Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 kwietnia 2000 r.
I PKN 566/99
Obowiązek ponadzakładowej konsultacji związkowej (art. 38 § 3 i 4 KP)
obciąża pracodawcę w razie zgłoszenia umotywowanych zastrzeżeń przez zak-
ładową organizację związkową, która jest członkiem krajowej federacji związ-
ków zawodowych, czyli ogólnokrajowej organizacji związkowej.
Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera (spra-
wozdawca), Walerian Sanetra.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 4 kwietnia 2000 r. sprawy z powódz-
twa Maryli C. przeciwko S. Zakładom Przemysłu Gumowego „S.S.“ S.A. w S. o uzna-
nie za bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę, na skutek kasacji powódki od
wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krośnie z dnia
28 maja 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krośnie do ponownego rozpoznania i rozs-
trzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Sanoku wyrokiem z 11 lutego 1999 r. [...] uznał za
bezskuteczne dokonane przez pozwanego – S. Zakłady Przemysłu Gumowego
„S.S.” SA w S. - wypowiedzenie umowy o pracę powódce Maryli C.
Sąd Rejonowy ustalił, że powódka podjęła pracę u pozwanego we wrześniu
1975 r. W sierpniu 1987 r. uległa wypadkowi przy pracy i po wyczerpaniu okresu za-
siłkowego pozwany rozwiązał z nią umowę o pracę na podstawie art. 53 § 1 KP. W
okresie od lipca 1988 r. do czerwca 1989 r. powódka pobierała świadczenie rehabili-
tacyjne, po czym pozwany zatrudnił ją ponownie, zawierając z nią w lipcu 1989 r.
umowę o pracę, najpierw na czas określony, a następnie na czas nie określony. Po-
wódka pracowała na różnych stanowiskach, ostatnio jako składowa-kartotekowa, co
2
było zgodne z zaleceniami lekarza i uwzględniało jej stan zdrowia (odwarstwienie
siatkówki lewego oka powodujące częściową utratę wzroku). W związku z kompute-
ryzacją wprowadzaną w pozwanej Spółce jej zarząd podjął decyzję o zmniejszeniu
zatrudnienia, przede wszystkim wśród pracowników administracyjnych. W dziale zao-
patrzenia technicznego, w którym pracowała powódka, spowodowało to likwidację
dwóch stanowisk pracy składowych-kartotekowych. W czerwcu 1998 r. powódka
otrzymała – po konsultacji ze związkami zawodowymi - wypowiedzenie umowy o
pracę z przyczyn ekonomicznych. Ponieważ ostatecznie ujawniła się konieczność
zmniejszenia stanu zatrudnienia o 10 % , zarząd Spółki podjął decyzję o zwolnie-
niach grupowych, dzięki czemu część pracowników mogła skorzystać z zasiłków
przedemerytalnych. W związku z tym kierownik działu kadr, działając w porozumieniu
ze związkami zawodowymi, zwrócił się do pracowników, którzy otrzymali wcześniej
indywidualne wypowiedzenia umów o pracę, o wyrażenie zgody na anulowanie wy-
powiedzeń. Powódka taką zgodę wyraziła. Konieczność zwolnień grupowych była
podstawą porozumienia zawartego przez pracodawcę ze związkami zawodowymi.
Porozumienie przewidywało objęcie czasową ochroną przed zwolnieniami grupowy-
mi pracowników posiadających ponad 20-letni okres zatrudnienia u pozwanego. Po-
wódka z uwagi na staż pracy została objęta taką ochroną. We wrześniu 1998 r. poz-
wana Spółka podjęła decyzję o likwidacji sekcji łączności i przekazaniu obsługi cen-
trali telefonicznej Międzywojewódzkiej Spółdzielni Inwalidów w R. Zawarto porozu-
mienie, zgodnie z którym w Spółdzielni miały zostać zatrudnione dwie telefonistki
spośród pracownic strony pozwanej. Z osobami tymi umowy o pracę u pozwanego
pracodawcy zostałyby rozwiązane w ramach zwolnień grupowych, dzięki czemu
otrzymałyby one należne im odprawy. Pozwany zaproponował powódce podjęcie
pracy na stanowisku telefonistki, co odpowiadałoby jej możliwościom zdrowotnym.
Powódka zażądała, by na piśmie określono warunki jej zatrudnienia i wyjaśniono
wątpliwości związane ze zmianą pracodawcy. Wówczas pozwany - uznając, że
wszystkie wątpliwości już wyjaśnił - odpowiedział powódce, że propozycja jest nie-
aktualna, gdyż na stanowisku telefonistki została zatrudniona inna osoba. Po upływie
okresu ochronnego dla pracowników z ponad 20-letnim stażem pracy pozwany po-
wiadomił NSZZ Pracowników „S.S.” SA o zamiarze wypowiedzenia powódce umowy
o pracę z powodu zmniejszenia zatrudnienia. Prezydium zarządu związku wniosło
zastrzeżenia co do tego zamiaru pracodawcy, jednak bez szerszego umotywowania.
3
Pismem z 6 stycznia 1999 r. pozwany wypowiedział powódce umowę o pracę, skra-
cając okres wypowiedzenia o dwa miesiące.
Sąd Rejonowy orzekł o bezskuteczności wypowiedzenia uznając, że zostało
ono dokonane z naruszeniem art. 38 KP i art. 8 KP. Wadliwość wypowiedzenia po-
wódce umowy o pracę, wynikająca z nieprawidłowo przeprowadzonej konsultacji ze
związkami zawodowymi takiego zamiaru pracodawcy, polegała zdaniem Sądu Rejo-
nowego na tym, że pozwany poprzestał na zawiadomieniu organizacji związkowej
pierwszego szczebla, przyjmując brak umotywowania zastrzeżeń zgłoszonych przez
tę organizację. Tymczasem wcześniejsze (pierwsze) zawiadomienie związków za-
wodowych o zamiarze wypowiedzenia umowy o pracę zawierało identyczną pods-
tawę faktyczną (przyczynę) wypowiedzenia i wówczas prezydium zarządu związku
zawodowego działającego u pozwanego przedstawiło szeroko umotywowane stano-
wisko. Upływ czasu między pierwszą i drugą konsultacją związkową był na tyle
krótki, że nie mogło ulec zmianie stanowisko związku zawodowego, który wcześniej
przedstawił szeroko umotywowane zastrzeżenia znane pracodawcy. To wymagało –
w ocenie Sądu Rejonowego – „wyjaśnienia istniejących wątpliwości w tej mierze”. Z
kolei sprzeczność wypowiedzenia z zasadami współżycia społecznego polegała na
tym, że pracodawca nie uwzględnił tego, iż powódka była długoletnim pracownikiem
pozwanego, dobrze wypełniającym obowiązki pracownicze. W okresie zatrudnienia u
pozwanego uległa wypadkowi przy pracy i ze względu na jego skutki nie ma żadnych
szans na zatrudnienie u innego pracodawcy, w związku z czym powinna być trakto-
wana w sposób szczególny, a zasadność decyzji pracodawcy o jej zwolnieniu powin-
na być oceniana nie tylko przez pryzmat art. 45 KP, lecz również poprzez art. 8 KP.
W wyniku apelacji strony pozwanej Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Krośnie wyrokiem z 28 maja 1999 r. [...], zmienił w całości wyrok
Sądu Rejonowego i oddalił powództwo.
Sąd Okręgowy stwierdził naruszenie przez Sąd Rejonowy art. 8 KP, art. 38 KP
i art. 45 KP w związku z przyjęciem, że decyzja pozwanego o wypowiedzeniu po-
wódce umowy o pracę była nieuzasadniona, sprzeczna z zasadami współżycia spo-
łecznego, a nadto, że brak było współdziałania pracodawcy ze związkami zawodo-
wymi polegającego na konsultacji drugiego stopnia z odpowiednią ogólnokrajową
organizacją związkową w przedmiocie zamiaru wypowiedzenia umowy o pracę. Po-
wołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego, Sąd Okręgowy wyraził pogląd, że
decyzja pracodawcy o wypowiedzeniu pracownikowi umowy o pracę jest uzasadnio-
4
na, jeżeli przeprowadzana w zakładzie pracy reorganizacja polega na likwidacji sta-
nowisk pracy i zmniejszeniu zatrudnienia. Nie ma podstaw do stosowania art. 8 KP,
gdy pracodawca korzysta z przysługującego mu prawa w ramach reorganizacji sta-
nowisk i wymiany kadry w zakładzie pracy. Wypowiadając pracownikowi umowę o
pracę, pracodawca wykonuje swoje prawo podmiotowe zgodnie z jego społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem i jeżeli jego działanie nie jest dokonywane w złej wie-
rze, w celu szykany pracownika lub w sposób obiektywnie nieuzasadniony, to nie
zachodzi taki szczególny przypadek, w którym jest miejsce na wyjątkową ochronę z
art. 8 KP. Okoliczność, że powódka uległa wypadkowi przy pracy i utraciła zdolność
wykonywania niektórych prac, nie może obligować pozwanego do dalszego jej za-
trudniania, skoro pozwany nie ma obecnie takiej możliwości. W ocenie Sądu Okrę-
gowego powódka – mając niespełna 39 lat, średnie wykształcenie, ukończony kurs
komputerowy i przeciwwskazania do pracy połączonej z dźwiganiem, w wilgotnych i
ciemnych pomieszczeniach - ma możliwość podjęcia zatrudnienia u innego praco-
dawcy. Zgodnie z art. 38 KP pozwany nie miał obowiązku prowadzenia konsultacji
związkowej drugiego stopnia. Zakładowa organizacja związkowa działająca u poz-
wanego jest samodzielnym związkiem zawodowym jako członek Federacji i zgodnie
z treścią art. 38 § 3 i 4 KP nie istniał obowiązek przedstawienia sprawy ogólnokrajo-
wej organizacji związkowej w związku z nieuwzględnieniem przez pracodawcę zas-
trzeżeń zakładowej organizacji związkowej. Wprawdzie zakładowa organizacja
związkowa podtrzymała swoje wcześniej zgłoszone zastrzeżenia co do zamiaru roz-
wiązania z powódką umowy o pracę, ale miały one charakter deklaracyjny, wynikają-
cy z zasady działania związku zawodowego, jaką stanowi ochrona praw zrzeszonych
w nim pracowników. Pozwany reorganizując poszczególne działy i zmniejszając za-
trudnienie zmuszony był podejmować decyzje o rozwiązaniu z niektórymi pracowni-
kami umów o pracę, a organizacja związkowa powinna te decyzje zaakceptować
mając na uwadze konieczność gospodarczą, dobro zakładu pracy i wszystkich pra-
cowników.
Kasację od wyroku Sądu Okręgowego wniosła powódka, domagając się jego
uchylenia w całości i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej
instancji. Jako podstawę kasacyjną powódka wskazała naruszenie prawa material-
nego, a mianowicie: 1) art. 38 KP i art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4.
5
poz. 19 ze zm.) poprzez uznanie, że brak wyczerpującej konsultacji ze związkami
zawodowymi nie stanowi naruszenia prawa przy rozwiązywaniu stosunku pracy
(umowy o pracę zawartej na czas nie określony), 2) art. 45 § 1 KP oraz art. 8 KP po-
przez pominięcie istotnych i rzeczywistych okoliczności dotyczących zwolnienia po-
wódki z pracy, w szczególności faktu, że jest ona częściowo niezdolna do wykony-
wania pracy na wybranych stanowiskach w wyniku wypadku przy pracy, jakiemu ule-
gła będąc zatrudniona u pozwanego, co pozbawia ją możliwości zatrudnienia u in-
nych pracodawców z uwagi na stan zdrowia, a także przez pominięcie dyrektywy
ogólnej wynikającej z art. 8 KP.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest usprawiedliwiona o tyle, o ile zarzuca zaskarżonemu nią wyroko-
wi naruszenie art. 38 § 3 i 4 KP w związku z art. 5 ust. 2 ustawy z 28 grudnia 1989 r.
„o zwolnieniach grupowych“. Co prawda, w petitum kasacji przy konstruowaniu za-
rzutu naruszenia prawa materialnego - w ramach podstawy kasacyjnej wskazanej w
art. 3931
pkt 1 KPC - skarżąca nie wskazała, o naruszenie którego (których) z pięciu
paragrafów art. 38 KP jej chodzi, jednak z uzasadnienia kasacji wynika, że kwestio-
nuje ona stanowisko Sądu Okręgowego co do braku konieczności przeprowadzenia
przez pracodawcę pełnej przewidzianej prawem konsultacji związkowej, obejmującej
również konsultację drugiego stopnia z ogólnokrajową organizacją związkową.
Zgodnie z treścią art. 38 § 3 i 4 KP umotywowane zastrzeżenia zakładowej organiza-
cji związkowej zgłoszone na piśmie czynią obligatoryjnym – w razie nieodstąpienia
przez pracodawcę od zamiaru wypowiedzenia - przedstawienie sprawy ogólnokrajo-
wej organizacji związkowej, w skład której wchodzi zakładowa organizacja związko-
wa. W razie zgłoszenia zastrzeżeń ustnych lub nieumotywowanych nie powstaje
obowiązek podjęcia trybu współdziałania drugiego stopnia (teza IV. uchwały pełnego
składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 19 maja
1978 r., V PZP 6/77 – wytyczne orzecznictwa w przedmiocie wykładni przepisów
Kodeksu pracy normujących współdziałanie kierownika zakładu pracy z organami
związków zawodowych przy rozwiązywaniu umów o pracę, OSNCP 1978 z. 8, poz.
127). Sąd Okręgowy swoje stanowisko co do braku obowiązku konsultacji drugiego
stopnia (z ogólnokrajową organizacją związkową) wyprowadził jedynie z tego faktu,
że zakładowa organizacja związkowa działająca u pozwanego jest - jako członek
6
Federacji - samodzielnym związkiem zawodowym, nie wchodzącym w skład ogólno-
krajowej organizacji związkowej (art. 38 § 4 KP), a zatem nie istnieje obowiązek pra-
codawcy przedstawiania sprawy ogólnokrajowej organizacji związkowej w razie
wniesienia zastrzeżeń przez organizację zakładową (art. 38 § 3 KP). Nie podniósł
natomiast – czy to w ramach swoich ustaleń faktycznych, czy to w ramach rozważań
dotyczących oceny prawnej żądania powódki – że obowiązek konsultacji drugiego
stopnia nie istniał z uwagi na to, że zakładowa organizacja związkowa nie zgłosiła na
piśmie umotywowanych zastrzeżeń (art. 38 § 2 KP). Wprost przeciwnie, z uzasad-
nienia zaskarżonego wyroku zdaje się wynikać, że Sąd Okręgowy przyjął, iż zastrze-
żenia zostały umotywowane, ponieważ zakładowa organizacja związkowa podtrzy-
mała swoje zgłoszone kilka miesięcy wcześniej zastrzeżenia co do zamiaru rozwią-
zania z powódką stosunku pracy i podtrzymuje je nadal, co potwierdził przesłuchany
w postępowaniu apelacyjnym w charakterze świadka Marian G., wiceprzewodniczący
NSZZ Pracowników „S.S.“ SA. Sąd Okręgowy ocenił te zastrzeżenia jako mające
charakter „deklaracyjny“, jednakże nie przypisał im wyraźnie braku umotywowania.
Również Sąd Rejonowy w swoich ustaleniach faktycznych - niezakwestionowanych
w tej części przez Sąd Okręgowy - przyjął, że wcześniejsze (z maja 1998 r.)
zawiadomienie zakładowej organizacji związkowej o zamiarze wypowiedzenia
umowy o pracę spotkało się z szeroko umotywowanymi zastrzeżeniami, a ponieważ
późniejsze (z grudnia 1998 r.) zawiadomienie wskazywało identyczną podstawę
(przyczynę) wypowiedzenia, ponadto w czasie, jaki upłynął od pierwszej konsultacji,
nie uległy zmianie okoliczności, pracodawca powinien był „wyjaśnić istniejące wątpli-
wości w tej mierze“, co może być rozumiane jako przypisany pracodawcy obowiązek
konsultacji drugiego stopnia z uwagi na zgłoszenie umotywowanych zastrzeżeń. Po-
nieważ kasacja nie opiera się na podstawie naruszenia przepisów prawa procesowe-
go (art. 3931
pkt 2 KPC), Sąd Najwyższy przy jej rozpoznaniu był związany ustalo-
nym stanem faktycznym stanowiącym podstawę wydania zaskarżonego wyroku (art.
39315
KPC). W związku z niezakwestionowaniem w kasacji ustaleń faktycznych nale-
żało zatem przyjąć w postępowaniu kasacyjnym, że przy powtórnej konsultacji za-
miaru wypowiedzenia (w grudniu 1998 r.) zakładowa organizacja związkowa wyraziła
umotywowane zastrzeżenia poprzez podtrzymanie obszernie umotywowanych zas-
trzeżeń zgłoszonych przy wcześniejszej konsultacji (z maja 1998 r.), ponieważ w
czasie od pierwszej do drugiej konsultacji nie zmieniła się przyczyna wypowiedzenia
umowy o pracę i nie zmieniło się nic w osobistej sytuacji powódki. Wcześniejsze za-
7
strzeżenia podnosiły okoliczności dotyczące tej sytuacji, a mianowicie to, że powód-
ka jest pracownicą o 23-letnim stażu pracy u tego samego pracodawcy (pozwany jest
pierwszym i jedynym pracodawcą, u którego była zatrudniona) oraz że w czasie za-
trudnienia u pozwanego uległa wypadkowi przy pracy, czego skutkiem jest częścio-
wa utrata wzroku, a zatem „niemoralne“ jest pozbawienie jej pracy u pozwanego.
Zgłoszenie przez zakładową organizację związkową umotywowanych zastrzeżeń ma
takie znaczenie, że umożliwia pracodawcy podjęcie trafnej decyzji w sprawie
indywidualnego zwolnienia pracownika za wypowiedzeniem. Zastrzeżenia te mogą
bowiem wpływać na ocenę, czy wypowiedzenie jest w indywidualnym przypadku
uzasadnione, czy też nie.
Rozważając, czy doszło do naruszenia art. 38 § 3 i 4 KP, należało zatem w
postępowaniu kasacyjnym ograniczyć się jedynie do oceny, czy działający u pozwa-
nego pracodawcy związek zawodowy wchodzi w skład ogólnokrajowej organizacji
związkowej. W pozwanej Spółce działa zakładowa organizacja związkowa pod na-
zwą Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Pracowników „S.S.“ SA. Organi-
zacja ta przystąpiła do Federacji Związków Zawodowych Zakładów Przemysłu Che-
micznego. Przystąpienie do Federacji oznaczało taki skutek, że związek zawodowy
działający u pozwanego wszedł w skład ogólnokrajowej organizacji związkowej w
rozumieniu art. 38 § 4 KP. Termin „wchodzi w skład“ należy rozumieć szeroko. Nie
powinien on być ograniczany wyłącznie do struktury organizacyjnej jednolitej ogólno-
krajowej organizacji związkowej. Z samej istoty federacji wynika, że składa się ona z
tych zakładowych organizacji związkowych, które do niej przystąpiły – stały się jej
członkami – i stanowią wskutek tego jej część składową. Sąd Najwyższy w składzie
rozpoznającym niniejszą sprawę nie podziela w tej kwestii poglądu wyrażonego w
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 1996 r., I PR 2/96 (OSNAPiUS 1997 nr 6,
poz. 92, OSP 1997 z. 7-8, poz. 130).
Obowiązek konsultacji ponadzakładowej obciąża pracodawcę w razie zgło-
szenia zastrzeżeń przez taką organizację zakładową, która jest składową częścią
organizacyjnej struktury ogólnokrajowej organizacji związkowej. Obowiązek ten nie
odnosi się natomiast do organizacji zakładowej stanowiącej samodzielny, odrębny
związek zawodowy niezrzeszony w strukturze ogólnokrajowej. Nie wszystkie zakła-
dowe organizacje związkowe, które są samodzielnymi związkami zawodowymi po-
siadającymi własną osobowość prawną, zrzeszyły się w ogólnokrajowych federa-
cjach. Nie mają one w ogóle struktury ponadzakładowej, ewentualnie ich zrzeszenie
8
kończy się na strukturze regionalnej. Jeżeli jednak przystąpiły do (stały się człon-
kiem) krajowej federacji związków zawodowych, wówczas wchodzą w skład ogólno-
krajowej organizacji związkowej w rozumieniu art. 38 § 4 KP. Za ogólnokrajową or-
ganizację związkową można bowiem uznać zarówno działający na szczeblu ogólno-
krajowym jednolity związek zawodowy zrzeszający pracowników jednej określonej
gałęzi zatrudnienia, jak i ogólnokrajową federację zrzeszającą samodzielne zakła-
dowe organizacje związkowe działające w określonych zakładach pracy. Oznacza to,
że wynikający z art. 38 § 3 KP obowiązek pracodawcy obejmuje również członków
zakładowych organizacji związkowych wchodzących w skład ogólnokrajowych fede-
racji.
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że w rozpoznawanej sprawie
istniał obowiązek przeprowadzenia konsultacji związkowej drugiego stopnia z Fede-
racją Związków Zawodowych Zakładów Przemysłu Chemicznego. Brak takiej kon-
sultacji oznaczał naruszenie przez pracodawcę obowiązku wynikającego z art. 38 § 3
KP, a odmienny pogląd Sądu Okręgowego wyrażony w zaskarżonym wyroku –
wynikający z błędnej wykładni art. 38 § 4 KP – czyni usprawiedliwioną podstawę ka-
sacyjną wymienioną w punkcie 1) petitum kasacji. Naruszenie art. 38 § 3 i 4 KP jest
niewątpliwe i już to samo czyni kasację zasadną.
Wskazać należy, że przy pierwszym wypowiedzeniu powódce umowy o pracę
(później za zgodą powódki anulowanym) pracodawca podjął czynności zmierzające
do przeprowadzenia konsultacji związkowej drugiego stopnia, mianowicie po zgło-
szeniu w maju 1998 r. przez zakładową organizację związkową umotywowanych za-
strzeżeń, w czerwcu 1998 r. przedstawił sprawę Rejonowej Radzie Związków Zawo-
dowych w S., która podtrzymała stanowisko NSZZ Pracowników „S.S.“ SA (pismo w
aktach osobowych powódki). Konsultacja drugiego stopnia nie została zatem prze-
prowadzona z Federacją Związków Zawodowych Zakładów Przemysłu Chemiczne-
go. Nie było to jednak przedmiotem ustaleń Sądów pierwszej i drugiej instancji w
rozpoznawanej sprawie, dlatego uchyla się spod szerszych rozważań co do tego, czy
konsultacja z Rejonową Radą Związków Zawodowych w S. wypełniała obowiązek
konsultacji drugiego stopnia z ogólnokrajową organizacją związkową, o jakiej mowa
w art. 38 § 3 i 4 KP.
Podniesiony w kasacji zarzut naruszenia art. 5 ust. 2 ustawy z 28 grudnia
1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990
9
r. Nr 4, poz. 19 ze zm.) jest usprawiedliwiony o tyle, że z ustaleń Sądów pierwszej i
drugiej instancji nie wynika, aby powódka była objęta porozumieniem zawartym
przez pracodawcę z zakładową organizacją związkową w sprawie zasad postępowa-
nia dotyczących pracowników objętych zwolnieniami grupowymi, o jakim mowa w art.
4 wskazanej ustawy, które to porozumienie eliminowałoby obowiązek przeprowadze-
nia indywidualnej konsultacji związkowej w trybie art. 38 KP. Skoro konsultacja taka
była obowiązkowa, powinna być przeprowadzona w sposób prawidłowy i zgodny z
zasadami wynikającymi z Kodeksu pracy.
Zarzut naruszenia art. 8 KP - w ujęciu przedstawionym w kasacji – mieści się
w zarzucie naruszenia art. 45 § 1 KP. Chodzi bowiem o ocenę, czy wypowiedzenie
powódce umowy o pracę było, czy nie było uzasadnione.
Ocena zasadności wypowiedzenia umowy o pracę w ramach art. 45 § 1 KP
powinna być dokonana z uwzględnieniem słusznych interesów zakładu pracy oraz
przymiotów pracownika związanych ze stosunkiem pracy. Na podstawie art. 45 § 1
KP sąd pracy może oceniać prawidłowość postępowania pracodawcy w zakresie
doboru pracowników przewidzianych do zwolnienia. Jako przyczynę wypowiedzenia
powódce umowy o pracę pracodawca wskazał zmniejszenie stanu zatrudnienia, nie
zaś likwidację konkretnie przez nią zajmowanego stanowiska pracy. Aktualna jest
zatem kwestia wyboru powódki do zwolnienia. Dokonując doboru pracowników do
zwolnienia (w ramach wypowiedzenia) w związku z ograniczeniem (zmniejszeniem)
stanu zatrudnienia, pracodawca powinien wziąć pod uwagę takie okoliczności, jak
staż zatrudnienia, wykształcenie, doświadczenie zawodowe, kwalifikacje i przygoto-
wanie pracownika do wykonywania tych zadań, które będą realizowane przez zakład
pracy w przyszłości (po wypowiedzeniu), dotychczasowy sposób wykonywania
obowiązków przez pracownika, wykazywanie przez niego inicjatywy oraz troski o do-
bro zakładu pracy. Wskazane kryteria służą ocenie przymiotów pracownika związa-
nych ze stosunkiem pracy w konfrontacji z przymiotami innych pracowników podle-
gającymi ocenie według tych samych kryteriów. Inne okoliczności dotyczące pra-
cownika, nie związane bezpośrednio ze stosunkiem pracy (takie jak wiek, stan
zdrowia, sytuacja rodzinna), mogą w wyjątkowych wypadkach stanowić podstawę do
uznania – na zasadzie art. 8 KP – że wypowiedzenie jest sprzeczne z zasadami
współżycia społecznego, a przez to nieuzasadnione. W szczególnych przypadkach –
ze względu na wiek, stan zdrowia, warunki rodzinne pracownika, jego nikłe szansę
na ponowne zatrudnienie u innego pracodawcy – przesłanką uznania wypowiedzenia
10
za nieuzasadnione może być ustalenie, że zakład pracy dokonał definitywnego wy-
powiedzenia umowy o pracę, mimo że dysponował innym stanowiskiem pracy od-
powiednim do kwalifikacji pracownika i pracownik mógł być na tym stanowisku za-
trudniony stosownie do potrzeb zakładu pracy. Powódka w kasacji powołuje się
ogólnie na to, że pozwany pracodawca prowadzi duży zakład pracy, w którym z
pewnością znalazłoby się dla powódki jakieś miejsce zatrudnienia. Powódka nie
wskazuje jednak wyraźnie, o jakie konkretnie stanowisko pracy chodzi, a zatem kwe-
stia ta uchyla się spod oceny w postępowaniu kasacyjnym, zwłaszcza, że wobec
braku zarzutu naruszenia przepisów postępowania nie zostały w kasacji skutecznie
podważone ustalenia faktyczne Sądów pierwszej i drugiej instancji. Sądy nie zaj-
mowały się bowiem w ogóle ustalaniem, czy pozwany dysponuje takim stanowiskiem
pracy – innym niż dotychczasowe - na którym mogłaby zostać zatrudniona powódka.
W tym kontekście należy uznać, że ocenie w świetle zasad współżycia spo-
łecznego może podlegać w rozpoznawanej sprawie jedynie to, że powódka jest częś-
ciowo niezdolna do pracy w wyniku wypadku przy pracy, jakiemu uległa będąc za-
trudniona u pozwanego, czego następstwem jest częściowa utrata przez nią wzroku
wskutek odwarstwienia siatkówki lewego oka. Tylko to stanowi bowiem okoliczność
wyjątkową, szczególną, wyróżniającą sytuację osobistą powódki w konfrontacji z sy-
tuacją innych pracowników przewidzianych do zwolnienia. Stan zdrowia powódki,
ograniczający jej zdolność do pracy, może utrudniać jej znalezienie pracy u innego
pracodawcy. Sąd Okręgowy poddał tę okoliczność ocenie i ostateczny wniosek Sądu
co do tego, że wypowiedzenie powódce umowy o pracę nie było w tym kontekście
sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, nie budzi zastrzeżeń, a w każdym
razie kasacja nie zawiera argumentacji prawnej, która mogłaby skutecznie podważyć
dokonaną przez Sąd Okręgowy wykładnię art. 8 KP i jego zastosowanie. Inne oko-
liczności podnoszone w kasacji – wiek powódki i jej staż pracy u pozwanego – nie są
na tyle wyjątkowe, aby pozwalały na uznanie wypowiedzenia za sprzeczne z zasa-
dami współżycia społecznego. Stosunkowo długi okres zatrudnienia powódki u poz-
wanego mógłby mieć natomiast znaczenie przy ocenie, czy pracodawca dokonując
wyboru pracowników do zwolnienia kierował się w stosunku do nich tymi samymi
obiektywnymi kryteriami oceny, a więc pośrednio czy dokonanie wypowiedzenia w
stosunku do powódki było uzasadnione. Tego wątku – kryteriów doboru pracowników
do zwolnienia – kasacja jednak wyraźnie nie podnosi.
11
Obszernie eksponowane w kasacji okoliczności dotyczące propozycji pozwa-
nego zatrudnienia powódki jako telefonistki nie mają istotnego znaczenia dla oceny
prawidłowego zastosowania przez Sąd Okręgowy art. 8 KP. Sąd drugiej instancji
ustalił bowiem i ocenił, że ta propozycja pracodawcy była rzeczywista - a nie pozorna
- i że powódka nie podejmując odpowiednio szybkiej decyzji o przyjęciu zaoferowa-
nej jej pracy sama dobrowolnie pozbawiła się możliwości zatrudnienia na stanowisku
telefonistki. Ustalenie to nie może być skutecznie podważone wobec braku oparcia
kasacji na podstawie naruszenia przepisów postępowania. W tej sytuacji z podno-
szonych przez powódkę w kasacji okoliczności dotyczących zaoferowania jej pracy
telefonistki nie można wyprowadzić oceny co do tego, że zachowanie pozwanego
było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Tym bardziej taka ocena jest
niemożliwa, że na pracodawcy nie ciążył obowiązek zaproponowania powódce sta-
nowiska pracy u innego pracodawcy, (po porozumieniu z nim) i był to ze strony poz-
wanego gest dobrej woli wynikający właśnie z brania pod uwagę trudnej sytuacji ży-
ciowej powódki. Również zasadność wypowiedzenia nie jest uzależniona od uprzed-
niego zaoferowania pracownikowi przez pracodawcę innej odpowiedniej pracy, jeżeli
obowiązek taki nie wynika z przepisów szczególnych.
W ustalonym dotąd stanie faktycznym – skutecznie w kasacji nie podważonym
- zarzut naruszenia art. 8 KP i art. 45 § 1 KP okazał się ostatecznie nieuzasadniony.
Ponieważ jednak doszło do naruszenia – przez błędną wykładnię i niewłaściwe za-
stosowanie – art. 38 § 3 i 4 KP kasacja podlegała uwzględnieniu.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na pod-
stawie art. 39313
§ 1 KPC.
========================================