Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 października1999 r.
II UKN 136/99
Umowa przejęcia przez Skarb Państwa pracowniczych roszczeń związa-
nych z chorobami zawodowymi spowodowanymi wcześniejszym zatrudnieniem
w zlikwidowanym przedsiębiorstwie państwowym, nie jest sprzeczna z przepi-
sami ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze
zm.).
Przewodniczący: SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Sędziowie SN:Jerzy
Kuźniar, Stefania Szymańska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 8 października 1999 r. sprawy z po-
wództwa Izabeli W. przeciwko 1) Wojewodzie T. 2) „E.” P.-A. Spółka z o.o. w S. 3)
Ministrowi Skarbu Państwa o odszkodowanie, na skutek kasacji pozwanego Ministra
Skarbu Państwa, od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Krakowie z dnia 12 listopada 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem
z dnia 12 listopada 1998 r. oddalił apelację pozwanego Ministra Skarbu Państwa od
wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Tarnowie z dnia 19 maja 1998 r. [...], zasą-
dzającego od tego pozwanego na rzecz powódki Izabeli W. kwotę 15000 zł z usta-
wowymi odsetkami tytułem jednorazowego odszkodowania za śmierć męża Mieczys-
ława W. zmarłego w następstwie choroby zawodowej. Równocześnie Sąd Rejonowy
oddalił powództwo przeciwko Wojewodzie T. i „E.” P.-A. Spółce z o.o. w S. W spra-
wie tej ustalono, że mąż powódki w okresie od 3 grudnia 1962 r. do 15 marca 1973 r.
był zatrudniony w Przedsiębiorstwie Materiałów Izolacji Budowlanej „I.” w S. na sta-
nowisku holendrowego, na którym był narażony na bezpośrednie szkodliwe działanie
2
pyłu azbestowo-cementowego. W dniu 3 lipca 1996 r. Mieczysław W. został hospita-
lizowany z rozpoznaniem śródbłonniaka opłucnej, który spowodował u niego zgon w
dniu 12 października 1996 r. Decyzją z dnia 21 lutego 1997 r. Państwowy Terenowy
Inspektor Sanitarny w D.T. stwierdził u niego pośmiertnie istnienie choroby zawodo-
wej pod postacią śródbłonniaka opłucnej.
W dniu 19 grudnia 1991 r. działający w imieniu Skarbu Państwa Wojewoda T.,
po uprzednim zlikwidowaniu przedsiębiorstwa „I.”, zawarł z austriacką firmą „E.” W.L.
H. A.G. umowę spółki z ograniczoną odpowiedzialnością pod nazwą „E.” P.-A.
Spółka z o.o. z siedzibą w S. W wykonaniu zobowiązania objętego umową spółki
Wojewoda T., będący organem założycielskim zlikwidowanego przedsiębiorstwa „I.”,
przeniósł na własność utworzonej Spółki nieruchomości gruntowe po zlikwidowanym
przedsiębiorstwie wraz z budynkami i innymi urządzeniami. W tym samym dniu re-
prezentujący Skarb Państwa Wojewoda T. zawarł z firmą „E.” W.L. H. A.G. umowę
syndykatową, według której Skarb Państwa przejął wszelkiego rodzaju roszczenia
pracowników przejętych przez Spółkę związane z chorobami zawodowymi, które
zostały spowodowane wcześniejszym zatrudnieniem w przedsiębiorstwie „I.”. W dniu
9 kwietnia 1997 r. Wojewoda T. przekazał Ministrowi Skarbu Państwa udziały w „E.”
P.-A. Spółce z o.o. w S.
Na tle takich ustaleń Sądy meriti uznały za niekwestyjne istnienie związku
przyczynowego pomiędzy zatrudnieniem Mieczysława W. w zlikwidowanym przed-
siębiorstwie „I.” i chorobą zawodową, która doprowadziła do jego zgonu. Sąd drugiej
instancji potwierdził trafność przyjęcia przez Sąd Rejonowy odpowiedzialności odsz-
kodowawczej Skarbu Państwa za skutki tej choroby zawodowej, dopatrzył się jej
podstaw w odpowiednim zastosowaniu art. 40 § 2 KC w związku z art. 25 i 49 ustawy
z dnia 15 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (jednolity tekst: Dz.U.
z 1991 r. Nr 18, poz. 80 ze zm.). Niewykonanie delegacji z art. 25 ustawy o p.p., zo-
bowiązującej Radę Ministrów do określenia w drodze rozporządzenia rodzajów gwa-
rantowanych przez Skarb Państwa roszczeń pracowniczych, utrzymujących się lub
powstających po likwidacji przedsiębiorstwa państwowego oraz zasad ich zaspoka-
jania nie mogło wpłynąć na uchylenie się Skarbu Państwa od odpowiedzialności
odszkodowawczej za następstwa wypadków przy pracy lub chorób zawodowych.
Sąd drugiej instancji podkreślił, że jednorazowe odszkodowania z tych tytułów należą
do szczególnie chronionych roszczeń z zakresu prawa pracy. W szczególności
ustawa z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewy-
3
płacalności pracodawcy (Dz.U. z 1994 r. Nr 1, poz. 1 ze zm) gwarantuje wypłatę tych
świadczeń w pełnej wysokości.
W kasacji pozwanego Ministra Skarbu Państwa podniesiono zarzut narusze-
nia prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 40 § 1 i 2 KC przez przyjęcie
odpowiedzialności Skarbu Państwa za zobowiązania zlikwidowanego przedsiębiors-
twa państwowego. Zdaniem skarżącego niedopuszczalne jest usuwanie luki w pra-
wie przez odpowiednie stosowanie tych przepisów. Nadto w dacie likwidacji przed-
siębiorstwa „I.” nie obowiązywał art. 49 i następne ustawy o p.p., który ogranicza od-
powiedzialność Skarbu Państwa tylko do przypadków nieodpłatnego przejęcia mienia
po zlikwidowanym przedsiębiorstwie państwowym i do wartości przejętego mienia.
Natomiast po prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego na podstawie art. 37 ust.
1 pkt 2 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych
(Dz.U Nr 51, poz. 298 ze zm.) umyka podmiot odpowiedzialny wobec pracowników
zlikwidowanego przedsiębiorstwa, chociaż celowe byłoby rozważenie, czy w sprawie
nie miał zastosowania art. 231
§ 2 KP.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 39311
KPC Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach ka-
sacji, które wytyczają zarzuty zawarte w skardze kasacyjnej oraz ich uzasadnienie.
Ograniczenie kasacji wyłącznie do zarzutu naruszenia prawa materialnego powo-
duje, że Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami przyjętymi za podstawę wydania
zaskarżonego wyroku. W konsekwencji miarodajnego ustalenia, że likwidacja przed-
siębiorstwa „I.” nie nastąpiła w trybie art. 231
KP nie było podstaw do rozważania
wątpliwości skarżącego w zakresie sugerowanej celowości ustalenia odpowiedzial-
ności pozwanej „E.” P.-A. Spółki z o.o. z siedzibą w S.
W rozpoznawanej sprawie istotnie istnieją wątpliwości co do dopuszczalności
wykreowania na podstawie analogii z art. 40 KC odpowiedzialności pozwanego
Ministra Skarbu Państwa za następstwa choroby zawodowej pracownika stwierdzo-
nej przez właściwego inspektora sanitarnego w dniu 21 lutego 1997 r., tj. po zlikwi-
dowaniu w 1991 r. przedsiębiorstwa państwowego „I.”. Zasadą jest, że jednorazowe
odszkodowanie z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu albo
wskutek śmierci pracownika uspołecznionego zakładu pracy przysługuje od tego zak-
ładu pracy, który zatrudniał pracownika w czasie, kiedy stwierdzono stały lub długo-
4
trwały uszczerbek na zdrowiu. Jeżeli choroba zawodowa została stwierdzona w in-
nym czasie - świadczenie takie przysługuje od ostatniego pracodawcy, w którym ta-
kie narażenie występowało (art. 32 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadcze-
niach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych - jednolity tekst: Dz.U. z
1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.). Nie ulega kwestii, że ostatnim zakładem pracy, w
którym Mieczysław W. był narażony na powstanie stwierdzonej u niego pośmiertnie
choroby zawodowej było przedsiębiorstwo „I.”, które jednakże w dacie stwierdzenia
tego schorzenia zawodowego już nie istniało, albowiem w 1991 r. zostało zlikwido-
wane w trybie art. 37 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przed-
siębiorstw państwowych (Dz.U Nr 51, poz. 298 ze zm.), a pozostałe po nim mienie
zostało wniesione przez Wojewodę T., będącego jego organem założycielskim, jako
wkład do „E.” P.-A. Spółki z o.o. z siedzibą w S. W sytuacji utraty bytu prawnego
przez pracodawcę odpowiedzialnego za powstanie choroby zawodowej jednorazowe
odszkodowanie zostało prawidłowo zasądzone od jego następcy prawnego, jakim był
Skarb Państwa, który w tzw. umowie syndykatowej. zobowiązał się względem
kontrahenta zagranicznego do przejęcia wszelkiego rodzaju roszczeń pracowników
związanych z chorobami zawodowymi, spowodowanymi wcześniejszym zatrud-
nieniem w przedsiębiorstwie „I.” w S. Takie umowne przejęcie przez Skarb Państwa
pracowniczych roszczeń związanych z chorobami zawodowymi spowodowanymi
wcześniejszym zatrudnieniem w zlikwidowanym przedsiębiorstwie państwowym nie
sprzeciwia się regulacjom ustawy wypadkowej ani właściwości obowiązku odszko-
dowawczego z tytułu następstw chorób zawodowych ujawnionych po likwidacji
przedsiębiorstwa państwowego. Niezależnie od tej umownej podstawy odpowiedzial-
ności Skarbu Państwa za pracownicze roszczenia z tytułu następstw chorób zawo-
dowych należało mieć na uwadze, że likwidacja przedsiębiorstwa państwowego „I.” w
S., polegająca na wniesieniu pozostałego po nim mienia do spółki w trybie art. 37
ust. 1 pkt 2 ustawy o prywatyzacji, polegała na nieodpłatnym przejęciu składników
tego mienia na podstawie obowiązujących przepisów, co z reguły wiąże się z przeję-
ciem odpowiedzialności na zasadzie art. 40 § 2 KC za zobowiązania zlikwidowanego
przedsiębiorstwa państwowego wynikające ze stosunku pracy do wysokości wartości
przejętego mienia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 1995 r., I PRN
18/95, OSNAPiUS 1995 nr 22, poz. 275). W rozpoznawanej sprawie istotne trudności
w bezpośrednim stosowaniu reguł wynikających z art. 40 KC wynikały jednakże stąd,
że pośmiertne stwierdzenie choroby zawodowej, rodzącej odpowiedzialność odszko-
5
dowawczą pracodawcy z ustawy wypadkowej, nastąpiło dopiero po upływie długiego
okresu czasu od daty utraty bytu prawnego przez pracodawcę, który byłby ustawowo
zobowiązany do wypłaty jednorazowego odszkodowania, a Skarb Państwa ponosi
odpowiedzialność w trybie art. 40 § 2 KC za zobowiązania powstałe jedynie w okre-
sie, gdy przejmowane nieodpłatnie składniki mienia stanowiły własność danej osoby
prawnej, tj. najpóźniej według stanu prawnego z daty przejęcia mienia.
Dla rozwiązania spornej kwestii określenia podmiotu zobowiązanego do wy-
płaty jednorazowego odszkodowania z tytułu następstw choroby zawodowej w przy-
padku likwidacji uspołecznionego pracodawcy nie miało przesądzającego znaczenia
niewykonanie ogólnej ustawowej delegacji z art. 25 ust. 2 ustawy o p.p., zobowiązu-
jącej Radę Ministrów do określenia rodzajów gwarantowanych przez Skarb Państwa
roszczeń pracowniczych, utrzymujących się lub powstających po likwidacji przedsię-
biorstwa państwowego oraz zasad ich zaspokajania, która zresztą w dacie stwier-
dzenia choroby zawodowej u Mieczysława W. już nie obowiązywała. Sama w sobie
bezczynność w wydaniu aktu wykonawczego do ustawy nie przesądzała samoistnie
o tytule odpowiedzialności Skarbu Państwa za następstwa chorób zawodowych w
sytuacji, gdy niewykonana delegacja ustawowa nie precyzowała jego odpowiedzial-
ności za tego rodzaju roszczenia. Samo domniemanie woli ustawodawcy objęcia
obowiązkiem odszkodowawczym Skarbu Państwa pracowniczych roszczeń z tytułu
następstw chorób zawodowych nie mogło stanowić o zasadności wykreowania tytułu
prawnego takiej odszkodowawczej odpowiedzialności Skarbu Państwa, zwłaszcza za
następstwa chorób zawodowych ujawnionych po likwidacji przedsiębiorstwa pańs-
twowego. Warto zwrócić uwagę, że ustawowy priorytet, jaki zapewnia takim roszcze-
niom ustawa z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie
niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. z 1994 r. Nr 1, poz. 1 ze zm.) podlega istotnym
ograniczeniom co do czasu powstania uprawnienia do ustawowo gwarantowanej
wypłaty jednorazowego odszkodowania. Prawo do takiego świadczenia powinno bo-
wiem powstać w okresie 3 miesięcy poprzedzających dzień wystąpienia niewypłacal-
ności pracodawcy albo w okresie poprzedzającym ustanie stosunku pracy przypa-
dającym w czasie nie dłuższym niż 9 miesięcy poprzedzających dzień wystąpienia
niewypłacalności pracodawcy lub następujących po tym dniu. Takie okoliczności
przekreślają dopuszczalność tezy o niejako abstrakcyjnym podłożu przejęcia przez
Skarb Państwa odpowiedzialności za wszelkie roszczenia z tytułu następstw chorób
zawodowych, a zwłaszcza za te, które powstały po likwidacji przedsiębiorstwa pańs-
6
twowego. Takie podstawy nie wynikają z regulacji zawartych w art. 40 § 1 KC, który
wymaga wskazania przepisu szczególnego jako podstawy odpowiedzialności Skarbu
Państwa, ani z art. 40 § 2 KC, który ogranicza zakres odpowiedzialności Skarbu
Państwa za zobowiązania wynikające z nieodpłatnego przejęcia określonych składni-
ków mienia państwowej osoby prawnej do zobowiązań powstałych w okresie, w któ-
rym mienie stanowiło własność danej osoby prawnej i do wysokości wartości przeję-
tego mienia. Takie uwarunkowania normatywne powodują, że dyspozycje art. 40 KC
nie mogą stanowić tytułu prawnego odpowiedzialności Skarbu Państwa za zobowią-
zania zlikwidowanego przedsiębiorstwa państwowego powstałe po dacie jego likwi-
dacji. Możliwa jest zatem sytuacja, w której utrata bytu prawnego przez pracodawcę
legitymującego się statusem uspołecznionego zakładu pracy w rozumieniu art. 32
ustawy wypadkowej, który byłby potencjalnie zobowiązany do zapłaty jednorazowego
odszkodowania z tytułu następstw choroby zawodowej, jaka ujawniła się po dniu jego
likwidacji, powoduje brak podmiotu prawnego zobowiązanego do wypłaty tego
świadczenia. Możliwe są zatem przypadki, w których likwidacja pracodawcy posia-
dającego status prawny uspołecznionego zakładu pracy w rozumieniu art. 32 ustawy
wypadkowej, który byłby zobowiązany do wypłaty jednorazowego odszkodowania z
tytułu śmierci pracownika wskutek choroby zawodowej, stwierdzonej po ustaniu bytu
prawnego zlikwidowanego pracodawcy, powoduje, że brak jest możliwości i podstaw
prawnych do zasądzenia takiego świadczenia. W rozpoznawanej sprawie taka sytua-
cja jednak nie miała miejsce z uwagi na walor prawny umownego zobowiązania się
Skarbu Państwa do zaspokajania pracowniczych roszczeń związanych z chorobami
zawodowymi, spowodowanymi wcześniejszym zatrudnieniem w przedsiębiorstwie „I.”
w S.
Mając powyższe na uwadze kasacja podlegała oddaleniu na podstawie art.
39312
KPC.
========================================