Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 sierpnia 2000 r.
II UKN 660/99
Jednorazowe odszkodowanie z tytułu choroby zawodowej, do którego
uprawnienie powstało po dniu 11 sierpnia 1995 r. (data wejścia w życie art. 1
pkt 4 ustawy z dnia 28 czerwca 1995 r. o zmianie ustawy o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, Dz.U. Nr 87, poz. 435),
przysługuje od Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych wów-
czas, gdy powstało w przedziale czasowym ściśle określonym w art. 6 ust. 3
ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie
niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. z 1994 r. Nr 1, poz. 1 ze zm.).
Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Stefania Szymańska
(sprawozdawca), Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 3 sierpnia 2000 r. sprawy z powódz-
twa Henryka K. przeciwko Funduszowi Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
w C. o odszkodowanie, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 25 czerwca 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację,
nie obciążył powoda kosztami postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z 23 lutego 1999 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Chełmie oddalił
powództwo Henryka K., który domagał się zasądzenia od Funduszu Gwarantowa-
nych Świadczeń Pracowniczych - Biura Terenowego w C. przy Wojewódzkim Urzę-
dzie Pracy w L. kwoty 6.399 zł.
Według bezspornych ustaleń poczynionych przez Sąd Rejonowy powód był
zatrudniony w C. Przedsiębiorstwie Budowlanym w C. od 5 lutego 1968 r. do 20
czerwca 1994 r. na stanowisku posadzkarz-lastrykarz. Do rozwiązania umowy o
pracę doszło na skutek przejścia powoda na rentę inwalidzką z ogólnego stanu
2
zdrowia. W dniu 15 lipca 1994 r. została ogłoszona upadłość C. Przedsiębiorstwa
Budowlanego w C., zaś postępowanie upadłościowe zakończono w dniu 30 września
1998 r. Decyzją Państwowego Terenowego Inspektora Sanitarnego w C. z dnia 1
czerwca 1998 r. stwierdzono u powoda chorobę zawodową - przewlekłe zapalenie
więzadła właściwego rzepki obustronnej, ze znacznie większym nasileniem zmian po
stronie lewej, przewlekłe zapalenie kaletki okolicy guzowatości kości piszczelowej
lewej, co spowodowało 30% uszczerbku na zdrowiu na skutek choroby zawodowej.
Orzeczeniem lekarza orzecznika z 12 października 1998 r. ustalono u powoda 30%
uszczerbku na zdrowiu spowodowanego chorobą zawodową. Syndyk masy upadło-
ści C. Przedsiębiorstwa Budowlanego wypłacił powodowi w dniu 29 października
1998 r. kwotę 972,13 zł jako część jednorazowego odszkodowania z tytułu
uszczerbku na zdrowiu spowodowanego chorobą zawodową. Henryk K. zwrócił się o
wypłatę pozostałej części należności do Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pra-
cowniczych w C. Pismem z dnia 18 listopada 1998 r. jednak został poinformowany o
odmowie wypłaty świadczenia z uwagi na przekroczenie obowiązujących terminów,
określonych w art. 6 ust. 3 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. z 1994 r. Nr 1, poz. 1 ze
zm.).
Mając za podstawę przytoczone ustalenia Sąd Rejonowy podzielił stanowisko
pozwanego Funduszu, oddalił powództwo przytaczając następującą argumentację.
Ustawa z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewy-
płacalności pracodawcy przewiduje w art. 5 ust. 1, że niezaspokojone roszczenia
pracownicze podlegają zaspokojeniu ze środków Funduszu w razie niewypłacalności
pracodawcy, zaś w art. 6 ust. 2 pkt 1, że zaspokojeniu ze środków Funduszu
podlegają należności główne z tytułu jednorazowego odszkodowania pieniężnego
przysługującego na podstawie przepisów o świadczeniach z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych pracownikowi albo członkom rodziny zmarłego pracow-
nika. Ustawodawca określił w art. 6 ust. 2 pkt 1-3 zakres przedmiotowy świadczeń
pracowniczych podlegających zaspokojeniu przez Fundusz Gwarantowanych Świad-
czeń Pracowniczych. Nie oznacza to jednak, że wymienione w tym przepisie świad-
czenia podlegają zaspokojeniu w sposób nieograniczony. W przypadku jednorazo-
wego odszkodowania pieniężnego z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodo-
wej świadczenie to podlega zaspokojeniu, jeżeli uprawnienie do tego świadczenia
powstało w okresie 3 miesięcy poprzedzających dzień wystąpienia niewypłacalności
3
pracodawcy, albo w okresie poprzedzającym ustanie stosunku pracy przypadającym
w czasie nie dłuższym niż 9 miesięcy poprzedzających dzień wystąpienia niewypła-
calności pracodawcy lub następujących po tym dniu (art. 6 ust. 3). Przytoczone ure-
gulowanie oznacza, że zaspokojeniu ze środków Funduszu podlegają tylko te świad-
czenia z tytułu jednorazowego odszkodowania z tytułu choroby zawodowej lub wy-
padku przy pracy, do których uprawnienie powstało w ściśle określonym ustawą
przedziale czasowym. Określony w art. 6 ust. 3 ustawy o ochronie roszczeń pracow-
niczych w razie niewypłacalności pracodawcy termin powstania uprawnienia do jed-
norazowego odszkodowania, które może być zaspokojone ze środków Funduszu,
jest terminem prawa materialnego i nie może być przywrócony na podstawie przepi-
sów art. 168-172 KPC, które dotyczą przywracania terminów dla czynności proceso-
wych. W ocenie Sądu nie jest też możliwe przywrócenie omawianego terminu na
podstawie art. 58 KPA. Za powinnością przywracania terminów na podstawie tego
ostatniego przepisu opowiedział się Sąd Najwyższy, ale dotyczyło to terminów okre-
ślonych w art. 7 ust. 1 i 3 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych (uchwała z dnia
3 listopada 1997 r., III ZP 38/97, OSNAPiUS 1998 nr 8, poz. 234). Między terminami
określonymi w art. 6 ust. 3 i art. 7 ust. 1 i 3 powołanej ustawy zachodzi zasadnicza
różnica. W pierwszym przypadku jest to termin prawa materialnego określający
moment powstania roszczenia, w drugim przypadku są to terminy dla dochodzenia
świadczeń przed Funduszem Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (terminy
do złożenia wniosków w sprawie wypłaty świadczeń). Do tych ostatnich przepisów
mogą mieć odpowiednio zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania
administracyjnego na podstawie wyraźnego wskazania ustawy w art. 7 ust. 4. Nie
dotyczy to natomiast terminu z art. 6 ust. 3. Zdaniem Sądu przywrócenie tego
terminu jest niemożliwe i Sąd nie uwzględnił w tej mierze wniosku powoda.
Nie ulega wątpliwości – wywiódł dalej Sąd Rejonowy – że uprawnienie powo-
da do jednorazowego odszkodowania powstało znacznie po upływie terminów okre-
ślonych w art. 6 ust. 3, gdyż dopiero w momencie ustalenia uszczerbku na zdrowiu
spowodowanego chorobą zawodową, to jest 12 października 1998 r. Chwila ta sta-
nowi o wymagalności roszczenia w myśl stanowiska Sądu Najwyższego, zawartego
w uchwale 7 sędziów z 17 października 1984 r., III PZP 29/84 (OSNCP 1985 z. 1,
poz. 21). Za dzień wystąpienia niewypłacalności pracodawcy należy uznać datę
ogłoszenia upadłości C. Przedsiębiorstwa Budowlanego, tj. 15 lipca 1994 r., nato-
miast ustanie stosunku pracy nastąpiło w dniu 20 czerwca 1994 r. Z treści art. 6 ust.
4
3 powołanej ustawy wynika, że datę powstania uprawnienia do jednorazowego odsz-
kodowania należy wiązać z datą powstania niewypłacalności pracodawcy w tym sen-
sie, że daty te muszą pozostawać w bliskim (określonym ustawą) związku czaso-
wym. Intencją ustawodawcy było zaspokojenie tylko tych należności stanowiących
jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
które zbiegają się w czasie z niewypłacalnością pracodawcy, a nie wszystkich należ-
ności bez żadnych ograniczeń. Gdyby było inaczej – ustawodawca nie określiłby ram
czasowych powstania uprawnienia do wymienionego świadczenia, ograniczając się
jedynie do wymienienia samego świadczenia podlegającego zaspokojeniu ze środ-
ków Funduszu.
Powyższy wyrok zaskarżył apelacją pełnomocnik powoda zarzucając naru-
szenie prawa materialnego, a w szczególności art. 1 w związku z art. 3 ust. 1 pkt 4a
oraz art. 6 ust. 2 pkt 1 i ust. 3 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Skarżący domagał się zmiany
zaskarżonego wyroku w całości i zasądzenia od pozwanego na rzecz powoda kwoty
6.399 zł tytułem jednorazowego odszkodowania, bądź zmiany tego wyroku i przeka-
zania sprawy do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu apelacji podniesiono, że
w czasie zatrudnienia powód nie miał orzeczonej choroby zawodowej i jego roszcze-
nie o odszkodowanie nie istniało. Powstało dopiero 12 października 1998 r., a postę-
powanie upadłościowe zostało zakończone 30 września 1998 r. Zdaniem skarżącego
niewypłacalność pracodawcy nastąpiła w dniu 30 września 1998 r. Terminy do do-
chodzenia roszczeń z Funduszu nie zostały naruszone.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie zaskarżo-
nym wyrokiem oddalił apelację jako pozbawioną uzasadnionych podstaw. W ocenie
Sądu Okręgowego Sąd Rejonowy nie dopuścił się obrazy przepisów i dokonał ich
prawidłowej interpretacji. Szczegółowe uzasadnienie wyroku nie nasuwa zastrzeżeń,
gdyż odpowiada prawu. Powołane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku orzeczenia
Sądu Najwyższego mają pełne zastosowanie w stanie faktycznym. Podzielił w pełni
stanowisko Sądu Rejonowego, że niewypłacalność pracodawcy nastąpiła w dniu 15
lipca 1994 r. oraz że przepis art. 6 ust. 3 ustawy z 29 grudnia 1993 r. zawiera 3-
miesięczny termin stanowiący termin prawa materialnego, co czyni niemożliwym jego
przywrócenie na podstawie art. 168-172 KPC, jak również na podstawie art. 58 KPA.
W kasacji strona powodowa zarzuciła naruszenie prawa materialnego, a w
szczególności art. 1 w związku z art. 3 ust. 1 pkt 4a oraz art. 6 ust. 1 i ust. 3 ustawy z
5
dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności
pracodawcy i wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie od strony pozwa-
nej kwoty 6.399 zł tytułem jednorazowego odszkodowania z tytułu choroby zawodo-
wej, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania – przy uwzględnieniu kosztów postępowania „odwoław-
czego”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest pozbawiona uprawnionych podstaw i dlatego podlega oddaleniu.
Zarzuty kasacji pokrywają się z zarzutami podniesionymi w apelacji i sprowadzają się
głównie do twierdzenia, że niewypłacalność pracodawcy nastąpiła w dniu 30 wrześ-
nia 1998 r., tj. w dacie wydania postanowienia o zakończeniu postępowania upadło-
ściowego, a nie - jak przyjęła strona pozwana oraz Sądy obu instancji - w dniu ogło-
szenia upadłości, tj. w czasie kiedy roszczenie powoda jeszcze „w ogóle nie istniało”.
Wobec tak sformułowanego i uzasadnianego zarzutu istotna - dla wyniku sprawy -
jest kwestia w jakiej dacie wystąpiła niewypłacalność pracodawcy. Zgodnie z art. 3
ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w
razie niewypłacalności pracodawcy, niewypłacalność pracodawcy, w rozumieniu
ustawy, zachodzi, gdy na podstawie Prawa upadłościowego ogłoszono upadłość
pracodawcy. Taka sytuacja wystąpiła w przypadku C. Przedsiębiorstwa Budowlane-
go, co miało miejsce w dniu 15 lipca 1994 r.
Wbrew zarzutowi kasacji, w sprawie nie doszło do naruszenia art. 3 ust. 1 pkt
4a powołanej wyżej ustawy, ponieważ przepis ten nie ma w ogóle zastosowania.
Przepis ten stanowi, że niewypłacalność pracodawcy w rozumieniu ustawy zachodzi,
gdy na podstawie Prawa upadłościowego umorzono postępowanie upadłościowe,
ponieważ majątek masy nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowa-
nia. W przypadku byłego zakładu pracodawcy sytuacja taka nie wystąpiła, co w spo-
sób jednoznaczny wynika z postanowienia Sądu Rejonowego w Chełmie z dnia 30
września 1998 r., którym tenże Sąd postanowił stwierdzić ukończenie postępowania
upadłościowego wobec wykonania przez syndyka masy upadłości planu ostateczne-
go podziału masy upadłości. Nie wytrzymuje krytyki twierdzenie zawarte w uzasad-
nieniu kasacji, że do kosztów postępowania należy zaliczyć jednorazowe odszkodo-
wanie powoda. Konkludując tę część wywodów zatem należy stwierdzić, iż Sąd
6
Okręgowy był władny podzielić w pełni stanowisko Sądu Rejonowego w tym zakre-
sie.
Pozbawiony usprawiedliwionej podstawy jest także zarzut naruszenia art. 6
ust. 1 i ust. 3 ustawy z 29 grudnia 1993 r., a to z następujących powodów. W wyroku
z dnia 28 maja 1998 r., I PKN 150/98 (OSNAPiUS 1999 nr 12, poz. 394), Sąd Naj-
wyższy wyjaśnił, iż do oceny zasadności roszczenia o jednorazowe odszkodowanie z
tytułu choroby zawodowej powstałego po wejściu w życie ustawy z dnia 28 czerwca
1995 r. o zmianie ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacal-
ności pracodawcy (Dz.U. Nr 87, poz. 435), ma zastosowanie przepis art. 6 ust. 2
ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. w brzmieniu nadanym nowelą z dnia 28 czerwca
1995 r. W art. 6 ust. 2 pkt 1 wymienione jest jednorazowe odszkodowanie przysłu-
gujące na podstawie przepisów o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych. W myśl art. 6 ust. 3 w jego nowym brzmieniu, jednorazowe od-
szkodowanie podlega zaspokojeniu ze środków Funduszu, jeżeli uprawnienie do
tego świadczenia powstało w okresie 3 miesięcy poprzedzających dzień wystąpienia
niewypłacalności pracodawcy albo w okresie poprzedzającym ustanie stosunku
pracy przypadającym w czasie nie dłuższym niż 9 miesięcy poprzedzających dzień
niewypłacalności pracodawcy lub następującym po tym dniu. Wymagania przewi-
dzianego w tym przepisie roszczenie powoda bez wątpienia nie spełnia, jeżeli
uwzględnić, że stało się ono wymagalne (powstało) w dniu 12 października 1998 r. -
co także przyjmuje się w kasacji - zaś niewypłacalność pracodawcy wystąpiła w dniu
15 lipca 1994 r., tj. w chwili ogłoszenia jego upadłości.
Należy powtórzyć za Sądem Najwyższym (wyrok z 8 grudnia 1997 r., I PKN
424/97, OSNAPiUS 1998 nr 21, poz. 623), że wprawdzie ustawa nowelizacyjna z 28
czerwca 1995 r. poszerzyła katalog roszczeń pracowniczych podlegających zaspo-
kojeniu w jej trybie, ale też wprowadziła nowe brzmienie art. 6 oznaczające znaczne
ograniczenie możliwości zaspokajania roszczeń ze względu na datę ich powstania.
Dlatego zasadny jest pogląd, że wymienione w art. 6 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 1993
r. w brzmieniu obowiązującym aktualnie jednorazowe odszkodowanie z tytułu choro-
by zawodowej, do którego roszczenie powstało po dniu 11 sierpnia 1995 r. (data wej-
ścia w życie art. 1 pkt 4 ustawy nowelizacyjnej z 1995 r.) przysługuje od Funduszu
wówczas, gdy powstało w ściśle określonym tą ustawą przedziale czasowym, okre-
ślonym w art. 6 ust. 3.
7
Przechodząc do oceny zasadności kasacji w tej części, w której odnosi się
ona do charakteru terminów określonych w art. 6 ust. 3 ustawy z 29 grudnia 1993 r. ,
Sąd Najwyższy zaznacza, że podziela stanowisko Sądów obu instancji, iż terminy te
są terminami prawa materialnego i nie mogą podlegać przywróceniu na podstawie
art. 168 – 172 KPC, jak i art. 58 KPA. Przytoczona przez Sąd Rejonowy argumenta-
cja świadcząca za taką oceną tych terminów, z którą następnie zgodził się Sąd
Okręgowy, nie została podważona przez kasację. Argumentacja zawarta w uzasad-
nieniu kasacji sprowadza się bowiem do wyrażenia jedynie wątpliwości, czy z uwagi
na to, że „praktycznie między niewypłacalnym pracodawcą, a Funduszem Świadczeń
Pracowniczych zachodzi stosunek administracyjno-prawny i ocena charakteru termi-
nów wynikających z ustawy powinna następować na gruncie prawa administracyjne-
go, zachodzi trudność w określeniu jaki charakter ma treść art. 6 ust. 3 ustawy – ter-
min prawa materialnego czy procesowego”.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na mocy
art. 39312
KPC.
========================================