Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 grudnia1999 r.
I PKN 459/99
Nie stanowi naruszenia zasady niezależności związku zawodowego ani
przejawu dyskryminacji pracowników ze względu na ich przynależność związ-
kową żądanie przez pracodawcę od zarządu zakładowej organizacji związkowej
informacji dotyczących liczby zatrudnionych członków związku zawodowego.
Przewodniczący: SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Jadwiga Skibińska-
Adamowicz (sprawozdawca), Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 14 grudnia 1999 r. sprawy z powódz-
twa Lucyny D. przeciwko S. Fabrykom Mebli spółce z ograniczoną odpowiedzialnoś-
cią w S. o ustalenie, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowe-
go-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie z dnia 20 kwietnia 1999 r.
[...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy w Słupsku w wyroku z dnia 27 stycznia 1999 r. uznał za bezs-
kuteczne cofnięcie Lucynie D. przez pracodawcę – S. Fabryki Mebli – Spółka z o.o.
w S. zwolnienia od pracy udzielonego od 1 lipca 1995 r. na podstawie art. 31 ust. 1
ustawy o związkach zawodowych. Ustalił, że na wniosek Zarządu zakładowej organi-
zacji związkowej pracodawca zwolnił powódkę od świadczenia pracy w pełnym wy-
miarze czasu od 1 lipca 1995 r. do 1 lipca 1999 r. z zachowaniem prawa do wyna-
grodzenia; związek zawodowy liczył wtedy ponad 150 członków. W październiku
1997 r. w związku z wnioskiem o podwyższenie wynagrodzenia powódki Zarząd poz-
wanej Spółki polecił zbadać, czy uzasadnione jest dalsze korzystanie przez nią z cał-
kowitego zwolnienia od pracy. Podobne działania podjął także w sierpniu 1998 r.,
jednak związek zawodowy nie udzielił informacji i nie przedstawił wykazu członków
2
związku, władz związku, inspektorów pracy i czasu trwania kadencji organów. Wów-
czas Zarząd Spółki zobowiązał dyrektorów poszczególnych zakładów do „rozpozna-
nia wewnętrznego struktur związkowych”. Wiązało się to między innymi z wręcze-
niem pracownikom druków oświadczenia, którego podpisanie informowałoby o przy-
należności do związku. Większość pracowników nie wyraziła na to zgody.
Sąd Rejonowy ustalił ponadto, że w piśmie z dnia 10 listopada 1998 r. strona
pozwana zawiadomiła powódkę, iż z tym dniem traci moc jej oddelegowanie do pracy
w Zarządzie NSZZ Pracowników S. Fabryki Mebli, udzielone pismem z dnia 20 lipca
1995 r., gdyż z ustaleń Zarządu spółki opartych na imiennych pisemnych oświadcze-
niach pracowników zakładów i administracji wynikało, że do organizacji związkowej
należy tylko 50 pracowników. Strona poinformowała również powódkę o obowiązku
przystąpienia do pracy na stanowisku kontrolera jakości w zakładzie Nr 2, które pra-
codawca powierzył jej dnia 1 czerwca 1997 r. W dniu 16 listopada 1998 r. zarząd
zakładowej organizacji związkowej poinformował pracodawcę, że związek zawodowy
pracowników S. Fabryk Mebli liczy 150 członków, natomiast powódka wyraziła wolę
dobrowolnego podjęcia pracy na stanowisku samodzielnego inspektora BHP, z któ-
rego została oddelegowana do pracy związkowej w 1995 r.
W ocenie Sądu pierwszej instancji, powództwo było zasadne, gdyż w czasie
trwania kadencji pracodawca nie może cofnąć zwolnienia od pracy udzielonego pra-
cownikowi na podstawie art. 31 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych. Zwolnienie
bowiem zostaje udzielone na czas trwania kadencji, a ustawa nie określa wypadków
dopuszczających jego cofnięcie lub wygaśnięcie. Ustanie prawa korzystania ze zwol-
nienia od pracy może być następstwem jedynie decyzji zarządu zakładowej organi-
zacji związkowej lub – w razie sporu – sądu pracy, który ustali, czy pracownikowi
przysługuje zwolnienie w udzielonym mu wymiarze, czy też ustały okoliczności
uprawniające go do korzystania ze zwolnienia. Gdy chodzi o odwołanie przez praco-
dawcę zwolnienia udzielonego powódce, to poza poruszoną wyżej kwestią Sąd Re-
jonowy rozważał, czy ustały okoliczności uzasadniające udzielenie jej zwolnienia i
stwierdził, że ustalenie liczby członków związku zawodowego na podstawie oświad-
czenia pracowników nie było miarodajne, gdyż pracownicy mogli uznać, że składanie
jakichkolwiek deklaracji narusza ich dobra osobiste i szeroko pojęte wolności związ-
kowe i w związku z tym mogli odmówić udzielenia informacji lub zataić swoją przy-
należność związkową. Tym samym – zdaniem Sądu Rejonowego – nie ustały oko-
liczności uzasadniające udzielenie powódce zwolnienia od pracy.
3
Sąd Okręgowy w Koszalinie wyrokiem z dnia 20 kwietnia 1999 r. oddalił ape-
lację, którą złożyła strona pozwana od wyroku Sądu Rejonowego. Uznał, że ustawa z
dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych oraz rozporządzenie Rady Ministrów
z dnia 11 czerwca 1996 r. w sprawie trybu udzielania urlopu bezpłatnego i zwolnień
od pracy pracownikom pełniącym z wyboru funkcje w związkach zawodowych nie
przewidują uprawnień pracodawcy w zakresie ustalania liczebności organizacji
związkowej. To na zarządzie zakładowej organizacji związkowej spoczywa inicjatywa
i obowiązek poinformowania pracodawcy o zmianach liczebności związku zawodo-
wego uzasadniających ustanie zwolnienia pracownika od pracy, a na pracowniku –
obowiązek przystąpienia do pracy. Jednak obowiązek zarządu zakładowej organiza-
cji związkowej nie może być rozumiany zbyt rygorystycznie i wskutek tego „sprzecz-
nie z konstrukcją zawartą w art. 31 ustawy o związkach zawodowych”, a także nie
może prowadzić do „naruszenia zasady swobody zrzeszania pracowników w związ-
kach zawodowych czy też stanowić przejawu dyskryminacji ze względu na przyna-
leżność związkową”.
W konkluzji Sąd Okręgowy uznał, że skoro powódka przedstawiła uchwałę
zarządu zakładowej organizacji związkowej z dnia 18 listopada 1998 r., z której wyni-
kało, że do związku zawodowego należało 150 pracowników, to tym samym wyka-
zała, że zachowała uprawnienia wynikające z art. 31 ustawy o związkach zawodo-
wych.
W kasacji od powyższego wyroku strona pozwana zarzuciła naruszenie prawa
materialnego polegające na błędnej wykładni art. 31 ust. 2 ustawy z dnia 23 maja
1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.) oraz § 4 i 5 rozpo-
rządzenia Rady Ministrów z dnia 11 czerwca 1996 r. w sprawie trybu udzielania
urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy pracownikom pełniącym z wyboru funkcje w
związkach zawodowych oraz zakresu uprawnień przysługujących pracownikom w
czasie urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy (Dz.U. Nr 71, poz. 336). Jej zdaniem
nietrafny jest pogląd Sądu Okręgowego, że po stronie zarządu zakładowej organiza-
cji związkowej nie było powinności udowodnienia lub uprawdopodobnienia okolicz-
ności, z których wynikały uprawnienia powódki do zwolnienia od świadczenia pracy.
Obowiązek pracodawcy zwolnienia pracownika od świadczenia pracy w pełnym wy-
miarze dotyczy przecież tylko takiej sytuacji, gdy związek zawodowy liczy co najmniej
150 członków. Jeżeli więc strona pozwana kwestionowała w postępowaniu sądowym
podstawę dalszego zwolnienia powódki od świadczenia pracy, to wbrew wskazanym
4
w kasacji przepisom Sąd Okręgowy przyjął, że „tylko i wyłącznie w gestii zarządu
organizacji związkowej” leżało wykazanie podstaw do dalszego zwolnienia powódki z
obowiązku świadczenia pracy, natomiast Sąd Okręgowy powinien tę autonomię
uszanować. Zatem – w ocenie strony pozwanej – wydanie wyroku uznającego za
bezskuteczne cofnięcie powódce zwolnienia od świadczenia pracy w związku z peł-
nieniem z wyboru funkcji w związku zawodowym, w sytuacji gdy nie zostały ustalone
podstawy do dalszego zwolnienia jej z obowiązku świadczenia pracy, narusza przy-
toczone w kasacji przepisy i uzasadnia wniosek kasacji o uchylenie zaskarżonego
wyroku oraz wyroku Sądu Rejonowego w Słupsku z dnia 27 stycznia 1999 r. i prze-
kazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Od dnia 1 lipca 1995 r. powódka została „oddelegowana” na 4 lata do pracy w
zarządzie związku zawodowego pracowników S. Fabryk Mebli w związku z wyborem
jej do pełnienia funkcji przewodniczącej w tym zarządzie. Z art. 31 ust. 1 ustawy dnia
23 maja 1991 r. o związkach zawodowych wynika, że gdy związek zawodowy liczy
od 150 do 500 członków, prawo do zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy na
okres kadencji w zarządzie przysługuje jednemu pracownikowi. Stosownie do art. 31
ust. 2 ustawy zwolnienie od pracy udzielane jest z zachowaniem prawa do wyna-
grodzenia lub bezpłatnie. Decyduje o tym wniosek zarządu zakładowej organizacji
związkowej. Gdy chodzi o powódkę, była zwolniona od świadczenia pracy z zacho-
waniem prawa do wynagrodzenia.
Sformułowanie „prawo do zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy”, za-
warte w art. 31 ust. 1 ustawy i odnoszące się do pracownika wybranego do pełnienia
funkcji w zarządzie, wyraża jedną stronę wzajemnego stosunku, jaki powstaje mię-
dzy pracownikiem i pracodawcą w związku z wyborem pracownika do zarządu za-
kładowej organizacji związkowej. Drugą stronę stanowi obowiązek udzielenia pra-
cownikowi zwolnienia przez pracodawcę. Wynika to wprost z § 4 ust. 1 rozporzą-
dzenia Rady Ministrów z dnia 11 czerwca 1996 r. regulującego tryb udzielania urlopu
bezpłatnego i zwolnień od pracy pracownikom pełniącym z wyboru funkcje w związ-
kach zawodowych. Obowiązek ten powstaje jednak wówczas, gdy zakładowa orga-
nizacja związkowa „wykaże we wniosku, że zachodzą okoliczności uzasadniające
udzielenie zwolnienia, o których mowa w art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r.
5
w związkach zawodowych”. Również w razie ustania okoliczności uzasadniających
udzielenie pracownikowi zwolnienia od pracy powstają wzajemne prawa i obowiązki
w płaszczyźnie pracownik – pracodawca. W myśl mianowicie § 5 ust. 2 rozporządze-
nia pracownik ma obowiązek przystąpienia do pracy, zaś pracodawca ma prawo do-
magać się podjęcia pracy przez pracownika i w tym celu wydać mu stosowne pole-
cenie. Jednocześnie na tle powyższego unormowania powstają określone obowiązki
zakładowej organizacji związkowej wobec pracodawcy. Otóż oprócz obowiązku wy-
kazania okoliczności uzasadniających zwolnienie pracownika z obowiązku świad-
czenia pracy (§ 4 ust. 1 i 2 rozporządzenia) organizacja ta powinna – stosownie do §
2 rozporządzenia – niezwłocznie zawiadomić pracodawcę o wygaśnięciu mandatu
pracownika, a także - - zgodnie z § 5 ust. 1 - poinformować pracodawcę o ustaniu
okoliczności uprawniających pracownika do korzystania ze zwolnienia od pracy.
Nie jest więc trafny pogląd Sądu Okręgowego, w myśl którego pracodawca nie
ma żadnych uprawnień w stosunku do zarządu zakładowej organizacji związkowej,
gdyż jakoby egzekwowanie jej obowiązków wobec pracodawcy, określonych w roz-
porządzeniu, mogłoby prowadzić do naruszenia zasady swobodnego zrzeszania się
bądź też być poczytane za przejaw dyskryminacji pracowników ze względu na ich
przynależność związkową. Jeżeli bowiem zarząd zakładowej organizacji związkowej
ma określone obowiązki wobec pracodawcy, wynikające z faktu zwolnienia pracow-
nika z obowiązku świadczenia pracy, to nie ulega wątpliwości, że odpowiadają im
określone uprawnienia pracodawcy. Nie powinno być zatem przedmiotem kontrower-
sji to, że skoro zarząd zakładowej organizacji związkowej jest obowiązany poinfor-
mować pracodawcę o ustaniu „okoliczności uprawiających pracownika do korzysta-
nia ze zwolnienia od pracy”, czyli wskazanych w art. 31 ust. 1 ustawy o związkach
zawodowych (jest to liczba członków związku zawodowego zatrudnionych w zakła-
dzie pracy), to tym samym pracodawca jest uprawniony do żądania informacji na ten
temat. Jak przy tym wynika wprost z art. 31 ust.1 wymienionej ustawy oraz z § 4 ust.
1 i ust. 2 pkt 3, a także § 5 ust. 1 rozporządzenia z dnia 11 czerwca 1996 r., udziele-
nie informacji na temat liczby członków związku zawodowego zatrudnionych w za-
kładzie pracy nie narusza niezależności związku zawodowego i jego praw autono-
micznych. Przeciwnie, zostało dozwolone przez prawo.
Nie jest również zasadne stanowisko Sądu Okręgowego, według którego
ustanie prawa pracownika do korzystania ze zwolnienia od świadczenia pracy „może
być następstwem tylko decyzji zarządu zakładowej organizacji związkowej bądź – w
6
razie sporu na tym tle - sądu pracy”, podobnie jak i pogląd, że z § 5 ust. 2 rozporzą-
dzenia nie wynika obowiązek przystąpienia pracownika do pracy. Powyższe stanowi-
sko jest jaskrawo sprzeczne z treścią § 5 ust. 2 rozporządzenia, według której obo-
wiązek podjęcia przez pracownika pracy powstaje „w razie ustania okoliczności”
uprawniających do korzystania ze zwolnienia od pracy, a nie w wypadku podjęcia
bliżej nie określonych decyzji przez zarząd zakładowej organizacji związkowej.
Jak zatem z przedstawionych uwag wynika, w regulacji przewidzianej w usta-
wie o związkach zawodowych i rozporządzeniu z dnia 11 czerwca 1996 r. nie można
upatrywać zakazu sprawdzenia przez pracodawcę – w dozwolony sposób – liczeb-
ności związku zawodowego zrzeszającego pracowników danego zakładu pracy. Tym
bardziej więc nie można z niej wyprowadzić wniosku o braku uprawnień pracodawcy
do żądania informacji na ten temat w sytuacji usprawiedliwiającej takie żądanie,
skoro udzielenie wymienionych informacji jest obowiązkiem zarządu zakładowej or-
ganizacji związkowej.
W konsekwencji uchybieniem Sądu Okręgowego było uniemożliwienie praco-
dawcy wykazania faktycznej liczby członków związku zawodowego zatrudnionych w
zakładzie pracy, oparte na błędnym przekonaniu, że „władze danego związku zawo-
dowego... mogą podejmować autonomiczne decyzje” co do informowania lub niein-
formowania pracodawcy o liczbie swoich członków zatrudnionych w zakładzie pracy.
Z tych względów Sąd Najwyższy uznał, że kasacja jest zasadna, wobec czego
stosownie do art. 39313
§ 1 KPC uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi
Okręgowemu w Koszalinie do ponownego rozpoznania.
========================================