Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 15 lipca 1999 r.
II UKN 46/99
Za uczęszczającego do szkoły w rozumieniu art. 63 ust. 1 ustawy z dnia
14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U.
Nr 40, poz. 267 ze zm.) uważa się także ucznia, który z obiektywnie usprawied-
liwionych przyczyn doznaje przeszkód w codziennym, regularnym uczestni-
czeniu w lekcjach, jeżeli nie został skreślony z listy uczniów.
Przewodniczący: SSN Teresa Romer, Sędziowie SN: Beata Gudowska (spra-
wozdawca), Stefania Szymańska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 15 lipca 1999 r. sprawy z wniosku Ma-
riusza R. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w S. o prawo
do renty inwalidzkiej uczniowskiej, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 września 1998 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Katowicach do ponownego rozpoznania wraz z orzeczeniem o kosztach postępowa-
nia kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Organ rentowy - Oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w S. decyzją z
dnia 10 maja 1996 r. odmówił wnioskowi o rentę inwalidzką Mariana R., urodzonego
w dniu 2 listopada 1977 r., po stwierdzeniu, że jego inwalidztwo istniejące od dzie-
ciństwa nie doznało istotnego pogorszenia.
Sąd Wojewódzki w Katowicach (po ponownym rozpoznaniu sprawy) wyrokiem
z dnia 3 grudnia 1997 r. oddalił odwołanie. Sąd ustalił, że wnioskodawca stał się cał-
kowicie niezdolny do wykonywania jakiegokolwiek zatrudnienia, jednak do pogor-
szenia jego stanu doszło w grudniu 1995 r., w czasie, gdy nie uczęszczał do szkoły
ponadpodstawowej (art. 63 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emery-
talnym pracowników i ich rodzin - Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.). Zdaniem Sądu,
2
skarżący utracił status ucznia Technikum Mechaniczno-Elektrycznego dla Dorosłych,
do którego został przyjęty z dniem 1 września 1995 r., z końcem tego miesiąca, al-
bowiem nie został wpisany do dziennika lekcyjnego I klasy i nie uczestniczył w zaję-
ciach bez formalnego usprawiedliwienia.
Wyrokiem z dnia 24 października 1996 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach oddalił
apelację wnioskodawcy. Podzielił argumenty poprzedniego wyroku co do utraty przez
wnioskodawcę statusu ucznia, a po negatywnym wyniku dowodu na okoliczność
ustalenia wcześniejszej daty istotnego pogorszenia jego inwalidztwa, tj. na czas, gdy
wnioskodawca uczęszczał do Zasadniczej Szkoły Górniczej, czyli okres od dnia 1
września 1992 r. do dnia 24 czerwca 1995 r., stwierdził brak jego prawa do wnios-
kowanej renty.
Kasacja wnioskodawcy opiera się na podstawie naruszenia prawa materialne-
go przez błędną wykładnię art. 63 ust.1 cytowanej na wstępie ustawy z dnia 14 grud-
nia 1982 r. (następnie przywoływanej jako ustawa o z.e.p.), oraz naruszenia prawa
procesowego - art. 233 § 1 KPC, w sposób, który doprowadził do negatywnego dla
skarżącego rozstrzygnięcia sporu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Bezsporne jest, że wnioskodawca, urodzony 2 listopada 1977 r., po ukończe-
niu Zasadniczej Szkoły Górniczej został zapisany do Technikum Elektryczno-Mecha-
nicznego dla Dorosłych w C. i jako uczeń tego Technikum uczestniczył w uroczystym
rozpoczęciu roku szkolnego. Z powodu drastycznie pogarszającego się stanu zdro-
wia nie rozpoczął jednak uczestniczenia w zajęciach szkolnych, rozpoczynających
się od poniedziałku 4 września 1995 r., albowiem już w dniu 6 września 1995 r. był
poddany badaniom lekarskim w Specjalistycznym Zespole Rehabilitacyjno-Ortope-
dycznym w Z., kiedy to wyznaczono termin operacji na następny miesiąc.
Do tych faktów zastosowany miał być przepis art. 63 ust. 1 ustawy z dnia 14
grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40,
poz. 267 ze zm.), z którego skarżący wywodził swe prawo do renty inwalidzkiej, wo-
bec zaliczenia go do II grupy inwalidztwa. Spór, który powstał w rozpoznawanej
sprawie, skoncentrował się wokół daty powstania tego inwalidztwa oraz faktu
uczęszczania w tej dacie do szkoły ponadpodstawowej.
Na wstępie rozważań konieczne jest przypomnienie, że prawo ubezpieczeń
3
społecznych czyni podmiotami niektórych praw osoby nie będące pracownikami, a
przez to nie podlegające ubezpieczeniu (por. art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 25 listopada
1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych - Dz.U. z 1989 r. Nr
25, poz. 137 ze zm.). Dotyczy to osób uczących się i w związku z tym nie mających
możliwości samodzielnego zdobycia środków utrzymania. Dla każdego z poszcze-
gólnych uprawnień z zakresu ubezpieczenia społecznego osoby te oznaczane są
nieco inaczej. Określa się je jako "kształcące się w szkole" (art. 8 ustawy z dnia 1
grudnia 1994 r. o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych - Dz.U. z
1998, Nr 102, poz. 651), "kontynuujące naukę w szkole" (art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy o
z.e.p.) albo "uczęszczające do szkoły" (art. 63 ust. 1 ustawy o z.e.p.). Przytoczone
zwroty "kształci się", "kontynuuje naukę", "uczęszcza" są, z punktu widzenia przed-
miotowego, ekwiwalentne. Gdy chodzi natomiast o podmiot do jakiego się odnoszą,
to dotyczyć mogą wyłącznie osób zachowujących status ucznia.
Status ucznia jest pojęciem formalnym. Powstaje przez wpisanie na listę
uczniów szkoły, a ustaje przez skreślenie z niej. O skreśleniu decyduje dyrektor
szkoły w trybie określonym w art. 39 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o syste-
mie oświaty (Dz.U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329) - na podstawie uchwały rady pedago-
gicznej, po zasięgnięciu opinii samorządu uczniowskiego. Do chwili skreślenia z listy
uczniów nie dochodzi zatem do utraty tego statusu, jednak objęty wpisem może do-
znawać przeszkód w codziennym, regularnym wykonywaniu nałożonego na niego,
jako ucznia, obowiązku brania udziału w lekcjach, toteż istota zagadnienia w niniej-
szym sporze dotyczy tego, co należy przyjąć jako kryterium decydujące, wobec któ-
rego spełnia się warunek "uczęszczania do szkoły ponadpodstawowej". Czy wystar-
czy zachowanie statusu ucznia (jak w prawie do zasiłku rodzinnego, dla którego
przerwa w nauce spowodowana chorobą, gdy uprawniony nadal jest uczniem lub
studentem, nie powoduje wstrzymania wypłaty zasiłku na czas tej przerwy), czy wy-
magany jest ponadto udział w zajęciach szkolnych, a jeżeli nie, to czy nieobecność
ma być usprawiedliwiona.
Odpowiedzi nie sposób poszukiwać wprost w przepisach prawa ubezpieczeń
społecznych, które nie definiują przytoczonych tu zwrotów, ale w ich wykładni, po-
dejmowanej już przez Trybunał Ubezpieczeń Społecznych, który wypowiadał się
przeciwko zwężającemu pojmowaniu "uczęszczania do szkoły" w przypadku stu-
dentów korzystających z urlopów dziekańskich oraz uczniów zasadniczych szkół za-
wodowych doznających przejściowej przerwy w uczęszczaniu do szkoły wskutek
4
choroby (por. wyroki Trybunału Ubezpieczeń Społecznych z dnia 26 kwietnia 1968 r.,
III TR 1772/67, OSPiKA 1969 nr 12, poz. 250 oraz z dnia 29 listopada 1967 r., IV TR
95/76, nie publikowany). W sposób nie odbiegający od wyrażonego tam stanowiska
problem "uczęszczania do szkoły" został wyjaśniony w uchwale Sądu Najwyższego z
dnia 28 stycznia 1986 r., II UZP 47/85 (OSNCP 1986, poz. 204), nawiązującej do
wyroków Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 1981 r., II URN 7/81 (nie publikowa-
nego) i z dnia 27 kwietnia 1982 r., II URN 74/82 (OSNCP 1982 z. 11-12, poz. 176), a
także w wyroku z dnia 6 maja 1986 r., II URN 45/86 (PiZS 1986 nr 10-11, s.83), wy-
rażającego zapatrywanie, że nie pozbawia statusu studenta i przymiotu osoby
"uczęszczającej do szkoły" sytuacja, w której student - z przyczyn przewidzianych w
regulaminie - praktycznie nie realizuje studiów (nawet w formie pośredniej, przewi-
dzianej dla studiów niestacjonarnych), korzystając z urlopu udzielonego mu zgodnie
z regulaminem studiów wyższych (patrz także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16
kwietnia 1999 r., II UKN 571/98, nie publikowany).
Można więc założyć, że ustalenie uczęszczania do szkoły nie wymaga stwier-
dzenia systematycznej obecności w szkole. Możliwe jest przecież spełnianie obo-
wiązku szkolnego bez uczestnictwa w zajęciach (art. 16 pkt 8 ustawy o systemie
oświaty) oraz w szczególnym trybie nauki dorosłych, bez codziennej obecności (art.
68 ustawy o systemie oświaty); istota uczenia sprowadza się wówczas do sprawdza-
nia w trakcie egzaminów wiedzy nabytej w domu albo na zajęciach praktycznych.
Pozostaje jeszcze - akcentowana przez Sąd Apelacyjny - kwestia powiązania
uczęszczania do szkoły z przestrzeganiem dyscypliny szkolnej. Sąd Najwyższy,
uznając tę kwestię za pozostającą w gestii organów powołanych do ferowania ocen
uzasadniających skreślenie ucznia z listy, wyraża zapatrywanie, że jeżeli przyczyna
niechodzenia do szkoły była obiektywnie usprawiedliwiona, to brak jej formalnego
usprawiedliwienia nie może decydować - na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych
- o pozbawieniu statusu ucznia.
Reasumując należy stwierdzić, że uczeń, zapisany do szkoły i nie skreślony z
listy uczniów, uczęszcza do szkoły - w rozumieniu art. 63 ust. 1 ustawy o z.e.p.-
także wówczas, gdy z obiektywnie usprawiedliwionych przyczyn doznaje przeszkód
w codziennym, regularnym obowiązku uczestniczenia w lekcjach.
Wobec tego Sąd drugiej instancji powinien ocenić prawo skarżącego do renty
na płaszczyźnie tak wyłożonego przepisu, co wymaga uchylenia zaskarżonego orze-
czenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania (art. 39313
§ 1 KPC).
5
========================================