Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 września 2000 r.
I PKN 6/00
Obowiązek pracodawcy przedstawienia sprawy federacji związków za-
wodowych, w razie nieuwzględnienia zastrzeżeń zakładowej organizacji związ-
kowej co do zasadności wypowiedzenia umowy o pracę (art. 38 § 3 i 4 KP), na-
leży oceniać według statutów tych organizacji związkowych.
Przewodniczący SSN Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Sędziowie SN: Józef
Iwulski, Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 września 2000 r. sprawy z powódz-
twa Jana M. przeciwko Polskiej Żegludze Morskiej w S. o odszkodowanie, na skutek
kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni z dnia 24 sierpnia 1999 r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił apelację powoda od
wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Gdyni z dnia 21 maja 1999 r. [...] i zasądził
od powoda na rzecz pozwanej kwotę 2.725 zł tytułem kosztów zastępstwa proceso-
wego za drugą i trzecią instancję.
U z a s a d n i e n i e
Pozwana Polska Żegluga Morska w sprawie z powództwa Jana M. o odszko-
dowanie z tytułu sprzecznego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę wniosła ka-
sację od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Gdańsku z siedzibą w Gdyni z dnia 24 sierpnia 1999 r. [...]. Zaskarżonym wyrokiem
zmieniono wyrok Sądu pierwszej instancji (oddalający powództwo) i: 1 zasądzono na
rzecz powoda odszkodowanie, oddalając powództwo w pozostałym zakresie (doty-
czącym odsetek ustawowych) oraz 2. zasądzono zwrot kosztów zastępstwa proce-
sowego na rzecz powoda. Przyczyną zmiany wyroku była odmienna interpretacja art.
38 § 3 i § 4 KP. Powód nie był członkiem działającego u pozwanej Związku Zawo-
dowego Marynarzy PŻM, jednakże korzystał z ochrony jego praw przez ten Związek
2
na podstawie art. 30 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U.
Nr 55, poz. 234 ze zm.). Pracodawca zawiadomił Związek Zawodowy Marynarzy
PŻM o zamiarze wypowiedzenia powodowi umowy o pracę i otrzymał odpowiedź
zawierającą negatywne stanowisko w tym przedmiocie. Stan faktyczny, w tym także
zasadność wypowiedzenia, nie są w sprawie kwestionowane. Spór dotyczy jedynie
obowiązku zwrócenia się przez pracodawcę do ogólnokrajowej organizacji związko-
wej na podstawie art. 38 § 3 KP. Działający u pozwanej związek zawodowy wchodził
bowiem w skład Federacji Związków Zawodowych Marynarzy i Rybaków. Zdaniem
Sądu pierwszej instancji, na pracodawcy nie ciążył ten obowiązek, albowiem Związek
działający u pozwanej miał strukturę jednostopniową, jego statut nie przewidywał
istnienia szczebla ponadzakładowego. Wchodzi on w skład Federacji na podstawie
swego dobrowolnego oświadczenia o przystąpieniu, a nadto § 8 pkt 7 statutu Fede-
racji stanowi, iż może ona pełnić funkcję instancji nadrzędnej w sprawach dotyczą-
cych praw pracowniczych między pracodawcą a organizacją członkowską tylko na
wniosek tej organizacji. Organizacja związkowa działająca u pozwanej nie wystąpiła
jednakże do Federacji o pełnienie tej funkcji. Z tych względów Sąd pierwszej instancji
podzielił pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z dnia 11 lipca 1997 r., I PR
2/96 (OSNAPiUS 1997 nr 6, poz. 92), według którego „obowiązek przedstawienia
ogólnokrajowej organizacji związkowej sprawy nie uwzględnienia przez pracodawcę
zastrzeżeń zakładowej organizacji związkowej co do zamierzonego przezeń wypo-
wiedzenia mowy o pracę (art. 38 § 3 KP) istnieje tylko wtedy, gdy zakładowa organi-
zacja związkowa jest składową częścią struktury ogólnokrajowego związku zawodo-
wego (art. 38 § 4 KP), a więc nie istnieje organizacja związkowa stanowiąca samo-
dzielny (odrębny) związek zawodowy, będący członkiem krajowej federacji związków
zawodowych”.
Pogląd o obowiązku zwrócenia się przez pozwaną do Federacji z uwagi na
zastrzeżenia zgłoszone przez zakładową organizację związkową w odniesieniu do
zamiaru wypowiedzenia umowy o pracę, Sąd drugiej instancji uzasadnił następująco.
Z przepisu art. 38 § 4 KP wynika, iż obowiązek ten istnieje wówczas, gdy zakładowa
organizacja związkowa „wchodzi w skład” ogólnokrajowej organizacji związkowej.
Pojęcie to jest na tyle ogólne, że dopuszcza możliwość przynależności do tej struktu-
ry na dowolnych zasadach, a więc także do federacji. W przepisach art. 38 § 3 i § 4
KP jest mowa o „ogólnokrajowej organizacji związkowej”, a nie o „nadrzędnej organi-
zacji związkowej”. Zatem uzależnienie stosowania tych przepisów od stwierdzenia
3
stosunku podległości i nadrzędności jest nieuzasadnionym zawężeniem ich stosowa-
nia. W przepisie art. 11 ustawy o związkach zawodowych ustawodawca posługuje
się pojęciem federacji związków zawodowych, utożsamiając je z pojęciem ogólno-
krajowego zrzeszenia związków zawodowych tworzonego przez związki zawodowe.
Zdaniem Sądu drugiej instancji, za jego poglądem przemawia także ratio legis tych
unormowań. W obecnych warunkach związki zawodowe dążą do zachowania możli-
wie szerokiego zakresu samodzielności, ale jednocześnie zawiązują struktury ogól-
nokrajowe, oparte na zasadach demokratycznych, a nie na hierarchicznym podpo-
rządkowaniu, zaś funkcja organizacji ogólnokrajowej, określona w art. 38 § 3 KP, ma
charakter jedynie opiniodawczy. Z tych względów postanowienia statutów Federacji
oraz Związku Zawodowego regulujące ich wzajemne relacje są bezprzedmiotowe w
takim zakresie, w jakim pozostają w sprzeczności z art. 38 § 3 i § 4 KP. W tym stanie
rzeczy Sąd drugiej instancji zasądził na rzecz powoda odszkodowanie w wysokości
12.000 zł (art. 471
KP).
W kasacji zaskarżono ten wyrok w pkt I w części zasądzającej odszkodowanie
na rzecz powoda, wnosząc o jego zmianę i oddalenie powództwa oraz o zasądzenie
kosztów zastępstwa procesowego, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania. Pozwana postawiła zarzut naruszenia art. 38 §
3 i § 4 KP przez przyjęcie, że Federacja Związków Zawodowych Marynarzy i Ryba-
ków jest ogólnokrajową organizacją związkową, w skład której wchodzi Związek Za-
wodowy Marynarzy PŻM i że z tego względu pozwana miała obowiązek przedsta-
wienia tej Federacji sprawy wypowiedzenia powodowi umowy o pracę. W konse-
kwencji zarzucono także naruszenie art. 45 i art. 47 KP przez przyjęcie, że pozwana
naruszyła przepisy o wypowiedzeniu umów o pracę oraz przez zasądzenie odszko-
dowania z tego tytułu. Zdaniem pozwanej, ze statutów Związku Zawodowego Mary-
narzy PŻM i Federacji Związków Zawodowych Marynarzy i Rybaków wynika, że ten
Związek jest samodzielną strukturą związkową o charakterze jednostopniowym, a
Federacja może pełnić funkcję jednostki nadrzędnej w sprawach pracowniczych tylko
na wniosek Związku. Podniesiono także, iż stanowisko Sądu drugiej instancji jest
sprzeczne z art. 13 ustawy o związkach zawodowych, z którego wynika, że teryto-
rialny zakres działania, cele, zadania i strukturę związku zawodowego określa jego
statut. Ze statutu winno zatem wynikać, czy organizacja zakładowa jest częścią skła-
dową organizacyjnej struktury związku zawodowego, czy tworzy samodzielny, od-
rębny związek zawodowy.
4
Powód wniósł o oddalenie kasacji i zasądzenie kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Związki zawodowe mają swobodę w określeniu swoich struktur organizacyj-
nych. Wynika to zarówno z prawa krajowego, jak i międzynarodowego. Zgodnie z art.
9 ustawy o związkach zawodowych statuty oraz uchwały związkowe określają swo-
bodnie struktury organizacyjne związków zawodowych, zaś według art. 11 ust. 1 tej
ustawy związki zawodowe mają prawo tworzyć ogólnokrajowe zrzeszenia (federacje)
związków zawodowych. Ustawa ta stanowi także, iż cele i zadania związku zawodo-
wego oraz sposoby i formy ich realizacji określa statut (art. 13 pkt 4). Jak zaś wynika
z konwencji Nr 87 MOP dotyczącej wolności związkowej i ochrony praw związkowych
(Dz.U. z 1958 r. Nr 29, poz. 125) pracownicy mają prawo tworzyć organizacje według
swego uznania, swobodnego wybierania działalności oraz układania swego progra-
mu działania, co stosuje się również do federacji organizacji pracowników (art. 2, art.
3 ust. 1 i art. 6). Właściwe rozumienie zwrotu, według którego „zakładowa organiza-
cja związkowa wchodzi w skład ogólnokrajowej organizacji związkowej”, musi
uwzględniać te przepisy regulujące wolność tworzenia struktur związkowych. Innymi
słowy, zakładowa organizacja związkowa, będąca członkiem federacji, nie zawsze
będzie „wchodziła w skład” tej federacji w rozumieniu art. 38 ust. 4 KP. Inny może
być bowiem cel utworzenia federacji. Najczęściej chodzi bowiem o wspólną ochronę
zbiorowych interesów pracowników. Cel i zadania federacji określa jej statut. Jeżeli,
jak w niniejszej sprawie, w statucie Federacji postanowiono, iż może ona pełnić funk-
cję instancji nadrzędnej w sprawach dotyczących praw pracowniczych tylko na wnio-
sek organizacji członkowskiej, to oznacza to, że zakładowa organizacja związkowa
nie zrezygnowała w tym zakresie ze swojej samodzielności. Federacja nie ma zatem
umocowania do wypowiadania się w kwestii zastrzeżeń zakładowej organizacji
związkowej co do zasadności wypowiedzenia (art. 38 ust. 3 KP). Pogląd wyrażony w
powołanym wyżej wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 1997 r., I PR 2/96
można zatem podzielić tylko częściowo. O tym bowiem, czy pracodawca ma obowią-
zek przedstawienia sprawy federacji (art. 38 § 3 i 4 KP), decydują postanowienia
statutów tej federacji oraz zakładowej organizacji związkowej.
Z tych względów na podstawie art. 98 i 39315
KPC orzeczono jak w sentencji.
========================================