Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 30 czerwca 1999 r.
II UKN 28/99
Prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego rolników i ich rodzin
nie podlega zawieszeniu z powodu stałego pobytu uprawnionego za granicą, w
państwie, z którym Polska porozumiała się co do transferu świadczeń.
Przewodniczący: SSN Beata Gudowska (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jerzy Kuźniar, Jadwiga Skibińska-Adamowicz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 30 czerwca 1999 r. sprawy z wniosku
Antoniego B. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi
Regionalnemu w A. o wypłatę świadczenia, na skutek kasacji wnioskodawcy od wy-
roku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 12 listopada 1998 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania
Sądowi Apelacyjnemu w Białymstoku i do orzeczenia o kosztach postępowania ka-
sacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w A. z dnia 20 czerwca
1997 r. przyznano Antoniemu B. emeryturę rolniczą z jednoczesnym zawieszeniem
jej wypłaty wobec stałego pobytu wnioskodawcy w Stanach Zjednoczonych Ameryki
Północnej.
Decyzja ta została zaaprobowana w obydwu instancjach sądowych. Sąd Wo-
jewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku oddalił odwołanie,
wyrokiem z dnia 26 czerwca 1998 r., a apelację ubezpieczonego oddalił Sąd Apela-
cyjny w Białymstoku wyrokiem z dnia 12 listopada 1998 r. Sądy orzekające stanęły
zgodnie na stanowisku, że świadczenie nie może być transferowane do miejsca sta-
łego pobytu uprawnionego, albowiem Rzeczypospolitej Polskiej i Stanów Zjednoczo-
nych Ameryki Północnej nie wiąże umowa o ubezpieczeniu społecznym. Sąd pierw-
szej instancji uznał przesyłanie przelewem świadczeń obywatelom polskim przeby-
2
wającym w Stanach Zjednoczonych za sprzeczne z art. 81 pkt 4 i art. 84 ust. 1
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich ro-
dzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), natomiast Sąd drugiej instancji, na podstawie
tych samych przepisów, stwierdził niemożność dokonywania przez Kasę Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego wypłaty za granicę. Wskazał jednak, że ubezpieczony
może zwrócić się do Biura Rent Zagranicznych o kierowanie świadczeń do U.S.A.
Kasacja ubezpieczonego została oparta na podstawie naruszenia przez Sąd
Apelacyjny przepisów prawa materialnego - art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia
1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin w związku z art. 52 ust.
1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity
tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 7, poz. 25) oraz przepisów postępowania - art. 328 § 2 KPC
przez niewyjaśnienie wpływu na rozstrzygnięcie sporu porozumień dotyczących
przekazywania świadczeń zawartych między Polską i USA., a także art. 464 KPC
przez nieprzekazanie wniosku o wypłatę Biuru Rent Zagranicznych.
Skarżący wnosił o uchylenie wyroku Sądu drugiej instancji, ewentualnie o
przekazanie sprawy do rozpoznania przez Biuro Rent Zagranicznych w Warszawie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Przepis art. 84 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytal-
nym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), po licznych zmianach
oraz w związku z obwieszczeniem Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22
czerwca 1994 r. (Dz.U. Nr 74, poz. 339), zachował regulację ujętą w pkt 1 i 3. Stano-
wią one całość o treści: „Prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu, niezależ-
nie od okoliczności wymienionych w art. 82 i 83, w razie wyjazdu rencisty za granicę,
chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej. W razie pobytu czasowego za
granicą świadczenia przekazuje się na rachunek emeryta lub rencisty w powszechnej
kasie oszczędności lub wypłaca w kraju wskazanej osobie”. Przez odesłanie zawarte
w art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pra-
cowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), wypłata świadczeń do miejsca
stałego pobytu uprawnionego za granicą regulowana jest wyłącznie normami prawa
międzynarodowego.
Wypłaty świadczeń na teren innego państwa-strony umowy, dotyczą umowy
międzynarodowe ratyfikowane oraz dotyczące tych kwestii porozumienia rządowe. W
3
ratyfikowanych przez Polskę umowach międzynarodowych (z Francją, Belgią, Niem-
cami, Czechosłowacją, Jugosławią, Bułgarią i Węgrami) wypłata świadczeń regulo-
wana jest na zasadzie sumowania okresów zatrudnienia przebytego w obydwu uma-
wiających się państwach. W innej natomiast formie, bez możliwości przyjmowania do
wyliczenia świadczeń okresów ubezpieczenia przebytego w drugim państwie, Polska
podjęła się, w drodze porozumień, realizowania przekazu emerytur i rent do państw,
do których osoby uprawnione przesiedliły się na stałe. Porozumienia zawarte na róż-
nym szczeblu organów administracyjnych odnoszą się do transferu świadczeń po-
między Wielką Brytanią, Związkiem Radzieckim i Stanami Zjednoczonymi Ameryki
Północnej.
W rozpoznawanym sporze znajdują zastosowanie: porozumienie z dnia 7
czerwca 1957 r. w sprawie wypłaty rent zawarte w ramach umowy między Rządem
PRL a Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej o nadwyżkach produktów
rolnych, które weszło w życie w dniu zawarcia, porozumienie zawarte w formie ust-
nych oświadczeń z 1958 r., bez określenia daty, w sprawie wzajemnej wypłaty rent
oraz zawarte w formie wymiany not porozumienie międzyrządowe z dnia 15 maja
1975 r. w sprawie odłożenia spłat dolarowych z tytułu umów PL-480 przypadających
na lata 1975, 1976 i 1977 oraz w sprawie zmiany porozumienia rentowego, które
weszło w życie 15 maja 1975 r. To ostatnie, zawierające klauzulę szczególnego
uprzywilejowania przy wypłacie rent amerykańskich w Polsce, utraciło znaczenie wo-
bec wejścia w życie Prawa dewizowego (ustawa z dnia 2 grudnia 1994 r. - Dz.U. Nr
136, poz. 703).
Powyższych porozumień, chociaż kwestia wypłaty świadczeń z ubezpieczenia
społecznego była przy rokowaniu innej rzeczowo kwestii marginalna, nie można po-
minąć, gdyż stanowią one jeden z istotnych elementów regulacji stosunków między-
narodowych. Należy zaznaczyć, że wzajemne stosunki państw oraz innych podmio-
tów prawa międzynarodowego są regulowane przez ich zgodne oświadczenia woli,
przybierające różnorakie nazwy: konwencji, porozumienia, traktatu, konkordatu, sta-
tutu, karty, układu, ugody, aktu itp. Nie stanowią one hierarchicznie uporządkowane-
go systemu, a ich moc obowiązująca jest jednakowa w zakresie objętym zgodą
umawiających się stron. Jedynie niektóre z nich, stanowiące ius cogens, wyróżniają
się wśród innych; te mianowicie, które zawierają klauzule pierwszeństwa stosowania
przed innymi normami prawa międzynarodowego, oraz te, które w wewnętrznym
systemie prawa stanowią normę powszechnie obowiązującą (por. art. 87 ust. 1 Kons-
4
tytucji Rzeczypospolitej Polskiej).
W tym stanie rzeczy, Sąd drugiej instancji, aprobując zawieszenie prawa do
świadczeń z powodu stałego pobytu ubezpieczonego w USA z przyczyny rzekomego
braku normy prawa międzynarodowego, naruszył przytoczony w kasacji przepis art.
84 ustawy o z.e.p.
2. Prawo wewnętrzne, a także prawo międzynarodowe nie rozróżniają świad-
czeń z powszechnego systemu ubezpieczenia społecznego pracowników i świad-
czeń z ubezpieczenia rolników. Na mocy art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990
r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 7, poz.
25), prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu na zasadach określonych w
przepisach emerytalnych, zaś z mocy art. 52 ust. 1 pkt 2 tej ustawy do wypłaty
świadczeń z ubezpieczenia stosuje się odpowiednio przepisy regulujące wypłatę
analogicznych świadczeń przysługujących pracownikom. W związku z tym wszystkie
uregulowania prawnomiędzynarodowe w zakresie odesłania z art. 84 ust. 1 ustawy z
dnia 14 grudnia 1982 r. dotyczą świadczeń rolniczych. Także ubezpieczony rolnik,
który nabył prawo do emerytury lub renty, w razie zmiany stałego miejsca pobytu, nie
może znaleźć się w sytuacji sprzecznej z konstytucyjną zasadą ochrony praw słusz-
nie nabytych, ocenionej w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 listopada
1992 r., K 12/92.
Dlatego też, odnosząc się do zarzutu skarżącego o nieprzekazaniu jego
sprawy w trybie art. 464 KPC do załatwienia przez Biuro Rent Zagranicznych Zakła-
du Ubezpieczeń Społecznych, należało stwierdzić, że brak wyspecjalizowanego do
przekazywania świadczeń biura Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego nie
ma żadnego znaczenia w razie pobytu uprawnionych za granicą.
Jak wyżej wykazano, prawo do świadczeń wszystkich podmiotów ubezpiecze-
nia społecznego, także rolników, mających miejsce stałego pobytu za granicą, nie
podlega zawieszeniu, a ich wypłata kierowana jest do USA, z którymi Polska poro-
zumiała się co do transferu świadczeń.
Spór toczy się o wypłatę emerytury przyznanej w systemie ubezpieczenia
społecznego rolników, dla którego właściwym organem rentowym jest Kasa Rolni-
czego Ubezpieczenia Społecznego, która zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r., jest uprawniona i zobowiązana do realizowania tego ubezpieczenia.
Do Kasy zatem - z mocy art. 62 - należy działalność w zakresie obsługi ubezpieczo-
nych i świadczeniobiorców, między innymi w zakresie wypłaty świadczeń z ubezpie-
5
czenia. Wypłata dokonywana jest - jak nakazuje art. 49 ustawy - przez doręczenie
uprawnionemu należnej kwoty za pośrednictwem poczty lub innej osoby. Za zgodą
uprawnionego można też stosować inne formy wypłaty.
Statut Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, nadany rozporządze-
niem Rady Ministrów z dnia 1 marca 1994 r. (Dz.U. Nr 33, poz. 120), nie przewiduje
w jej Centrali odpowiednika Biura Rent Zagranicznych Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych, które stanowiłoby wyspecjalizowane ogniwo dla dokonywania wypłaty
świadczeń rolniczych osobom zamieszkującym za granicą. Biuro Rent Zagranicz-
nych stanowi jednostkę Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i - na zasadzie § 40 ust 1
i 2 pkt 2 - dokonuje wypłaty jedynie tych świadczeń, które nie mogą być wypłacone
przez oddziały Zakładu, ze względu na miejsce zamieszkania uprawnionego poza
obszarem ich właściwości. Wprawdzie na mocy art. 62 ust. 2 ustawy z dnia 20 grud-
nia 1990 r. jest możliwe - w ramach współpracy - zlecenie Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych dokonywania określonych czynności przy zapewnieniu refundacji
kosztów, co mają określać porozumienia Prezesa Kasy i Prezesa Zakładu, jednak
pozostaje to poza unormowaniem art. 464 KPC.
Brak uzasadnienia zarzutu obrazy art. 464 KPC nie ma jednak żadnego zna-
czenia dla oceny kasacji, gdyż - ze względu na wykazane na wstępie naruszenie
prawa materialnego - jest ona uzasadniona.
W konsekwencji, na podstawie 39313
§ 1 KPC należało orzec jak w sentencji.
========================================