Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 29 czerwca 2000 r.
I PKN 709/99
Przepis art. 251
KP nie ma zastosowania, jeżeli ustawa w sposób wyczer-
pujący wskazuje okoliczności, w których strony mogą zawrzeć umowę o pracę
na czas określony (art. 10 ust. 4 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nau-
czyciela, jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm.).
Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski,
Walerian Sanetra (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 29 czerwca 2000 r. sprawy z po-
wództwa Mieczysławy M. przeciwko Szkole Podstawowej [...] w K. o ustalenie, na
skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Kielcach z dnia 23 czerwca 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację i nie obciążył powódki kosztami postępowania kasacyjne-
go.
U z a s a d n i e n i e
W imieniu powódki Mieczysławy M. wniesiona została kasacja od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach z dnia 23
czerwca 1999 r. [...], którym zmieniony został (i oddalone zostało jej powództwo) wy-
rok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Końskich z dnia 29 kwietnia 1999 r. [...].
Sąd Pracy ustalił, że Mieczysława M. jest zatrudniona w Szkole Podstawowej
[...] w K. w charakterze nauczyciela w oparciu o umowę o pracę zawartą na czas nie
określony z mocy prawa na skutek przekształcenia się umowy zawartej na czas
określony w umowę zawartą na czas nie określony. Powódka zgodnie z art. 251
KP
domagała się nakazania pozwanej Szkole Podstawowej [...] w K. zmiany umowy o
pracę na czas określony na umowę zawartą na czas nie określony. Powódka jest
nauczycielem mianowanym z wykształceniem kierunkowym - nauczanie początkowe.
W pozwanej Szkole rozpoczęła pracę 1 września 1992 r.; zawarto z nią wtedy
2
umowę o pracę na czas określony do dnia 31 sierpnia 1993 roku. Następne umowy o
pracę, a było ich łącznie dwanaście, również były zawierane na czas określony. Po
czerwcu 1996 r. pozwana zawarła z powódką pięć kolejnych umów o pracę na czas
określony. Ostatnia umowa o pracę została zawarta 1 września 1998 r. na okres do
dnia 31 sierpnia 1999 r. Powódka była zatrudniona w pozwanej Szkole na podstawie
art. 10 pkt 4 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst:
Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm.). Przepis ten dopuszcza możliwość nawiąza-
nia stosunku pracy z nauczycielem na czas określony w wypadku powstania potrze-
by wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela.
Ponieważ Karta Nauczyciela nie zawiera unormowania odpowiadającego art. 251
KP,
Sąd Pracy przyjął, że w tym zakresie należy zastosować przepisy Kodeksu pracy, tj.
właśnie ten przepis.
Uwzględniając apelację strony pozwanej Sąd drugiej instancji stwierdził, że
przepisy Kodeksu pracy „na gruncie prawa pracy są przepisami ogólnymi określają-
cymi minimum praw i obowiązków pracodawców i pracowników”. Zgodnie z dyspozy-
cją art. 5 KP, jeżeli stosunek pracy określonej kategorii pracowników regulują przepi-
sy szczególne, przepisy Kodeksu pracy stosuje się w zakresie nie uregulowanym
tymi przepisami. Do tych szczególnych przepisów należą między innymi przepisy
Karty Nauczyciela. W myśl art. 10 ust. 1 tej Karty stosunek pracy z nauczycielem
nawiązuje się na podstawie mianowania lub umowy o pracę. Zgodnie z art. 10 ust. 4
zdanie drugie Karty Nauczyciela nawiązanie stosunku pracy z nauczycielem na czas
określony może nastąpić wyłącznie w wypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z
organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela. W ocenie Sądu dru-
giej instancji, Sąd Pracy prawidłowo ustalił, że strona pozwana zawierała z powódką
umowy o pracę na czas określony z przyczyn uzasadnionych warunkami organizacji
nauczania, jak również ze względu na konieczność zastępowania nieobecnych nau-
czycieli, a zatem zgodnie z wymaganiami art. 10 ust. 4 Karty Nauczyciela. Stosownie
do art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela w zakresie spraw wynikających ze stosunku
pracy, nie uregulowanych przepisami ustawy, mają zastosowanie przepisy Kodeksu
pracy. Według Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych przepis art. 251
KP nie ma
zastosowania w sytuacji, gdy kilka następujących po sobie umów o pracę na czas
określony zawarto z nauczycielem z przyczyn, o których mowa w art. 10 ust. 4 zda-
nie drugie Karty Nauczyciela. Przepis ten w sposób wyczerpujący określa w jakich
sytuacjach możliwe jest zawieranie z nauczycielem umów o pracę na czas określony.
3
Ustawodawca wskazał wyraźnie dwie przesłanki uzasadniające nawiązanie z nau-
czycielem tego rodzaju umowy, podkreślając, iż wyłącznie w tych okolicznościach
możliwe jest zawarcie umowy na czas określony. Jednocześnie z art. 10 ust. 4
zdanie pierwsze Karty Nauczyciela wynika, że stosunek pracy na podstawie umowy
o pracę na czas nie określony nawiązywany jest z nauczycielem posiadającym
wymagane kwalifikacje i rozpoczynającym pracę w szkole. Innych sytuacji
przewidujących możliwość zawierania z nauczycielami umów na czas nie określony
Karta Nauczyciela nie wprowadza. Ze względu na szczególne przesłanki
warunkujące dopuszczalność nawiązywania z nauczycielami stosunku pracy na pod-
stawie umów o pracę na czas określony niedopuszczalne byłoby przyjęcie, że trzecia
z kolei umowa na czas określony, po spełnieniu warunków z art. 251
KP, przekształ-
ca się z mocy prawa w umowę na czas nie określony. Odmienne stanowisko podwa-
żałoby wyjątkowy i szczególny charakter umów o pracę zawieranych z nauczycielami
na czas określony, jak również nie odpowiadałoby wykładni gramatycznej i celowo-
ściowej art. 10 ust. 4 Karty Nauczyciela.
W skardze kasacyjnej podniesiono zarzut, że wyrok Sądu Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych narusza art. 5 KP, art. 91 c ust. 1 Karty Nauczyciela, a także art.
10 ust. 4 tej Karty „przez przyjęcie, że Karta Nauczyciela jako unormowanie szcze-
gólne z zasady, wyłącza zastosowanie wobec nauczyciela Kodeksu pracy nawet w
zakresie objętym hipotezą i dyspozycją art. 251
Kodeksu pracy i wyciągnięcie wnio-
sku o nieograniczonej w czasie możliwości nawiązywania z nauczycielem stosunku
pracy tylko na podstawie umowy o pracę na czas określony”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw i skutkiem tego nie zo-
stała uwzględniona. Nie zarzuca się w niej, że do zawarcia kolejnych umów o pracę
na czas określony dochodziło z naruszeniem wymagań przewidzianych w art. 10 ust.
4 zdanie drugie Karty Nauczyciela, a to oznacza, iż kasacja kwestionuje jednie spo-
sób rozumienia tego przepisu w związku z art. 91 c ust. 1 tej Karty oraz art. 5 i 251
KP. Jednakże jej zastrzeżenia w tym zakresie nie są uzasadnione. W związku z tą
kwestią Sąd Najwyższy w niniejszym składzie w pełni podziela pogląd i argumentację
jakie znalazły się w wyroku tego Sądu z dnia 2 września 1999 r., I PKN 235/99. Re-
gulacja Karty Nauczyciela zawierania umów o pracę na czas określony ma charakter
4
wyczerpujący (pełny), brak tym samym podstaw do tego, by poprzez jej art. 91 c sto-
sować przepisy Kodeksu pracy, a w szczególności jego art. 251
. Przepis art. 251
KP
wprowadził fikcję prawną, według której zawarcie w warunkach w nim określonych
trzeciej umowy terminowej powoduje jej przekształcenie w umowę o pracę na czas
nie określony. Konstrukcja taka nie jest wszakże potrzebna w wypadku umów zawie-
ranych na podstawie Karty Nauczyciela. Jeżeli już pierwsza z zawieranych umów nie
odpowiada wymaganiom przewidzianym w art. 10 ust. 4 Karty, to oznacza to, iż do-
chodzi do zawarcia umowy na czas nie określony. W uzasadnieniu uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 27 maja 1993 r., I PZP 28/93 (OSNCP 1993 r. z. 11, poz. 189)
stwierdzono, że zawarcie umowy o pracę na czas określony, mimo że nie zostały
spełnione warunki przewidziane w art. 10 ust. 4 Karty Nauczyciela, ma ten skutek, że
umowę taką należy traktować jako zawartą na czas nie określony. Skoro art. 10 ust.
4 Karty Nauczyciela reguluje zawieranie umów na czas określony i to z podanym wy-
żej skutkiem, to należy uznać, że kwestia ta jest uregulowana w tej ustawie i brak jest
podstaw do stosowania przepisów Kodeksu pracy w tym zakresie, a zwłaszcza art.
251
KP. Przepis art. 10 ust. 4 Karty Nauczyciela nie wprowadza fikcji przekształcenia
się umowy terminowej w umowę na czas nie określony. Jest to zrozumiałe, jeżeli
zważyć, że przepis ten wprowadza przesłanki warunkujące dopuszczalność zawarcia
takiej umowy, które nie są znane Kodeksowi pracy. Jeżeli są one spełnione (wystę-
puje potrzeba wynikająca z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nau-
czyciela), to możliwe jest zawieranie kolejnych umów na czas określony, bez ograni-
czenia ich ilości.
Ponadto dodatkowo na podkreślenie zasługuje to, że motywem wprowadzenia
unormowania zawartego w art. 251
KP była chęć przeciwstawienia się nieprawidłowej
praktyce polegającej na zawieraniu z tym samym pracownikiem kolejnych umów na
czas określony mimo braku merytorycznego uzasadnienia i z reguły w celu obejścia
przepisów mających za zadanie ochronę interesów pracownika (ochronę trwałości
jego stosunku pracy). Według bowiem Kodeksu pracy przyczyny, dla których strony
zawierają umowę o pracę, mogą być jakiekolwiek i nie muszą być przez nie wskazy-
wane. Swoboda w zakresie zawierania umów o pracę na czas określony jest właśnie
źródłem możliwych nadużyć i w gruncie rzeczy leży u podstaw genezy art. 251
KP.
Groźba takich nadużyć zasadniczo zaś nie występuje w sytuacji – a tak jest w przy-
padku unormowania zawartego w art. 10 ust. 4 zdanie drugie Karty Nauczyciela –
jeżeli w ustawie wyraźnie ustala się w jakich przypadkach strony mogą zawrzeć
5
umowę o pracę na czas określony i przypadki te nie budzą wątpliwości co do ich ra-
cjonalności czy też społeczno-gospodaczego uzasadnienia. Oprócz tego należy mieć
także na uwadze i to, że regulacja zawarta w art. 251
KP stanowi odstępstwo od za-
sady swobody stron w układaniu ich stosunków pracy i w tym znaczeniu ma charak-
ter odstępstwa od reguły ogólnej, w związku z czym nie może być wykładana w spo-
sób ekstensywny. Warto wreszcie zwrócić uwagę, że po wprowadzeniu do Kodeksu
pracy art. 251
KP przepis art. 10 ust. 4 Karty Nauczyciela był nowelizowany (przez
ustawę z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela, Dz.U. Nr
87, poz. 396, oraz przez ustawę z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy – Karta
Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 19, poz. 239), przy
czym analiza dokonanych w nim zmian prowadzi do wniosku, że ustawodawca reda-
gując go w nowy sposób nie przyjmował założenia, że do umów o pracę na czas
określony zawieranych z nauczycielami należy stosować art. 251
KP. Dotyczy to
zwłaszcza zmiany wprowadzonej przez ustawę z 18 lutego 2000 r., gdyż z literalnej
wykładni znowelizowanego przez nią art. 10 ust. 7 Karty Nauczyciela (stanowiącego
odpowiednik dawnego art. 10 ust. 4 tej Karty) wynika, że w przypadku zaistnienia
potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczy-
ciela istnieje powinność nawiązania stosunku pracy („stosunek pracy nawiązuje się”)
na podstawie umowy o pracę na czas określony, a skoro taka powinność istnieje, to
wykluczone jest przekształcenie się z mocy samego prawa kolejnej umowy na czas
określony w umowę o pracę na czas nie określony na podstawie art. 251
KP. Inaczej
bowiem trzeba by przyjąć, że z jednej strony, ustawodawca każe stronom zawierać -
jeżeli decydują się na nawiązanie stosunku pracy – tylko umowę na czas określony,
a z drugiej strony, kolejną umowę (trzecią) każe traktować w skutkach prawnych jako
równoznaczną z umową o pracę na czas nie określony. Jeżeli więc przepis ustawy w
sposób wyczerpujący wskazuje okoliczności, w których strony mogą zawrzeć umowę
o pracę na czas określony, a zwłaszcza jeżeli według tego przepisu nie mogą za-
wrzeć innej umowy niż umowa na czas określony, to zasada z art. 251
KP nie ma w
takim przypadku zastosowania. Wszystko to prowadzi do konkluzji, że Sąd drugiej
instancji prawidłowo zinterpretował art. 10 ust. 4 Karty Nauczyciela, a wobec tego
kasacyjny zarzut jego naruszenia (w związku z art. 5 i 251
KP oraz art. 91c ust. 1
Karty Nauczyciela) jest nieuprawniony.
Mając na względzie powyżej przedstawioną argumentację Sąd Najwyższy,
stosownie do art. 39312
KPC, orzekł jak w sentencji wyroku.
6
========================================