Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 sierpnia 1999 r.
II UKN 89/99
Dopuszczenie pracownika do wykonywania pracy na określonym stano-
wisku na podstawie aktualnego okresowego orzeczenia lekarskiego, które było
oczywiście błędne, może stanowić zewnętrzną przyczynę wypadku, o jakim
mowa w art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr
30, poz. 144 ze zm.).
Przewodniczący: SSN Teresa Romer, Sędziowie SN: Beata Gudowska (spra-
wozdawca), Jerzy Kuźniar.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 18 sierpnia 1999 r. sprawy z po-
wództwa Janiny M. przeciwko N. Spółce Węglowej Spółce Akcyjnej w T. Kopalni
Węgla Kamiennego „Z.” w L. o sprostowanie protokołu powypadkowego, na skutek
kasacji powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Katowicach-Ośrodka Zamiejscowego w Rybniku z dnia 27 sierpnia 1998
r. [...]
I. z m i e n i ł zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Rejonowego w Tychach z
dnia 27 kwietnia 1998 r. [...] i ustalił, że zgon Macieja M. w dniu 19 sierpnia 1997 r.
nastąpił wskutek wypadku przy pracy;
II. zasądził od N. Spółki Węglowej S.A. w T. Kopalni Węgla Kamiennego „Z.” w
L. na rzecz powoda kwotę 100 zł (sto złotych) tytułem kosztów postępowania kasa-
cyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Pozwem przeciwko N. Spółce Węglowej S.A. w T., Kopalni Węgla Kamienne-
go "Z." w L., Janina M. domagała się sprostowania protokołu [...], ustalenia okoliczno-
ści i przyczyn zgonu jej męża w dniu 19 sierpnia 1997 r. Twierdziła, że zgon, który
2
nastąpił na terenie kopalni, był spowodowany nadmiernym wysiłkiem, stresem oraz
ciężkimi warunkami pracy, którą mąż jej wykonywał jako górnik pod ziemią.
Wyrokiem z dnia 27 kwietnia 1998 r. Sąd Rejonowy w Tychach powództwo
oddalił. Ustalił, że w dniu 19 sierpnia 1997 r. Maciej M. wykonywał pracę polegającą
na podpinaniu węży hydraulicznych do metalowej obudowy w ścianie rabowanej sek-
cji, a po skończonej dniówce roboczej, podczas zdążania pociągiem pod szyb, nagle
zasłabł, stracił przytomność i bez jej odzyskania zmarł. Przyczyną zgonu była ostra
niewydolność krążeniowo-oddechowa na tle świeżego zawału mięśnia sercowego w
obrębie przegrody serca.
W apelacji powódka podnosiła, że w świetle opinii lekarskich uzyskanych
przez Sąd pierwszej instancji, pozwany pracodawca zatrudniał jej męża w pracy pod
ziemią, dla jego schorzeń przeciwwskazanej i odpowiada na zasadzie ustawy z dnia
12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodo-
wych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.).
Wyrokiem z dnia 27 sierpnia 1998 r. Sąd Wojewódzki w Katowicach-Ośrodek
Zamiejscowy w Rybniku apelację powódki oddalił. Sąd drugiej instancji nie stwierdził
żadnych czynników związanych z wykonywaniem pracy, które mogłyby wywołać wy-
padek: praca nie była przeciążająca, nie wymagała wysiłku fizycznego, odbywała się
wprawdzie na końcu chodnika wysokiego miejscami na 1,5 m, lecz w normalnej pod
ziemią temperaturze i bez zapylenia, nie istniała też żadna sytuacja stresowa. Przy-
czyny zgonu pracownika Sąd dopatrzył się wśród jego wewnętrznych schorzeń: nad-
ciśnienia tętniczego i choroby niedokrwiennej mięśnia sercowego z cechami niedo-
tlenienia, zgłaszanymi już w 1993 r., a potwierdzanymi opiniami biegłego kardiologa
oraz Ś. Akademii Medycznej. Sąd spostrzegł, że mąż powódki przeszedł w dniu 4
marca 1996 r. okresowe badania lekarskie i uzyskał ważne do 1998 r. orzeczenie o
pełnej zdolności do wykonywania dotychczasowego zatrudnienia, dlatego nie uznał
za przyczynę wypadku także dopuszczenia go do pracy w dniu zgonu.
Kasację od omawianego wyroku powódka oparła na podstawie obrazy prawa
materialnego przez błędną wykładnię art. 6 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o
świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Na uzasadnienie
przywołała przeprowadzone przez Sąd pierwszej instancji dowody i twierdziła, że
prawdopodobieństwo przemawia za tym, iż przy tak złym stanie zdrowia jej mąż nie
powinien być w ogóle dopuszczony do pracy na dole, wobec czego samą pracę na
stanowisku górniczym określiła jako przyczynę jego zgonu. Wobec tych stwierdzeń
3
zarzuciła, że wyrok Sądu drugiej instancji pozostaje w sprzeczności z utrwalonym
orzecznictwem Sądu Najwyższego, który przyjmował jako przyczynę zewnętrzną wy-
padku dopuszczenie do pracy pracownika dotkniętego schorzeniem samoistnym (wy-
rok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 1977 r. ,III PRN 49/77, OSPiKA 1979 nr 3,
poz. 48) oraz każdą inną przyczynę zewnętrzną, w tym także pracę w normalnych
warunkach, jeżeli tylko spowodowała lub w istotnym stopniu wpłynęła na wystąpienie
u pracownika zawału serca (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 1977 r., III
PRN 17/77 oraz z dnia 9 lipca 1991 r., II PRN 3/91, OSP 1992 nr 11, poz. 263).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Odnosząc się do argumentów kasacji dotyczących pojęcia zewnętrznej przy-
czyny wypadku przy pracy w świetle orzeczeń Sądu Najwyższego, należy stwierdzić,
że definicja wypadku przy pracy była w tych orzeczeniach wykładana w sposób jed-
nolity. Zdaniem Sądu Najwyższego, wypadkiem przy pracy jest zdarzenie ubezpie-
czeniowe wywołane zadziałaniem przyczyny lub choćby współprzyczyny zewnętrz-
nej, pozostającej w związku z pracą, która mogła mieć wpływ na powstanie lub pog-
łębienie się stanu chorobowego pracownika. W sytuacji, gdy stan zdrowia pracowni-
ka stanowił przeciwwskazanie do wykonywania powierzonych czynności, Sąd Naj-
wyższy stwierdzenie wypadku przy pracy wiązał z koniecznością wystąpienia dodat-
kowych zdarzeń lub okoliczności nietypowych dla normalnych stosunków pracy,
nadzwyczajnych sytuacji, wiążących się z zakłóceniem przebiegu pracy, jak np. nie-
odpowiednie warunki pracy, nieprawidłowości w sposobie wykonywania pracy, nad-
mierne przeciążenie pracą, stres itp. (por. uchwałę składu siedmiu sędziów z dnia 11
lutego 1963 r., III PO 15/63, OSNCP 1965 z. 1, poz.8, wyrok z dnia 3 kwietnia 1968 r.
I PR 76/68, nie publikowany, wyrok z dnia 12 grudnia 1974 r., II PR 262/74, OSNCP
1975 z. 7-8, poz. 122, wyrok z dnia 27 czerwca 1977 r., III PRN 18/77, nie publiko-
wany oraz wyrok z dnia 9 grudnia 1977 r., III PRN 49/77, OSPiKA 1979 nr 3 poz.48).
Wśród czynników o nietypowym, odbiegającym od pracowniczej normy spo-
sobie wykonywania pracy, Sąd Najwyższy przyjmował również dopuszczenie do
pracy pracownika - z naruszeniem zakazu z art. 229 § 4 KP po jego nowelizacji, do-
konanej ustawą z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze zm.) - bez przeprowadzenia ba-
dań kontrolnych lub po upływie terminu obowiązującego do przeprowadzenia takich
4
badań (por. wyroki z dnia 16 kwietnia 1997 r., II UKN 66/97,OSNAPiUS 1998 nr 2,
poz. 53 oraz z dnia 20 listopada 1997 r. II UKN 347/97, OSNAPiUS 1998 nr 17, poz.
525, z dnia 5 września 1996 r., II PRN 9/96, OSNAPiUS 1997 nr 5, poz. 70). Z kolei
w wyroku z dnia 23 kwietnia 1997 r. (II UKN 76/97, OSNAPiUS 1998 nr 3, poz. 99)
Sąd Najwyższy wyznaczył przeciwstawny przytoczonemu zakazowi obowiązek pra-
codawcy dopuszczenia do pracy pracownika legitymującego się aktualnym orzecze-
niem lekarskim o braku przeciwwskazań do jej wykonywania, a ponadto przyjął, że
wykonanie tego obowiązku nie może być oceniane jako zewnętrzna współprzyczyna
wypadku przy pracy.
Sąd Najwyższy w składzie orzekającym stwierdza, że obowiązek dopuszcze-
nia do pracy pracownika legitymującego się aktualnym wynikiem badania profilak-
tycznego, nie jest bezwzględny, w związku z czym pracodawca może wynik badania
uznać za niewystarczający. Nie chodzi bowiem o uzyskanie jakiegokolwiek zaświad-
czenia, ale takiego, które stanowi efekt właściwej oceny zdolności pracownika do
pracy na danym stanowisku, dokonanej po przeprowadzeniu wszystkich badań wy-
maganych od pracownika przepisem art. 211 pkt 5 KP w związku z przepisami roz-
porządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie
przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki
zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych dla celów
przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 69, poz. 332 ze zm.). Wynika to z okreś-
lonej w art. 15 KP podstawowej zasady prawa pracy, nakazującej zapewnienie pra-
cownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz stwarzającej po stronie
pracowników uprawnienie do zapewnienia im faktycznego bezpieczeństwa pracy
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1980 r., I PR 87/80, nie publikowa-
ny).
Zaświadczenie lekarskie zawierające błędną ocenę o zdolności do wykonywa-
nia pracy nie zapewnia właściwej ochrony przed szkodliwymi w konkretnym stanie
zdrowia pracownika warunkami pracy (art. 207 § 1 KP w związku z art. 212 pkt 1 i 3
KP). Zakaz dopuszczenia do pracy pracownika bez aktualnego zaświadczenia
lekarskiego implikuje obowiązek pracownika poddania się badaniu profilaktycznemu,
którego wynikiem jest - zgodnie z § 5 ust. 2 cytowanego rozporządzenia - orzeczenie
lekarskie o braku przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na określonym stanowisku.
Badający lekarz dokonuje oceny, czy dana praca nie stanowi zagrożenia dla zdrowia,
a więc należy przyjmować, że badania te mają zabezpieczyć pracownika przed wy-
5
konywaniem pracy, która może okazać się dla niego szkodliwa, a także zabezpie-
czyć pracodawcę przed ryzykiem wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Jeżeli
ocena ta jest błędna i zezwala na dopuszczenie pracownika do wykonywania czyn-
ności w jego stanie zdrowia przeciwwskazanych, to wypadek zaistniały przy takiej
pracy ma cechy wypadku chronionego z art. 6 § 1 ustawy wypadkowej, bowiem
szkoda na osobie pracownika jest wówczas wywołana przyczyną zewnętrzną, pozos-
tającą w związku z pracą.
Dopuszczenie pracownika do wykonywania pracy przeciwwskazanej w kon-
kretnym stanie zdrowia stanowi dla niego zagrożenie takiego samego stopnia, jak
zadziałanie szczególnych czynników, które judykatura uznaje za zewnętrzne przy-
czyny wypadku. W wykonywanej pracy zachodzi nadzwyczajna dla pracownika
sytuacja, wytworzona obiektywnymi okolicznościami od niego niezależnymi, toteż -
na gruncie ustawy wypadkowej - analizowany stan faktyczny wypełnia znamiona
zewnętrznej przyczyny wypadku, pozostającej w związku z pracą, wymienionej jako
jeden z tych elementów, które obejmuje ryzyko pracodawcy. Dlatego dopuszczenie
pracownika do wykonywania pracy na określonym stanowisku na podstawie aktual-
nego okresowego orzeczenia lekarskiego, które było oczywiście błędne, stanowi
zewnętrzną przyczynę wypadku, o jakim mowa w przepisie art. 6 ust 1 ustawy wy-
padkowej.
W tej sytuacji - w stanie faktycznym niniejszej sprawy - niezastosowanie wy-
mienionego przepisu przez Sąd drugiej instancji było bezzasadne. Tym samym pod-
niesiona w kasacji podstawa z art. 3931
pkt 1 KPC została wykazana, co - wobec
braku naruszenia istotnych przepisów postępowania i zarzutów w tym zakresie -
upoważnia Sąd Najwyższy do orzeczenia in merito, jak w sentencji (art. 39315
KPC).
========================================