Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 21 lipca 1999 r.
I PKN 162/99
Jeżeli w dacie wygaśnięcia stosunku pracy nauczyciela istniało prawo-
mocne orzeczenie komisji dyscyplinarnej o wydaleniu z zawodu, to art. 84 ust.
5 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z
1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm.) pozwala na zwrot zatrzymanej części wynagro-
dzenia tylko za okres zawieszenia w pełnieniu obowiązków i do daty wygaśnię-
cia stosunku pracy. W świetle tego przepisu brak jest podstaw do zasądzenia
wynagrodzenia za okres po tej dacie, choćby następnie w wyniku rewizji nadz-
wyczajnej postępowanie dyscyplinarne zostało umorzone albo obwiniony zos-
tał uniewinniony.
Przewodniczący: SSN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Roman Kuczyński
(sprawozdawca), Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 21 lipca 1999 r. sprawy z powództwa
Zenona C. przeciwko Zespołowi Szkół Zawodowych [...] w L. o wynagrodzenie, na
skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 18 grudnia
1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 13 października 1998 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Lublinie zasądził od Zespołu Szkół Zawodowych [...] w L. na
rzecz Zenona C. tytułem zwrotu zatrzymanego wynagrodzenia 3.062,70 zł z ustawo-
wymi odsetkami od 25 lutego 1998 r. oraz 500 zł tytułem częściowego zwrotu kosz-
tów procesu, oddalił zaś powództwo w części dotyczącej wynagrodzenia za pracę za
okres od wygaśnięcia stosunku pracy do dnia umorzenia postępowania dyscyplinar-
nego. Z ustaleń Sądu pierwszej instancji wynika, że powód był zatrudniony jako nau-
czyciel od 1968 r. W trakcie zatrudnienia w Zasadniczej Szkole Zawodowej [...] w L.
2
wchodzącej w skład Zespołu Szkół Energetycznych w roku szkolnym 1990/91
wszczęte zostało przeciwko powodowi postępowanie dyscyplinarne w związku z za-
rzutem wystawienia absolwentom dwóch klas trzecich świadectw niezgodnych z
dokumentacją szkolną oraz samowolnego wpisywania ocen końcowych z dziennika
do arkuszy ocen bezpodstawnie zmienionych u 28 uczniów (łącznie 51 ocen).
Wszczęte zostało również postępowanie karne przez Prokuraturę Rejonową dla
miasta L., w którym zarzucono powodowi, że w okresie od czerwca 1986 r. do
czerwca 1991 r. w L., działając w warunkach przestępstwa ciągłego, jako wychowaw-
ca klas, będąc upoważniony do wystawiania świadectw końcowych, dokonał sfałszo-
wania 76 świadectw w ten sposób, że wystawił oceny niezgodne z dziennikami lek-
cyjnymi. W związku z toczącym się postępowaniem dyscyplinarnym powód od 1 lipca
1991 r. do 31 stycznia 1992 r. był zawieszony w czynnościach na podstawie art. 83
ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 19982 r. – Karta Nauczyciela i otrzymywał wynagro-
dzenie zmniejszone w ten sposób, że za miesiące lipiec, sierpień i wrzesień 1991 r.
otrzymywał ½ wynagrodzenia zasadniczego i ½ dodatku za wysługę lat, zaś za mie-
siące: październik, listopad, grudzień 1991 r. i styczeń 1992 r. tylko ½ wynagrodzenia
zasadniczego. Pozostała część wynagrodzenia została zatrzymana przez pozwaną
Szkołę na podstawie art. 84 ust. 1 Karty Nauczyciela. Prawomocnym orzeczeniem
dyscyplinarnym Komisji Dyscyplinarnej dla Nauczycieli przy Kuratorze Oświaty i Wy-
chowania w L. z dnia 30. grudnia 1991 r. powód został ukarany wydaleniem z zawo-
du nauczycielskiego. Postępowanie karne zostało prawomocnie umorzone postano-
wieniem Prokuratury Rejonowej dla miasta L. z dnia 30 sierpnia 1997 r. wobec nie-
popełnienia przez powoda zarzucanego mu czynu. Na skutek rewizji nadzwyczajnej
wniesionej przez Ministra Edukacji Narodowej, Odwoławcza Komisja Dyscyplinarna
dla Nauczycieli przy MEN orzeczeniem z dnia 24 lutego 1998 r. uchyliła orzeczenie
Komisji Dyscyplinarnej i umorzyła postępowanie dyscyplinarne. Przepis art. 84 ust. 5
ustawy – Karta Nauczyciela stanowi, że jeżeli postępowanie dyscyplinarne zakończy
się umorzeniem z braku dowodów winy albo wydaniem orzeczenia uniewinniającego
należy zwrócić zatrzymane kwoty wynagrodzenia. W ocenie Sądu pierwszej instancji,
datą kiedy powstał obowiązek zwrotu wstrzymanego wynagrodzenia była data orze-
czenia Odwoławczej Komisji dla Nauczycieli przy MEN, umarzającego postępowanie
dyscyplinarne, tj. 24 lutego 1998 r. Od tej daty nie upłynął trzyletni termin przedaw-
nienia z art. 291 § 1 KP, na który powoływała się pozwana. Wobec tego, że siła na-
bywcza zatrzymanego powodowi wynagrodzenia w sposób istotny zmieniła się, Sąd
3
mając na uwadze zasady współżycia społecznego, zmienił wysokość należnego
świadczenia na podstawie art. 3581
§ 3 KC w związku z art. 300 KP, przyjmując za
podstawę hipotetyczną wysokość wynagrodzenia z daty kiedy strona pozwana do-
wiedziała się o obowiązku zwrotu zatrzymanych kwot, tj. z lutego 1998 r. Wysokość
tego wynagrodzenia wynosiła 639,40 zł wynagrodzenia zasadniczego, 115,60 zł –
dodatku za 20-letn staż pracy, 25,70 zł dodatku specjalnego - łącznie 793 zł. Zda-
niem Sądu, zwaloryzowane zatrzymane wynagrodzenie przez 7 miesięcy stanowi
kwotę 3062,70 zł Sąd pierwszej instancji nie znalazł natomiast podstaw do zasądze-
nia na rzecz powoda wynagrodzenia za pracę za okres od wygaśnięcia stosunku
pracy na skutek orzeczenia Komisji Dyscyplinarnej do dnia umorzenia postępowania
dyscyplinarnego, bowiem Kodeks pracy nie przewiduje rekompensaty w postaci
wynagrodzenia w takim przypadku.
Apelację powoda od tego wyroku, w części oddalającej powództwo, zarzucają-
cą naruszenie prawa materialnego, tj. art. 84 ust. 5 ustawy Karta Nauczyciela przez
błędną wykładnię tego przepisu polegającą na przyjęciu, iż przepis ten nie ma zasto-
sowania do wynagrodzenia za czas od wydania pierwszego orzeczenia w postępo-
waniu dyscyplinarnym do czasu wydania orzeczenia o umorzeniu postępowania dys-
cyplinarnego i żądającą zasądzenia kwoty 36.937,70 zł tytułem zwrotu zatrzymanego
wynagrodzenia za okres od 1 lutego 1992 r. do 25 lutego 1998 r., Sąd Apelacyjny-
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie wyrokiem z dnia 18 grudnia 1998 r.
oddalił. Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu Wojewódzkiego wyrażone w uza-
sadnieniu zaskarżonego wyroku, a odnoszące się do braku podstaw do zasądzenia
na rzecz powoda wynagrodzenia za czas od wydania pierwszego orzeczenia w pos-
tępowaniu dyscyplinarnym do czasu wydania orzeczenia o umorzeniu postępowania
dyscyplinarnego. Wskazana w apelacji podstawa prawna dochodzonego wynagro-
dzenia, tj. art. 84 ust. 5 ustawy z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela dotyczy wy-
łącznie wynagrodzenia zatrzymanego w okresie zawieszenia nauczyciela w pełnieniu
obowiązków.
Sąd Apelacyjny przyznał, że przepis ten nie ogranicza czasu, za który należy
się zwrot zatrzymanych kwot wynagrodzenia, nie oznacza to jednak, że może to być
dowolna ilość miesięcy, jak to wywodzi apelacja. Okres, na jaki nauczyciel może być
zawieszony w pełnieniu obowiązków, określa art. 83 ust. 3 Karty Nauczyciela. Prze-
pis ten stanowi bowiem, że zawieszenie w pełnieniu obowiązków nie może trwać dłu-
żej niż 6 miesięcy, chyba że przeciwko nauczycielowi lub dyrektorowi szkoły toczy
4
się jeszcze postępowanie wyjaśniające, w związku z którym nastąpiło zawieszenie.
Poza sporem jest, że powód był zawieszony w pełnieniu obowiązków od 26 czerwca
1991 r. do 31 stycznia 1992 r. i za ten okres jego roszczenie o zwrot zatrzymanego
wynagrodzenia zostało przez Sąd Wojewódzki w całości uwzględnione. Prawomocne
ukaranie powoda karą dyscyplinarną wydalenia z zawodu spowodowało, wbrew
wywodom apelacji, wygaśnięcie stosunku pracy z mocy prawa (art. 26 ust. 1 Karty
Nauczyciela), dlatego po 31 stycznia 1992 r. żadne wynagrodzenie nie zostało przez
pozwaną Szkołę zatrzymane. Należy podnieść, że Karta Nauczyciela nie zawiera
unormowań dotyczących sytuacji, jaka miała miejsce w rozpoznawanej sprawie,
kiedy to orzeczenie Komisji Dyscyplinarnej z dnia 30 grudnia 1991 r. zostało w nas-
tępstwie wniesienia rewizji nadzwyczajnej uchylone a postępowanie dyscyplinarne
umorzone. Dlatego też Sąd Apelacyjny za trafne uznał rozpoznanie roszczenia po-
woda na gruncie przepisów Kodeksu pracy. Roszczenie na tle wygaśnięcia stosunku
pracy powstać może tylko po spełnieniu przesłanek z art. 67 KP. Konieczną
przesłanką jest zatem naruszenie przez zakład pracy przepisów dotyczących wygaś-
nięcia stosunku pracy. W niniejszej sprawie nie sposób dopatrzeć się naruszenia
przez pozwaną Szkołę przepisów dotyczących wygaśnięcia stosunku pracy. Poz-
wana prawidłowo wykonała orzeczenie Komisji Dyscyplinarnej, którym orzeczono
wobec powoda karę wydalenia z zawodu.
Skoro więc zakład pracy powoda nie naruszył przepisów dotyczących wygaś-
nięcia stosunku pracy, Sąd Apelacyjny uznał, że powodowi nie przysługuje roszcze-
nie o wynagrodzenie.
Kasacja powoda od powyższego wyroku zarzuca naruszenie prawa material-
nego – art. 84 ust. 5 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (jednolity
tekst: Dz. U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm.) przez jego błędną wykładnię polegają-
cą na przyjęciu, że przepis ten nie ma zastosowania do wynagrodzenia za czas od
wydania pierwszego orzeczenia w postępowaniu dyscyplinarnym do czasu wydania
orzeczenia o umorzeniu postępowania dyscyplinarnego oraz art. 300 KP przez
błędne przyjęcie, że do sytuacji faktycznej powoda mają zastosowanie przepisy Ko-
deksu pracy.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Kasacja jest nieuzasadniona. Sąd Najwyższy podziela w całej rozciągłości
5
stanowisko zajęte przez Sądy obu instancji, przy czym ustalony w postępowaniu
przed sądem pierwszej instancji i niezakwestionowany przez Sąd drugiej instancji
stan faktyczny nie budzi wątpliwości, a ma to istotne znaczenie dla oceny prawidło-
wości zastosowania powołanych przez Sąd Apelacyjny przepisów prawa materialne-
go. Zauważyć bowiem należy, że w okresie od 1 lipca 1991 r. do 31 stycznia 1992 r.
istniały podstawy prawne do zawieszenia powoda w pełnieniu obowiązków nauczy-
ciela i ograniczenia wypłaty części wynagrodzenia. Prawomocne orzeczenie Komisji
Dyscyplinarnej, na mocy którego powód został ukarany wydaleniem z zawodu nau-
czycielskiego zapadło dnia 30 grudnia 1991 r., zaś uchylone zostało, a postępowanie
dyscyplinarne umorzone w dniu 24 lutego 1998 r. Wskutek uprawomocnienia się
orzeczenia z dnia 30 grudnia 1991 r. stosunek pracy powoda wygasł z mocy prawa
na podstawie art. 26 ust. 1 Karty Nauczyciela z dniem 31 stycznia 1992 r., wobec
czego po tej dacie powodowi nie przysługiwało już jakiekolwiek wynagrodzenie.
Natomiast w okresie zawieszenia jego wynagrodzenie było częściowo ograniczone,
zaś wobec umorzenia postępowania dyscyplinarnego z braku dowodów winy, powód
nabył prawo do zwrotu zatrzymanych kwot wynagrodzenia – co znalazło wyraz w
wyroku Sądu pierwszej instancji. Jeżeli jednak przepis art. 84 ust. 5 Karty Nauczy-
ciela stanowi o zwrocie zatrzymanych kwot wynagrodzenia, to należy przez to ro-
zumieć wynagrodzenie przysługujące w okresie zawieszenia, do czasu wygaśnięcia
stosunku pracy. Pojęciem wynagrodzenia można bowiem posługiwać się tylko pod-
czas trwania stosunku pracy, ewentualnie w sytuacji, gdy przepis szczególny na to
pozwala. Jednakże przepis art. 84 ust. 5 Karty Nauczyciela nie może stanowić pods-
tawy do zasądzenia wynagrodzenia za okres po ustaniu stosunku pracy, kiedy nadto
w dacie jego wygaśnięcia istniały podstawy prawne w postaci prawomocnego orze-
czenia dyscyplinarnego.
W przepisach Karty Nauczyciela nie można zatem znaleźć podstawy prawnej
do uwzględnienia żądania powoda i zasadnie była ona poszukiwana na gruncie Ko-
deksu pracy, który po myśli art. 91c Karty Nauczyciela znajduje zastosowanie w zak-
resie spraw wynikających ze stosunku pracy, nie uregulowanych przepisami Karty
Nauczyciela. Chybiony jest jednak zarzut kasacji wskazujący naruszenie przepisu
art. 300 KP. Na podstawie tego przepisu Sąd pierwszej instancji nie zastosował wo-
bec powoda przepisów Kodeksu pracy, lecz sięgnął do przepisów Kodeksu cywilne-
go, rewaloryzując jego wynagrodzenie z 1991/1992 r. do wysokości z 1998 r. Anali-
zując sytuację powoda na gruncie przepisów Kodeksu pracy stwierdzić należy, że
6
wykazuje ona pewną analogię do sytuacji pracownika, z którym rozwiązano umowę o
pracę bez wypowiedzenia z braku podstawy prawnej, któremu służy roszczenie o
przywrócenie do pracy lub o odszkodowanie. Tylko jednak w razie podjęcia pracy
pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, nie wię-
cej jednakże niż za 3 miesiące i nie mniej niż za 1 miesiąc (art. 57 § 1 KP), natomiast
gdy pracownik nie żąda przywrócenia do pracy przysługuje mu odszkodowanie za
okres wypowiedzenia (art. 58 KP). Z odpowiedzi na pozew wynika, że strona pozwa-
na nie kwestionuje niezastosowania art. 57 § 1 KP wobec powoda.
Sąd Najwyższy nie dopatruje się jednak w treści przytoczonych przepisów Ko-
deksu pracy możliwości uwzględnienia roszczenia powoda w całości, tj. zasądzenia
wynagrodzenia za okres do umorzenia w dniu 24 lutego 1998 r. postępowania dys-
cyplinarnego.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy nie znalazł usprawiedliwionych podstaw
do uwzględnienia kasacji i w oparciu o art. 39312
KPC orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================