Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 10 czerwca 1999 r.
II UKN 687/98
Jeżeli wyłączną przyczyną wypadku drogowego pracownika kierującego
pojazdem jest nieznajomość przepisów ruchu drogowego, to zachowanie pra-
cownika stanowi rażące niedbalstwo i jest podstawą wyłączenia prawa do
świadczeń z mocy art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadcze-
niach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst:
Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.).
Przewodniczący: SSN Maria Tyszel, Sędziowie: SN Beata Gudowska, S.A.
Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 10 czerwca 1999 r. sprawy z wniosku
Mirosławy B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w G. o jed-
norazowe odszkodowanie, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 października 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 30 czerwca 1997 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w G. odmówił przyznania wnioskodawczyni Mirosławie B. jednorazowego odszkodo-
wania z tytułu wypadku w drodze z pracy z uwagi na to, że wyłączną przyczyną wy-
padku było naruszenie przez wnioskodawczynię przepisów o ruchu drogowym.
Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawczyni od tej decyzji Sąd Wojewódzki-
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu wyrokiem dnia 27 marca 1997 r.
[...] zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawczyni jednorazowe odszkodo-
wanie w kwocie 17.006,80 zł.
Sąd ustalił, że w dniu 7 września 1997 r. wnioskodawczyni wracała z pracy w
Kółku Rolniczym w C., jadąc rowerem zwykłą drogą do domu. Polną drogą dojeż-
dżała do szosy łączącej N.M.L. z I. Zjeżdżając wolno ze wzniesienia, wjechała z
2
drogi podporządkowanej na drogę główną. W momencie, gdy zobaczyła samochód
zaczęła hamować, jednak hamulce nie zadziałały i nastąpiło zderzenie z samocho-
dem osobowym. Biegły z zakresu ruchu drogowego stwierdził, że bezpośredni wpływ
na zaistnienie wypadku miało nieprawidłowe zachowanie wnioskodawczyni,
natomiast kierowca samochodu postąpił prawidłowo i nie miał możliwości uniknięcia
wypadku.
Sąd uznał, że zdarzenie było wypadkiem w drodze z pracy i nie zachodzą
okoliczności wyłączające prawo do świadczeń, określone w art. 8 ust. 1 ustawy z
dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób za-
wodowych (jednolity tekst Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.) W zachowaniu
wnioskodawczyni Sąd nie dopatrzył się rażącego niedbalstwa, gdyż w taki sam spo-
sób codziennie przez 10 lat włączała się bezkolizyjnie do ruchu na drodze o niewiel-
kim nasileniu ruchu i czynność ta była zwykłym zachowaniem na drodze publicznej.
Wnioskodawczyni jest zatem uprawniona do jednorazowego odszkodowania, którego
wysokość została ustalona stosownie do stopnia uszczerbku na zdrowiu określonego
przez biegłych lekarzy na 61%.
Po rozpoznaniu apelacji organu rentowego od tego wyroku, Sąd Apelacyjny-
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku [...] zmienił zaskarżony wyrok i
oddalił odwołanie. Sąd ten uznał, że wyłączną przyczyną wypadku było naruszenie
przez wnioskodawczynię przepisu art. 15 ust 2 obowiązującej w dacie zdarzenia
ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. - Prawo o ruchu drogowym (jednolity tekst Dz.U. z
1992 r. Nr 11, poz. 41 ze zm.), który to przepis nakłada na włączającego się do ruchu
obowiązek zachowania szczególnej ostrożności oraz ustąpienia pierwszeństwa. W
sytuacji ograniczonej widoczności, przy zjeżdżaniu ze wzniesienia, wymagane było
zatrzymanie roweru przed wjazdem na szosę celem upewnienia się, czy z lewej
strony nie nadjeżdża pojazd. Zachowanie wnioskodawczyni ma cechy rażącego nie-
dbalstwa, gdyż każdy włączający się do ruchu musi zdawać sobie sprawę z grożą-
cego niebezpieczeństwa jeżeli nie stosuje się do przepisów. Sąd uznał, że nie wys-
tąpiły inne przyczyny spowodowania wypadku poza zachowaniem wnioskodawczyni,
nie dając wiary jej twierdzeniom, że przyczyną wypadku było niezadziałanie hamul-
ców ręcznych w rowerze. Zdaniem Sądu, prawo do jednorazowego odszkodowania
jest wyłączone z mocy art. 8 ust. 1 ustawy o świadczeniach z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych.
3
Wyrok ten zaskarżyła kasacją wnioskodawczyni, wskazując jako podstawę ka-
sacji naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 8 ust. 1 ustawy z
dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób za-
wodowych (jednolity tekst Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.). W uzasadnieniu
kasacji wskazała, że powołany przepis wyłącza prawo do odszkodowania w przypad-
ku udowodnienia przez zakład pracy naruszenia przez pracownika przepisów doty-
czących ochrony życia i zdrowia, a zakład pracy wnioskodawczyni w protokole powy-
padkowym nie stwierdził takiego naruszenia. Ponadto, nie jest trafne przypisanie
wnioskodawczyni rażącego niedbalstwa, gdyż można mówić jedynie o zwykłym nied-
balstwie. Wnioskodawczyni nie była bowiem świadoma tego, że jej zachowanie naru-
sza przepisy o ruchu drogowym. Nie posiada ona prawa jazdy żadnej kategorii, a na-
wet nie posiada karty rowerowej. Jej znajomość przepisów o bezpieczeństwie w ru-
chu drogowym jest niewielka, a doświadczenie prawie żadne, gdyż poruszała się
tylko po miejscu zamieszkania, które było zarazem jej miejscem pracy. W tych wa-
runkach powołany przepis nie powinien mieć zastosowania do wnioskodawczyni.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30,
poz. 144 ze zm.) stanowi, że świadczenia określone w ustawie nie przysługują pra-
cownikowi, gdy wyłączną przyczyną wypadku przy pracy było udowodnione przez
zakład pracy naruszenie przez pracownika przepisów dotyczących ochrony życia i
zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.
Przepis ten nie wyłącza prawa do świadczeń, jeżeli do spowodowania wypadku dołą-
czyły się inne przyczyny, poza naruszeniem przepisów przez pracownika. W przy-
padku zaistnienia dodatkowych, nie leżących po stronie pracownika przyczyn nie ma
potrzeby badania stopnia zawinienia pracownika, który w takim przypadku, nawet
przy udowodnieniu winy umyślnej, zachowuje prawo do świadczeń. Takie stanowisko
było wielokrotnie prezentowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego, ostatnio w wy-
rokach z dnia 13 stycznia 1998 r., II UKN 446/97 (OSNAPiUS 1997 nr 23, poz. 693),
z dnia 23 kwietnia 1998 r., II UKN 11/98 (OSNAPiUS 1998 nr 7, poz. 253) i z dnia 5
maja 1998 r., II UKN 29/98. (OSNAPiUS 1998 nr 8, poz.288).
4
W kasacji wnioskodawczyni nie wskazuje innych, poza ustalonymi przez oba
Sądy, przyczyn wypadku, lecz powołuje się na to, że zakład pracy nie udowodnił jej
naruszenia przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia. Zarzut ten jest oczywiś-
cie nieuzasadniony, gdyż zawarte w omawianym przepisie określenie „udowodnione
przez zakład pracy” nie stanowi warunku, od którego zależy zastosowanie tego prze-
pisu, lecz oznacza przerzucenie na zakład pracy ciężaru udowodnienia naruszenia
przepisów przez pracownika. Zakład pracy nie ma interesu prawnego w udowodnie-
niu tego faktu w przypadku, gdy przedmiotem żądania są świadczenia z tytułu wy-
padku w drodze do pracy lub z pracy. Zgodnie z art. 41 ust. 4 powołanej ustawy,
świadczenia z tytułu wypadku w drodze do pracy lub z pracy przysługują od Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych. Na Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych spoczywa ciężar
udowodnienia naruszenia przez wnioskodawczynię przepisów ruchu drogowego na
skutek winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa, które to zachowanie było wyłączną
przyczyną wypadku.
Z ustaleń faktycznych obu Sądów, opartych na opinii biegłego z zakresu ruchu
drogowego, wynika, że wyłączną przyczyną wypadku było naruszenie przez wnios-
kodawczynię art. 15 ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. prawo o ruchu drogowym (jedno-
lity tekst Dz.U. z 1992 r. Nr 11, poz. 41 ze zm.). Przepis ten w ust. 1 określa zasady
włączania się do ruchu drogowego, a w ust. 2 stanowi, że kierujący włączający się do
ruchu są obowiązani zachować szczególną ostrożność oraz ustąpić pierwszeństwa.
Oznacza to, że osoby takie mają obowiązek zatrzymać się, jeżeli na drodze po-
ruszają się pojazdy, a także wtedy, gdy odcinek drogi ,na którym może znajdować
się pojazd, jest ze względu na ukształtowanie terenu niewidoczny. Kierujący może
włączyć się do ruchu wówczas, gdy się upewni, że droga jest wolna. Jest to jedna z
podstawowych zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym i naruszenie tej zasady
powinno być kwalifikowane jako rażące niedbalstwo.
W wyroku z dnia 6 sierpnia 1976 r., III PRN 19/76 (OSNPC 1977 z. 3, poz. 55)
Sąd Najwyższy stwierdził, że działanie z rażącym niedbalstwem oznacza taką sytua-
cję, w której pracownik zdaje sobie sprawę z grożącego mu niebezpieczeństwa, gdyż
zwykle ono występuje w danych okolicznościach faktycznych, tak że człowiek o
przeciętnej przezorności ocenia je jako ewidentne, a mimo to z naruszeniem przepi-
sów bez potrzeby naraża się na to niebezpieczeństwo, ignorując następstwa własne-
go zachowania. Korzystanie z drogi przeznaczonej dla ruchu pojazdów mechanicz-
5
nych grozi zawsze niebezpieczeństwem, jeżeli użytkownik drogi nie stosuje się do
przepisów o ruchu drogowym.
Wnioskodawczyni broni się zarzutem, że nie znała przepisów o ruchu drogo-
wym, gdyż nie miała karty rowerowej i nie posiadała praktycznego doświadczenia. W
takiej sytuacji prowadzenie przez nią pojazdu na drodze publicznej stanowiło naru-
szenie przepisów o ruchu drogowym, które należy oceniać jako rażące niedbalstwo.
Przepis art. 78 ust. 1 prawa o ruchu drogowym, obowiązujący do 30 czerwca 1998 r.
stanowił, że rowerem może kierować osoba, która ma kartę rowerową. Nie mając
takiej karty, wnioskodawczyni nie powinna korzystać z drogi publicznej. Aktualnie
obowiązująca ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. – prawo o ruchu drogowym (Dz.U.
Nr 98, poz. 602) nie zawiera wymogu posiadania karty rowerowej przez osobę peł-
noletnią. Nie oznacza to, że osoba kierująca takim pojazdem może powoływać się na
nieznajomość przepisów. Zarówno przepisy aktualnego, jak i poprzedniego prawa o
ruchu drogowym, regulują zasady ruchu obowiązujące kierujących pojazdami i pie-
szych. Wszyscy użytkownicy dróg muszą znać zasady ruchu drogowego i ich przes-
trzegać. O ile w przypadku pieszych, którzy poruszają się z niewielką prędkością,
kierowca pojazdu często ma możliwość wykonania manewru pozwalającego uniknąć
kolizji, to nie ma takiej szansy w przypadku wymuszenia pierwszeństwa przez kieru-
jącego jakimkolwiek pojazdem.
Naruszenie przez wnioskodawczynię przepisów o ruchu drogowym nie było
spowodowane niespodziewaną sytuacją na drodze, wymagającą szybkiego podjęcia
decyzji, co pozwalałoby zakwalifikować jej zachowanie jako zwykłe niedbalstwo.
Wnioskodawczyni w zwykłych warunkach na drodze, którą uprzednio pokonywała
wielokrotnie, nie zastosowała się do zasad włączania się do ruchu, nie wiedząc o
tym, że narusza przepisy. Jeżeli wyłączną przyczyną spowodowania wypadku dro-
gowego przez pracownika kierującego pojazdem jest nieznajomość przepisów ruchu
drogowego, to takie zachowanie pracownika stanowi rażące niedbalstwo i jest pods-
tawą do wyłączenia prawa do świadczeń z mocy art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 12
czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodo-
wych [...]. Podniesiony w kasacji zarzut naruszenia tego przepisu okazał się nieuza-
sadniony.
Z tych przyczyn kasacja, jako pozbawiona usprawiedliwiających podstaw, pod-
lega oddaleniu z mocy art. 39312
KPC.
========================================