Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 października1999 r.
II UKN 132/99
Potrącenie zaległych składek na ubezpieczenie społeczne osób prowa-
dzących działalność gospodarczą z przyznanego świadczenia emerytalnego
lub rentowego było możliwe tylko w razie ustalenia prawa do tych świadczeń,
co następowało bez uwzględnienia okresów, za które nie zostały opłacone
składki przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą.
Przewodniczący: SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jerzy Kuźniar, Stefania Szymańska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 8 października 1999 r. sprawy z
wniosku Katarzyny K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w
O.W. o rentę rodzinną, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apela-
cyjnego w Łodzi z dnia 10 grudnia 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 10 grudnia 1998 r. zmienił zaskarżony wyrok Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy
w Kaliszu z dnia 29 czerwca 1998 r. [...], zmieniający odmowną decyzję organu ren-
towego z dnia 29 czerwca 1998 r. i przyznający wnioskodawczyni Katarzynie K. na
rzecz jej syna Konrada prawo do renty rodzinnej po zmarłym ojcu dziecka Arturze P.,
w ten sposób, że oddalił odwołanie. W sprawie tej ustalono, że ojciec dziecka miał w
chwili śmierci ukończone 28 lat życia. Sąd pierwszej instancji przyjął, że na wymaga-
ny do przyznania prawa do renty rodzinnej staż ubezpieczenia w wymiarze 4 lat -
zmarły legitymował się okresem wynoszącym 2 lata 5 miesięcy i 10 dni, jednakże
przyznał na rzecz jego małoletniego syna prawo do renty rodzinnej, uzasadniając to
regulacją zawartą w art. 16 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpiecze-
niu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (jedno-
2
lity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.), która zezwalała na potrącanie z
przyznanego świadczenia rentowego zaległych składek na ubezpieczenie z tytułu
prowadzonej działalności gospodarczej. Zmieniając zaskarżony wyrok Sąd drugiej
instancji uznał, że regulacje prawne zawarte w art. 16 ust. 2 i 3 ustawy z 18 grudnia
1976 r. należy odczytywać łącznie z normą art. 15 tej ustawy. W konsekwencji prze-
pisy te miały zastosowanie tylko w razie nabycia prawa do renty rodzinnej po ubez-
pieczonym na podstawie stażu ubezpieczeniowego, do którego nie uwzględnia się
okresów ubezpieczenia, za które podlegająca ubezpieczeniu społecznemu osoba
prowadząca działalność gospodarczą nie opłaciła składek.
W kasacji wnioskodawczyni od tego wyroku podniesiono zarzut naruszenia
prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 15 i 16 ustawy z 18 grudnia 1976 r.
Zdaniem skarżącej składki na ubezpieczenie społeczne, z jakimi zalegał ojciec
dziecka, organ rentowy powinien potrącać z przyznanej po zmarłym renty rodzinnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 39311
KPC Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach ka-
sacji, które wytyczają wskazane podstawy kasacji oraz ich uzasadnienie. Ogranicze-
nie podstaw kasacji wyłącznie do zarzutu naruszenia prawa materialnego powoduje,
że dla Sądu Najwyższego miarodajne były ustalenia faktyczne, jakie przyjął Sąd
drugiej instancji przy wydawaniu zaskarżonego wyroku. Z ustaleń tych wynikało, że
ubezpieczony ojciec dziecka Artur P. w okresie poprzedzającym jego zgon nie opła-
cał w ogóle składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzonej działalności
gospodarczej. W takich okolicznościach sprawy Sąd drugiej instancji prawidłowo
wywiódł, że okres podlegania temu rodzajowi ubezpieczenia nie może być uwzględ-
niony przy ustalaniu prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Z treści art.
15 ust. 1 ustawy z 18 grudnia 1976 r. wynikało, że ilekroć przepisy o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, o ubez-
pieczeniu rodzinnym oraz o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin
uzależniają prawo do świadczeń lub ich wysokość od posiadania ustalonego okresu
zatrudnienia – przy ustalaniu świadczeń dla osób ubezpieczonych przez taki okres
rozumie się okres ubezpieczenia i okresy zaliczalne do okresu ubezpieczenia. Jed-
nakże zgodnie z ust. 2 omawianego przepisu - za okresy ubezpieczenia uważa się
jedynie miesiące kalendarzowe, za które ubezpieczony opłacił składki na ubez-
3
pieczenie lub w których nastąpiło zwolnienie z opłacania składek. Okresami zwol-
nienia z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne są okresy pobie-
rania zasiłku chorobowego lub macierzyńskiego albo odbywania czynnej służby
wojskowej, służby zastępczej lub zasadniczej służby w obronie cywilnej. Skoro
według miarodajnych ustaleń faktycznych Artur P. nie opłacił składek na ubezpiecze-
nie społeczne za cały okres prowadzonej działalności gospodarczej i nie zachodziły
sytuacje zwalniające go z obowiązku opłacania tych składek, to okres prowadzonej
działalności gospodarczej nie mógł być uwzględniony jako okres ubezpieczenia przy
ustalaniu prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Okres nieopłacania
składek na ubezpieczenie społeczne osób prowadzących działalność gospodarczą
nie był zatem składkowym okresem ubezpieczenia w ujęciu art. 15 ustawy z dnia 18
grudnia 1976 r. w związku z art. 2 ust. 2 pkt 13 ustawy z dnia 17 października 1991 r.
o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa re-
waloryzacyjna). Tak charakter prawny spornego okresu ocenił również Sąd pierwszej
instancji, który przy ustalaniu prawa do renty rodzinnej po zmarłym Arturze P. nie
uwzględnił żadnego okresu prowadzonej przezeń działalności gospodarczej, za które
nie były opłacone należne składki na ubezpieczenie społeczne. Takie stanowisko
prowadziło do przyjęcia, że Artur P. nie posiadał ustawowo wymaganego 4 letniego
stażu ubezpieczeniowego koniecznego do przyznania po nim prawa do renty rodzin-
nej, skoro udowodniono jedynie 2 lata 5 miesięcy i 10 dni okresów składkowych i
nieskładkowych. W związku z tak ustalonym wymiarem stażu ubezpieczeniowego
syn Artura P. nie był uprawniony do nabycia prawa do renty rodzinnej, z której nas-
tępnie mogłyby być potrącane nieuiszczone przez jego ojca zaległe składki na ubez-
pieczenie społeczne osób prowadzących działalność gospodarczą, ponieważ jego
ojciec miał okres ubezpieczenia krótszy niż wymagany do uzyskania świadczeń z
ubezpieczenia społecznego (art. 37 ustawy o z.e.p. w związku z art. 2 ust. 2 pkt 13
ustawy rewaloryzacyjnej i art. 15 ustawy z 18 grudnia 1976 r.). Powyższe rozważania
prowadziły do zaaprobowania stanowiska wyrażonego przez Sąd drugiej instancji, że
potrącenie zaległych składek na ubezpieczenie społeczne osób prowadzących dzia-
łalność gospodarczą z przyznanego świadczenia emerytalnego lub rentowego było
możliwe tylko w razie uprzedniego ustalenia prawa do tych świadczeń z ubezpiecze-
nia społecznego, co następowało bez uwzględnienia okresów ubezpieczenia, za
które nie zostały opłacone składki na ubezpieczenie społeczne. W aktualnym stanie
4
prawnym takie stanowisko znalazło wyraźne potwierdzenie w ustawie z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(Dz.U. Nr 162.poz. 1118 ze zm.), która uchyliła moc obowiązującą przepisów art. 15
ust. 2 i 3 i art. 16 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. Ponadto potwierdzono to w art. 5
ust. 4 i 5, który wyraźnie stanowi, że przy ustaleniu prawa do emerytury lub renty dla
płatników składek, zobowiązanych do opłacania składek na własne ubezpieczenia
emerytalne i rentowe, nie uwzględnia się okresu, za który nie zostały opłacone
składki, mimo podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu
w tym okresie.
Mając powyższe na uwadze kasacja podlegała oddaleniu na podstawie art.
39312
KPC.
========================================