Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 10 listopada 1999 r.
I PKN 341/99
Działacz związkowy, którego stosunek pracy jest chroniony na podstawie
art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55,
poz. 234 ze zm.) nie jest pracownikiem, którego stosunek pracy regulują prze-
pisy szczególne (art. 5 KP).
Przewodniczący: SSN Barbara Wagner (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Andrzej Kijowski, Walerian Sanetra.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 10 listopada 1999 r. sprawy z po-
wództwa Pawła R. przeciwko Telewizji Polskiej S.A. w W. o przywrócenie do pracy, o
wynagrodzenie, o uznanie za niebyłą kary nagany, o ekwiwalent za obiady, na sku-
tek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Warszawie z dnia 30 października 1998 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w
Warszawie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi orzeczenie o
kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy dla Warszawy-Pragi w Warszawie wyrokiem z dnia 6 maja
1998 r. [...] przywrócił Pawła R. do pracy w Telewizji Polskiej S.A. w W. „na dotych-
czasowe warunki pracy i płacy”, zasądził na jego rzecz kwotę 9.421,20 zł tytułem
wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy pod warunkiem podjęcia pracy w
terminie 7 dni od uprawomocnienia się orzeczenia i oddalił powództwo w pozostałej
części.
Paweł R. był zatrudniony u strony pozwanej od 1 czerwca 1977 r., od 1 kwiet-
nia 1994 r. w Dyrekcji Produkcji Teatralnej i Filmowej. Otrzymywał wynagrodzenie za
gotowość do pracy i honoraria za wykonywane czynności. Nie zlecano mu żadnych
2
prac do wykonania. Pismem z dnia 7 listopada 1994 r. został poinformowany o wy-
powiedzeniu mu umowy o pracę ze skutkiem na 28 lutego 1995 r.
Powód jako członek założyciel Syndykatu Dziennikarzy Polskich - związku
zawodowego zarejestrowanego postanowieniem Sądu Wojewódzkiego w Warszawie
z dnia 17 grudnia 1993 r. - został delegatem na I Zjazd tej organizacji. Pismem z dnia
17 czerwca 1994 r. poinformował pracodawcę o tych faktach. Syndykat Dziennikarzy
Polskich w związku z wypowiedzeniem powodowi umowy o pracę poinformował
Biuro Kadr Telewizji Polskiej, że stosunek pracy Pawła R. jest chroniony na podsta-
wie art. 32 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U.
Nr 55, poz. 234 ze zm.).
W dniu 11 czerwca 1994 r. powód wychodząc z gmachu TV bramą od ulicy K. wyno-
sił torbę ze sprzętem fotograficznym i statyw nie posiadając przepustki materiałowej.
Na żądanie wartownika nie okazał zawartości torby. Pismem z dnia 15 czerwca 1994
r. ukarano Pawła R. za to przekroczenie karą nagany. Pismem z 29 czerwca 1994 r.
Prezes Zarządu Spółki utrzymał w mocy nałożoną karę. U pozwanego obowiązywał
regulamin przyznawania nagród z zysku. Zgodnie z § 6 tegoż regulaminu ukaranie
pracownika karą nagany powodowało obniżenie należnej nagrody o 50% jej wysoko-
ści.
Powód był posiadaczem karty uprawniającej do zniżkowych obiadów. Od 1995
r. dopłaty do obiadów nie były finansowane przez stronę pozwaną. Powodowi wypła-
cono wyrównanie wynagrodzenia do „najniższego wynagrodzenia krajowego”. W
ocenie Sądu, roszczenie Pawła R. o przywrócenie do pracy jest zasadne, gdyż
strona pozwana wypowiedziała mu umowę o pracę z naruszeniem art. 32 ust. 4
ustawy o związkach zawodowych.
Bezzasadne jest roszczenie powoda o dopłatę do obiadów. Nie zasługuje
także na uwzględnienie jego roszczenie o uchylenie kary nagany. Na gruncie przepi-
sów Kodeksu pracy, sprzed nowelizacji tego aktu ustawą z dnia 2 lutego 1996 r., wy-
czerpany został tryb odwoławczy od nałożenia kary. Skoro kara nagany została nało-
żona skutecznie, co pozbawiało ukaranego 50% nagrody z zysku, to i w zakresie
żądania wypłaty pozostałych 50% tego świadczenia powództwo należało oddalić.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z dnia 30 października 1998 r. [...] zmienił zaskarżony apelacjami przez obie
strony wyrok zasądzając od pozwanej Spółki na rzecz powoda kwotę 669, 75 zł tytu-
3
łem odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę, w pozos-
tałej części apelację Telewizji Polskiej oddalając oraz oddalił apelację Pawła R.
Ustalenie, że strona pozwana wypowiedziała powodowi umowę o pracę z na-
ruszeniem art. 32 ust. 1 i 4 ustawy o związkach zawodowych nie może budzić wątp-
liwości. Jednak, zdaniem Sądu, przywrócenie powoda do pracy naruszałoby art. 8
KP. Powód „nie cieszył się uznaniem i sympatią pozostałych współpracowników”.
Przywrócenie go do pracy mogłoby „wywołać niekorzystny wpływ na pozostałych
pracowników, utwierdzając ich w przekonaniu, iż powód ze względu na pełnioną
funkcję jest uprzywilejowany”. Powód nie wykazywał zainteresowania pracą. Praco-
dawca zaś ma prawo oczekiwać inicjatywy twórczej i aktywności od pracownika,
zwłaszcza tak doświadczonego i wysoko kwalifikowanego jak Paweł R. Przy tym,
przyczyna wypowiedzenia powodowi umowy o pracę była zupełnie oderwana od jego
działalności związkowej. Z mocy art. 4771
§ 2 KPC sąd może z urzędu w miejsce
zgłoszonego przez pracownika roszczenia, jeżeli okaże się ono nieuzasadnione,
uwzględnić inne roszczenie alternatywne. Na tej właśnie podstawie Sąd orzekł o
odszkodowaniu w miejsce dochodzonego przez powoda przywrócenia do pracy.
Przepisy regulujące tryb nakładania kar porządkowych - przed nowelizacją Kodeksu
pracy z dnia 2 lutego 1996 r. - nie przewidywały sądowej kontroli zasadności ukara-
nia pracownika. Dlatego Sąd nie jest władny do rozpoznania żądania zgłoszonego w
tym przedmiocie. Wobec prawomocnego ukarania powoda karą nagany, jego rosz-
czenie o wypłacenie nagrody z zysku w pełnej wysokości, w kontekście § 6 regula-
minu przyznawania nagród z zysku, nie zasługuje na uwzględnienie.
Paweł R. zaskarżył ten wyrok kasacją. Wskazując jako jej podstawy narusze-
nie prawa materialnego i przepisów postępowania, wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego roz-
poznania oraz o zasądzenie kosztów postępowania. Skarżący wywodził, że należy
on do kategorii osób, których stosunek pracy uregulowany jest przepisami szczegól-
nymi w rozumieniu art. 5 KP. Przepisy szczególne są nadrzędnymi nad Kodeksem
pracy, wobec czego art. 8 KP nie mógł mieć w sprawie zastosowania. Jego zdaniem,
Sąd nie wyjaśnił w czym konkretnie przejawia się zasadność twierdzenia, że „powo-
łanie się przez powoda na przepisy art. 32 ustawy o związkach zawodowych prowa-
dzą do sprzeczności ze społeczno – gospodarczym celem tego prawa”. Paweł R.
zakwestionował dopuszczalność orzeczenia o roszczeniach przewidzianych w art. 45
§ 1 KP na podstawie art. 4771
KPC, wobec unormowania tej kwestii w sposób zupeł-
4
ny w art. 45 § 2 i 3 KP. Ocena Sądu, że wypowiedzenie powodowi umowy o pracę
nastąpiło z przyczyn oderwanych od jego działalności związkowej jest, zdaniem wno-
szącego kasację, dowolna. Zwolnienie powoda z pracy ograniczyło jego działalność
związkową; utrudniło powstanie komórki Syndykatu Dziennikarzy Polskich w Spółce
Telewizja Polska. W kwestii celowości przywrócenia do pracy skarżący podniósł, że
art. 32 ustawy o związkach zawodowych nie uzależnia ochrony działacza od jego
postawy jako pracownika. Istotą tej ochrony jest, wbrew odmiennemu poglądowi
Sądu, uprzywilejowanie pracownika, a odmowa udzielenia zgody na rozwiązanie z
nim stosunku pracy nie podlega kontroli Sądu. Poza tym, ocena postawy Pawła R.
jako pracownika jest jednostronna. Sąd uwzględnił tylko obowiązki powoda pomijając
całkowicie obowiązki pracodawcy.
Sąd nieprawidłowo przyznał skarżącemu odszkodowanie w kwocie 669,75 zł.
Wynagrodzenie za pracę w okresie wypowiedzenia powodowi umowy o pracę wynio-
sło 740 zł, a powinno wynieść 760 zł (najniższe wówczas wynagrodzenie za pracę
przysługujące pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy). Zgodnie
z art. 471
KP taka powinna być kwota odszkodowania zasądzonego z tytułu niezgod-
nego z przepisami wypowiedzenia umowy o pracę. Sąd, oprócz tego, nie zasądził na
rzecz skarżącego odsetek od odsetek należnych od odszkodowania. Żądanie w tym
przedmiocie zgłosił on wprawdzie w odniesieniu do wynagrodzenia przysługującego
w przypadku przywrócenia do pracy, ale skoro Sąd z urzędu zasądził w miejsce wy-
nagrodzenia inne świadczenie pieniężne, winien był orzec także o roszczeniu akce-
soryjnym.
Pełnomocnik Pawła R. zakwestionował zasadność odmowy rozpoznania przez
Sąd sprawy udzielonej w czerwcu 1994 r. nagany. Jego zdaniem pozostaje ona w
sprzeczności z art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284). Przez bezzasadne zastosowanie wobec
powoda kary porządkowej został on pozbawiony połowy nagrody z zysku, do czego
Sąd się nie odniósł. Błędnie ustalił okoliczności faktyczne związane z nałożeniem
kary nagany i powołał niewłaściwe przepisy dotyczące funkcjonowania Straży Prze-
mysłowej.
Sądy bez rozpoznania pozostawiły roszczenie powoda „o nakazanie Dyrekto-
rowi telewizyjnej Agencji Produkcji Teatralnej i Filmowej, by stwierdził na piśmie, że
przynajmniej część argumentów użytych przez niego w uzasadnieniu wniosku o wy-
5
powiedzenie pracy jest nieprawdziwa oraz by wysłał kopie takiego dokumentu do
wszystkich adresatów, którzy otrzymali wspomniane uzasadnienie wniosku”.
W odpowiedzi na kasację strona pozwana wniosła o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja Pawła R., niemal w całości, jest bardzo szczegółową, drobiazgową,
wynikającą z odmiennej oceny materiału dowodowego, polemiką z poszczególnymi
ustaleniami Sądu. Ponieważ zarzuty procesowe, które pozwalałyby na weryfikację
większości z tych polemicznych twierdzeń nie zostały sformułowane i skonkretyzo-
wane, należy przyjąć, że ustalenia stanowiące faktyczną podstawę rozstrzygnięcia
zawartego w zaskarżonym wyroku są niewadliwe. Wiążą one przeto także Sąd Naj-
wyższy przy rozpoznawaniu kasacji.
Całkowicie chybiony jest wywód prawny wnoszącego kasację dotyczący wy-
kładni art. 5 KP oraz relacji między tym przepisem i art. 8 KP. Paweł R. nie należał do
kategorii pracowników, których stosunek pracy regulują przepisy szczególne. Przepi-
sami szczególnymi w rozumieniu art. 5 KP są bowiem tzw. pragmatyki służbowe,
czyli pozakodeksowe akty prawne – ustawy lub rozporządzenia wydane przez Radę
Ministrów na podstawie upoważnienia zawartego w art. 298 KP, regulujące w sposób
swoisty stosunek pracy pewnych grup zawodowych, na ogół zatrudnionych w tzw.
państwowej służbie cywilnej. Polemika z wywodami tego fragmentu kasacji jest bez-
przedmiotowa.
W części dotyczącej funkcji, celu i znaczenia ochrony działaczy związkowych
Sąd Najwyższy większość poglądów skarżącego podziela. Nie sposób jednak zgo-
dzić się z twierdzeniem o bezwzględnym charakterze tejże ochrony w tym sensie, że
przysługuje ona niezależnie od jakichkolwiek okoliczności dodatkowych, w tym
zwłaszcza od sposobu wykonywania obowiązków pracowniczych. Ochrony działa-
cza, która ma być jedną z gwarancji wolności związkowych, nie można utożsamiać z
przyzwoleniem na działania bezprawne i samowolę. Nie może ona znaczyć bezkar-
ności i braku jakiejkolwiek odpowiedzialności za zachowania naganne. Ponieważ
odmowa wyrażenia przez organizację związkową zgody na rozwiązanie umowy o
pracę nie podlega, jak słusznie twierdzi skarżący, kontroli Sądu, skutki autonomii
związków zawodowych zostały w pewien sposób przerzucone na postępowanie pra-
cownika. To wykonywanie przez pracownika – działacza związku zawodowego praw
6
podmiotowych (w tym przypadku żądania restytucji stosunku pracy ) podlega ocenie
w aspekcie zgodności z klauzulami generalnymi z art. 8 KP. Odstępstwo od zasady
wyrażonej w art. 45 § 3 KP, że sąd nie może z urzędu orzec odszkodowania w miej-
sce żądanego przez pracownika, którego stosunek pracy jest szczególnie chroniony,
przywrócenia do pracy, przepisu także wyjątkowego względem art. 45 § 2 KP, po-
winno mieć mocne podstawy. Sąd drugiej instancji uzasadnił dlaczego niecelowe jest
przywrócenie Pawła R. do pracy i motywy te są przekonujące. Szczególnie istotne są
argumenty związane z atmosferą w pracy – niechęcią do powoda kolegów i brakiem
możliwości współpracy z nim zarówno przełożonych jak i pozostałych pracowników.
Nie jest usprawiedliwiona kasacja w części dotyczącej odsetek od odsetek za-
sądzonych od odszkodowania. Odsetki są świadczeniem pieniężnym, które staje się
wymagalne, w braku odmiennej umowy stron, po uprawomocnieniu się zasądzające-
go je orzeczenia. Od tej dopiero daty może nastąpić opóźnienie w ich wypłacie i od
tej daty, jeżeli opóźnienie takie wystąpi, można żądać od nich dalszych odsetek.
Dlatego, zgodnie z art. 482 KC w związku z art. 300 KP, odsetek od zaległych odse-
tek można żądać dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa, jeżeli nie doszło po
powstaniu zaległości do ich kapitalizacji. Roszczenie powoda w tym zakresie jest
przeto przedwczesne.
Prawu pracy nie jest znana konstrukcja roszczenia o nakazanie pracodawcy
zmiany uzasadnienia wypowiedzenia umowy o pracę. Paweł R. roszczeń z tego ty-
tułu może ewentualnie dochodzić w odrębnym postępowaniu o ochronę dóbr osobi-
stych.
Kasacja nie jest także uzasadniona w przedmiocie sądowej kontroli kary po-
rządkowej. Kara nagany została nałożona na powoda w dniu 15 czerwca 1994 r.
Według obowiązujących wówczas przepisów, decyzja kierownika zakładu pracy
podjęta w porozumieniu z zakładową organizacją związkową reprezentującą interesy
pracownika kończyła postępowanie „przekroczeniowe” i nie podlegała kontroli sądu
(art. 112 KP w brzmieniu sprzed nowelizacji ustawą z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie
ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie innych ustaw, Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze zm.).
Powołanie art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolno-
ści w tym kontekście nie jest usprawiedliwione. Według ust. 1 zdanie 1 tego przepisu
„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w roz-
sądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozs-
trzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności
7
każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej.” Sprawa o za-
sadność nałożenia kary porządkowej nie ma charakteru cywilnego. Nie jest też
sprawą karną. Skoro bowiem art. 6 Konwencji nie ma zastosowania do postępowania
dyscyplinarnego, to tym bardziej nie sposób go odnieść do procedury nakładania kar
tzw. regulaminowych (porządkowych).
Jakkolwiek przed 2 czerwca 1996 r. sąd nie miał kompetencji do kontroli za-
sadności nałożenia kary porządkowej, uprawniony był do rozpoznawania spraw o
świadczenia, których pracownik został pozbawiony wskutek zastosowania kary po-
rządkowej. Regulamin przyznawania nagród z zysku w § 6 przewidywał w przypadku
ukarania pracownika naganą obniżenie przysługującej mu nagrody z zysku o 50% i
pracodawca wypłacił powodowi nagrodę w takiej właśnie „obniżonej” kwocie. Sąd
powinien był, czego nie uczynił, wyjaśnić żądanie powoda w tej części i dokonać
ustaleń w przedmiocie zasadności pozbawienia powoda połowy nagrody z zysku.
Dlatego w odniesieniu do tego żądania kasację należało uznać za usprawiedliwioną.
Trafny jest także zarzut kasacji co do braku podania sposobu wyliczenia wy-
sokości zasądzonego na rzecz powoda odszkodowania z tytułu niezgodnego z pra-
wem wypowiedzenia umowy o pracę. Według art. 471
KP odszkodowanie takie nie
może być niższe od wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Brak wyjaśnienia w jaki
sposób Sąd ustalił kwotę przyznanego powodowi odszkodowania uniemożliwia kon-
trolę prawidłowości orzeczenia w tym zakresie.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39313
KPC,
orzekł jak w sentencji.
========================================