25%. Rozporządzenie
Ministra Finansów z dnia 15 stycznia 1991 r. w sprawie zasad prowadzenia rachun-
kowości (Dz.U. Nr 10, poz. 35) w § 18 ust. 4 przewiduje, że na terenie strzeżonym
inwentaryzacja towarów objętych ewidencją ilościowo – wartościową powinna być
przeprowadzana nie rzadziej niż raz na dwa lata. Nie przeprowadzono inwentaryzacji
powierzonego pozwanemu mienia w terminie określonym powołanymi przepisami.
Stronie powodowej można przeto postawić zarzut braku właściwego nadzoru nad
3
magazynem. Do powstania niedoboru przyczyniły się także zaniedbania organizacyj-
ne ze strony Spółdzielni, która tolerowała nieformalne zastępstwa oraz odbiór przez
pozwanego pieniędzy od kupujących, nie wyposażając go w kasetkę do przechowy-
wania gotówki.
Stanisław A. zaskarżył ten wyrok kasacją. Wskazując jako jej podstawę naru-
szenie przepisów postępowania, a to art. 233 KPC w związku z art. 386 § 4 i art. 385
KPC „ przez pominięcie istotnych oświadczeń zawartych w przesłuchaniach pozwa-
nego co do przyczyn powstania niedoboru, a w ślad za tym uznanie sprawy za do-
statecznie wyjaśnioną w toku postępowania dowodowego przed sądem pierwszej
instancji i nieprzeprowadzenie dowodu nie zgłoszonego przez żadną ze stron”,
wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu
pierwszej instancji i przekazanie sprawy temu ostatniemu Sądowi do ponownego
rozpoznania, przy uwzględnieniu kosztów postępowania kasacyjnego. Skarżący
kwestionował ustalenie w przedmiocie zakresu jego odpowiedzialności za niedobór.
Jego zdaniem, Sądy pominęły istotne dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności, a
zwłaszcza fakt, że obrót węglem odbywał się częściowo poza magazynem. Dostar-
czano go bezpośrednio odbiorcom (szkole i spółdzielni mieszkaniowej), a więc poza
możliwością kontroli ilościowej przez pozwanego. Ponadto, wielokrotnie podnosił, co
potwierdzili świadkowie, „kłopoty z wagą”. Sąd nie uwzględnił tej okoliczności, cho-
ciaż niesprawność wagi miała istotne znaczenie dla ustalenia rozmiaru niedoboru, a
w konsekwencji i zakresu odpowiedzialności za ten niedobór.
Strona powodowa wniosła o oddalenie kasacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W rozpoznawanej sprawie bezsporny jest fakt, że w prawidłowo powierzonym
Stanisławowi A. mieniu stwierdzono zawiniony przez niego niedobór, który za okres
od 1 stycznia 1993 r. do 31 grudnia 1994 r. wyniósł 17.575,81 zł. Prawidłowość po-
wierzenia mienia pozostaje w związku z inwentaryzacjami przeprowadzonymi w
dniach 22 i 27 lutego, 22 czerwca oraz 31 grudnia 1992 r., po których stany ewidencji
magazynowej zostały doprowadzone do stanów faktycznych, a stwierdzone różnice
odpowiednio rozliczone. Winę Stanisława A. ustalił Sąd Rejonowy w Białej Podlaskiej
skazując go wyrokiem z 9 maja 1996 r. za przestępstwa z art. 218 § 1, art. 200 § 1,
art. 266 § 1 i 4 w związku art. 265 § 1 i art. 58 w związku z art. 10 § 2 Kodeksu
4
karnego. „Ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku ska-
zującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym” (art.
11 zdanie 1 KPC).
Słusznie twierdzi skarżący, że przy ustaleniu zakresu obowiązku odszkodo-
wawczego nie może mieć „ decydującego i zasadniczego znaczenia prejudycjalne
oddziaływanie prawomocnego wyroku skazującego, który sądy cywilne związał jedy-
nie co do popełnienia przestępstwa, nie zwalniając bynajmniej z obowiązku poczy-
nienia własnych ustaleń co do zakresu odpowiedzialności pozwanego w płaszczyźnie
cywilnoprawnej”. W tym właśnie zwłaszcza kierunku, ustalenia zakresu odpowie-
dzialności pozwanego, prowadzone było postępowanie zarówno przez Sądem pierw-
szej jak i drugiej instancji.
Pracownik odpowiada w pełnej wysokości za szkodę powstałą w mieniu po-
wierzonym mu z obowiązkiem wyliczenia się (art. 124 § 2 KP). Istotą tego rodzaju
odpowiedzialności jest domniemanie winy. Znaczy to, że samo wykazanie przez pra-
codawcę szkody w prawidłowo powierzonym mieniu czyni aktualnym obowiązek
odszkodowawczy pracownika. Jednak zgodnie z art. 124 § 3 KP, pracownik może
uwolnić się od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od
niego niezależnych. Nie ponosi on też odpowiedzialności za szkodę w takim zakre-
sie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyniły się do jej powstania albo zwięk-
szenia (art. 117 § 1 w związku z art. 127 KP), jak również za szkodę wynikłą w
związku z działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka (art. 117 § 2 w związku z
art. 127 KP).
Nie jest usprawiedliwiony zarzut kasacji jakoby Sąd nie rozważył odpowie-
dzialności pozwanego w płaszczyźnie cywilnoprawnej. Przeczy temu w sposób
oczywisty ustalenie odszkodowania w wysokości 75% wartości niedoboru. Sąd,
określając granice odpowiedzialności pozwanego za niedobór, wziął pod uwagę
wszystkie podnoszone przez niego okoliczności ekskulpacyjne. Nie wszystkie
uwzględnił, gdyż, jak wynika z motywów zaskarżonego wyroku, niektóre twierdzenia
pozwanego pozostawały w sprzeczności z innymi dowodami, w ocenie Sądu bardziej
wiarygodnymi. Uwzględnił wszakże obrót węglem z pominięciem magazynu, tole-
rowanie nieformalnych zastępstw, uchybienie przepisom dotyczącym zasad prowa-
dzenia rachunkowości, ustalając że niedobór w 25% jest rezultatem przyczynienia się
strony powodowej do jego powstania. Należy przy tym podkreślić, że Stanisław A.
wiedział o tych faktach, godził się na nie, nie zgłaszał zastrzeżeń pod adresem pra-
5
codawcy. Mógł on także w każdym czasie wnosić o przeprowadzenie inwentaryzacji,
zwłaszcza powziąwszy podejrzenie co do niesprawności wagi.
Zarzut jakoby Sąd naruszył obowiązek dopuszczenia z urzędu dowodu na
okoliczność sprawności wagi jest chybiony. Sąd nie ma bowiem obowiązku prowa-
dzenia postępowania dowodowego, ani z urzędu ani na wniosek, ponad potrzebę
procesową, tj. do czasu, gdy uzna sporne okoliczności sprawy za dostatecznie
wyjaśnione (art. 217 § 2 KPC). Niesprawność wagi podniesiona w kasacji jako oko-
liczność niezależna od pozwanego, a wpływająca na zakres jego odpowiedzialności,
nie została jednoznacznie potwierdzona. Świadek Sabina R. nie miała stanowczej
wiedzy na ten temat. Słyszała jedynie „o kłopotach z wagą”. Pozwany nie sygnalizo-
wał o uszkodzeniu urządzenia przełożonym. Dokonując oceny materiału dowodowe-
go także w tym aspekcie Sąd drugiej instancji nie przekroczył granic swobody wyz-
naczonych w art. 233 KPC.
Kierując się powyższymi motywami Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312
KPC, orzekł jak w sentencji.
========================================