Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 21 listopada 2000 r.
I PKN 99/00
Wymagane przez art. 30 § 4 KP wskazanie przyczyny uzasadniającej wy-
powiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nie określony nie stanowi ele-
mentu treści oświadczenia woli pracodawcy o wypowiedzeniu. Sprzeczne z
wymienionym art. 30 § 4 KP jest wskazanie przez pracodawcę przyczyn wypo-
wiedzenia umowy o pracę w piśmie doręczonym pracownikowi później niż zło-
żenie oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy.
Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera (spra-
wozdawca), Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 21 listopada 2000 r. sprawy z po-
wództwa Eugenii K. przeciwko „T.” Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w B. o
odszkodowanie, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach-Ośrodka Zamiejscowego w
Rybniku z dnia 26 sierpnia 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Tychach zasądził od pozwanej „T.” Spółki z o.o. w
B. na rzecz powódki Eugenii K. kwotę 7.126,13 złotych z ustawowymi odsetkami ty-
tułem odszkodowania za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę przez
pracodawcę.
Sąd Rejonowy ustalił, że powódka była zatrudniona w pozwanej Spółce na
stanowisku prezesa Zarządu na podstawie umowy o pracę zawartej 2 października
1996 r. Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników pozwanej Spółki uchwałą z dnia
22 października 1998 r. odwołało powódkę z funkcji prezesa i ze składu Zarządu,
powołując na prezesa Eugeniusza K. Pismem z 15 marca 1999 r. – doręczonym po-
wódce tego samego dnia - nowy prezes Zarządu pozwanej Spółki wypowiedział po-
2
wódce umowę o pracę ze skutkiem rozwiązującym na dzień 30 czerwca 1999 r. Pis-
mo wypowiadające umowę o pracę doręczone powódce 15 marca 1999 r. nie wska-
zywało przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie. W piśmie uzupełniającym z tej
samej daty - przesłanym powódce pocztą – „w nawiązaniu do wypowiedzenia umowy
o pracę” poinformowano powódkę, że przyczyną wypowiedzenia umowy było odwo-
łanie jej z funkcji prezesa Zarządu Spółki w dniu 22 października 1998 r. To drugie
pismo dotarło do powódki 22 marca 1999 r., już po wniesieniu przez nią do Sądu
Pracy odwołania od wypowiedzenia. Sąd Rejonowy ocenił, że wypowiedzenie
umowy o pracę było uzasadnione, ale naruszało przepisy, konkretnie art. 30 § 4 KP,
albowiem w oświadczeniu pracodawcy z 15 marca 1999 r. o wypowiedzeniu umowy -
doręczonym powódce tego samego dnia - nie została wskazana przyczyna uzasad-
niająca wypowiedzenie. Co prawda, pozwana w innym piśmie doręczonym powódce
22 marca 1999 r. uzupełniła swoje wcześniejsze oświadczenie i podała przyczynę
wypowiedzenia, jednak nie konwalidowało to wcześniejszego naruszenia wskazane-
go przepisu. Obowiązujące przepisy prawa pracy nie przewidują możliwości uzupeł-
niania oświadczeń pracodawcy dotyczących wypowiedzenia umowy o pracę. Na
podstawie art. 45 § 1 KP i art. 471
KP Sąd Rejonowy zasądził na rzecz powódki od-
szkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia wynoszący 3
miesiące.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach Ośrodek
Zamiejscowy w Rybniku wyrokiem z 26 sierpnia 1999 r. oddalił apelację strony poz-
wanej. W apelacji pozwana Spółka zarzuciła naruszenie art. 30 § 4 KP oraz art. 65
KC w związku z art. 300 KP.
Sąd Okręgowy zaaprobował ocenę materialnoprawną zgłoszonego roszczenia
wyrażoną w wyroku Sądu Rejonowego. Pozwana nie dopełniła wynikającego z art.
30 § 4 KP obowiązku wskazania przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie umowy o
pracę zawartej na czas nie określony. Oświadczenie o wypowiedzeniu umowy złożo-
ne powódce w dniu 15 marca 1999 r. niewątpliwie nie zawierało informacji o przyczy-
nie wypowiedzenia. W ocenie Sądu Okręgowego zawarta w art. 30 § 4 KP regulacja
odnosząca się do wskazania przyczyny wypowiedzenia w oświadczeniu pracodawcy
wyrażona została jednoznacznie i nie wymaga odpowiedniego stosowania przepisów
Kodeksu cywilnego o składaniu oświadczeń woli.
Kasację od wyroku Sądu Okręgowego wniosła pozwana Spółka, zaskarżając
wyrok ten w całości i domagając się jego zmiany przez uwzględnienie zgłoszonej
3
apelacji i oddalenie powództwa, ewentualnie jego uchylenia i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania. Jako podstawy kasacyjne skarżąca wskazała: 1) narusze-
nie prawa materialnego, w szczególności art. 30 § 4 KP przez uznanie, że w przed-
miotowej sprawie dokonane wypowiedzenie umowy o pracę nie zawierało przyczyny
wypowiedzenia, oraz art. 65 KC i art. 300 KP przez wyłączenie na gruncie prawa
pracy możliwości uzupełniania składanych oświadczeń woli, 2) sprzeczność istotnych
ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału, „z ostrożności procesowej”
nowe fakty i dowody, o których strona pozwana dowiedziała się po wydaniu orze-
czenia przez Sąd drugiej instancji, a które mogłyby stanowić podstawę rozwiązania z
powódką umowy o pracę w trybie art. 52 § 1 pkt 1 KP ze względu na to, że działania
powódki jako prezesa Zarządu pozwanej Spółki wyrządziły skarżącej szkodę w
wysokości co najmniej 500.000 złotych, a tym samym uwzględnienie żądania po-
wódki o odszkodowanie naruszałoby zasady współżycia społecznego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest środkiem odwoławczym, służącym kontroli orzeczenia sądu dru-
giej instancji pod kątem jego zgodności z prawem. W art. 3931
Kodeks postępowania
cywilnego wymienia dwie podstawy, na których można oprzeć kasację: 1) naruszenie
prawa materialnego i 2) naruszenie istotnych przepisów postępowania. W katalogu
dopuszczalnych podstaw kasacyjnych nie ma ani „sprzeczności istotnych ustaleń
sądu z treścią zebranego w sprawie materiału”, ani „nowych faktów i dowodów,
których strona nie mogła powołać wcześniej”, ponieważ dowiedziała się o nich po
wydaniu orzeczenia przez sąd drugiej instancji. Oznacza to, że dwie spośród
wskazanych przez skarżącą podstaw kasacyjnych nie są wymienione wśród ustawo-
wych podstaw kasacji przewidzianych w art. 3931
KPC i nie mogą być w związku z
tym wzięte pod rozwagę przez Sąd Najwyższy. Nawiązują one w swojej istocie do
podstaw rewizyjnych określonych niegdyś - przed nowelizacją Kodeksu postępowa-
nia cywilnego wprowadzoną ustawą z dnia 1 marca 1996 r. (Dz.U. Nr 43, poz. 189) -
w art. 368 pkt 4 i pkt 6 KPC w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 czerwca 1996 r.
Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach kasacji (art. 39311
KPC), które
wyznaczane są – jak się powszechnie przyjmuje w dotychczasowym, ugruntowanym
już orzecznictwie – przez podstawy kasacyjne, a w ich ramach zarzuty naruszenia
konkretnie wskazanych przepisów prawa materialnego i (lub) procesowego.
4
Sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowo-
dowego – oznaczająca błąd w ustaleniach faktycznych sądu drugiej instancji przyję-
tych za podstawę wydania zaskarżonego kasacją wyroku – może być wzięta pod
rozwagę przez Sąd Najwyższy jedynie pośrednio, a mianowicie wyłącznie w razie
wskazania w kasacji, że sprzeczność ta jest wynikiem naruszenia istotnych przepi-
sów prawa procesowego dotyczących postępowania dowodowego (np. przez dowol-
ną ocenę dowodów lub niewyczerpujące przeprowadzenie postępowania dowodo-
wego). Kasacja wniesiona w rozpoznawanej sprawie przez pozwaną Spółkę nie
wskazuje jednak jakiegokolwiek przepisu postępowania, któremu miałby uchybić Sąd
Okręgowy, co oznacza brak podstaw do kwestionowania podstawy faktycznej roz-
strzygnięcia zawartego w zaskarżonym wyroku. W postępowaniu kasacyjnym niedo-
puszczalne jest badanie zasadności dokonanych ustaleń faktycznych, jeżeli kasacja
nie zawiera odpowiednio skonstruowanych i uzasadnionych zarzutów naruszenia
istotnych przepisów postępowania. Sąd Najwyższy nie może czynić własnych usta-
leń faktycznych, dlatego nie jest możliwe oparcie kasacji na zarzucie nowości (no-
wych faktach i dowodach). Powołanie w kasacji przez pozwaną Spółkę nowych oko-
liczności faktycznych – łącznie z odniesieniem się do innych toczących się postępo-
wań sądowych (w szczególności w sprawach [...] Sądu Rejonowego w T.) - jest za-
tem zupełnie bezprzedmiotowe.
W związku z tym, że kasacja nie zarzuca naruszenia istotnych przepisów po-
stępowania, Sąd Najwyższy był przy jej rozpoznawaniu związany stanem faktycznym
stanowiącym podstawę wydania zaskarżonego wyroku (art. 39315
KPC).
W ustalonym stanie faktycznym zawarte w kasacji zarzuty naruszenia przepi-
sów prawa materialnego są chybione. Zarzut naruszenia art. 30 § 4 KP i art. 65 KC w
związku z art. 300 KP skarżąca wiąże z tym, że jej zdaniem – wbrew stanowisku
Sądu Okręgowego – pracodawca podał powódce przyczynę wypowiedzenia, skoro
jeszcze tego samego dnia wysłał do niej pismo zawierające uzupełnienie złożonego
oświadczenia o wypowiedzeniu. W opinii skarżącej nie ma przeszkód prawnych do
dokonania konwalidacji złożonego oświadczenia woli, jeżeli konwalidacja nie wpływa
na zakres nabytych uprawnień lub świadczeń. Skoro bowiem można dokonać odwo-
łania oświadczenia woli (art. 60 zdanie drugie KC), to nie ma przeszkód do uznania,
że można także oświadczenie takie uzupełnić. W przypadku dotyczącym wypowie-
dzenia umowy o pracę powódce, skarżąca uzupełniła treść złożonego oświadczenia
woli o wypowiedzeniu przez późniejsze wskazanie przyczyny dokonanego wypo-
5
wiedzenia, przy czym samo wypowiedzenie i podanie przyczyny wypowiedzenia w
późniejszym piśmie stanowiły w rezultacie tę samą jednostronną czynność prawną.
Przytoczone uzasadnienie naruszenia powołanych w kasacji przepisów prawa mate-
rialnego opiera się na błędnym założeniu, że wskazanie w oświadczeniu pracodawcy
o wypowiedzeniu umowy o pracę przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie, jak tego
wymaga art. 30 § 4 KP, jest elementem oświadczenia woli. Tymczasem faktycznie
wskazanie przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie nie stanowi elementu
oświadczenia woli pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę.
Wypowiedzenie umowy o pracę jest jednostronną czynnością prawną. Jedy-
nym koniecznym elementem konstrukcyjnym czynności prawnej jest oświadczenie
woli osoby dokonującej tej czynności (art. 60 KC w związku z art. 300 KC) zawierają-
ce treść czynności prawnej, określającą jej skutki (konsekwencje) prawne. Skutek
prawny wypowiedzenia umowy o pracę jako czynności prawnej łączy się ze złoże-
niem samego oświadczenia woli o wypowiedzeniu (oświadczenia o treści: „wypowia-
dam umowę o pracę”), które nie musi zawierać – dla swojej skuteczności polegającej
na doprowadzeniu do rozwiązania umowy o pracę – wskazania przyczyny uzasad-
niającej to wypowiedzenie. Oświadczenie woli w tym przypadku sprowadza się za-
tem do samego wypowiedzenia (rozumianego tutaj nie jako zdarzenie prawne lub
instytucja prawa pracy, lecz jako treść oświadczenia woli). Wskazanie przez praco-
dawcę przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie stanowi natomiast wymóg formalny
wypowiedzenia, zbliżony swoim znaczeniem bardziej do formy tej czynności prawnej
(np. do złożenia oświadczenia na piśmie – art. 30 § 3 KP) niż do jej treści. Jak wyni-
ka z przedstawionych rozważań, wskazanie przyczyny wypowiedzenia nie jest ele-
mentem konstrukcyjnym oświadczenia woli o wypowiedzeniu.
Wypowiedzenie umowy o pracę jako czynność prawna pracodawcy powinno
spełniać pewne wymagania formalne, aby mogło zostać uznane za zgodne z pra-
wem (zgodne z przepisami o wypowiadaniu umów o pracę – art. 45 § 1 KP), w
szczególności powinno być złożone na piśmie (art. 30 § 3 KP) oraz wskazywać
przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie (art. 30 § 4 KP). Te wymagania formalne
muszą być spełnione w chwili składania oświadczenia woli o wypowiedzeniu, w prze-
ciwnym razie wypowiedzenie jest wadliwe, narusza przepisy o wypowiadaniu umów
o pracę przez pracodawcę, co może pociągać za sobą uznanie przez sąd pracy bez-
skuteczności wypowiedzenia, przywrócenie pracownika do pracy lub zasądzenie na
jego rzecz odszkodowania.
6
Regulacja zawarta w art. 30 KP jest kompletna i w takim zakresie, w jakim
przepis ten reguluje treść i formę wypowiedzenia umowy o pracę jako czynności
prawnej, nie ma podstaw do sięgania do Kodeksu cywilnego i odpowiedniego stoso-
wania jego przepisów. W rozpoznawanej sprawie zbędne jest rozważanie, czy do
oświadczenia pozwanej Spółki o wypowiedzeniu powinien znaleźć zastosowanie art.
65 KC w związku z art. 300 KP (ponieważ wypowiedzenie umowy o pracę jest jedno-
stronną czynnością prawną i jednostronnym oświadczeniem woli, w grę mógłby
wchodzić jedynie § 1 art. 65 KC, chociaż skarżąca w kasacji tego nie sprecyzowała).
Przepis art. 65 KC nie dotyczy „uzupełniania” oświadczeń woli, lecz wykładni tych
oświadczeń. W przypadku oświadczenia woli o wypowiedzeniu umowy o pracę zło-
żonego powódce przez pozwaną Spółkę nie było od początku wątpliwości, jaka była
treść tego oświadczenia i jaki skutek prawny pozwana chciała w wyniku złożenia
tego oświadczenia osiągnąć, a zatem zbędne było dokonywanie interpretacji tego
oświadczenia z zastosowaniem reguł interpretacyjnych wskazanych w tym przepisie.
Naruszenie art. 30 § 4 KP przez pozwaną Spółkę jako pracodawcę jest oczy-
wiste. Nie sposób podzielić poglądu skarżącej o możliwości późniejszego uzupełnie-
nia warunków formalnych wypowiedzenia w zakresie wskazania przyczyny wypowie-
dzenia, ponieważ zaakceptowanie takiego poglądu powodowałoby istotne komplika-
cje. Obowiązek wskazania przez pracodawcę przyczyny uzasadniającej wypowie-
dzenie ma charakter ochronny dla pracownika, ponieważ umożliwia mu złożenie od-
wołania od wypowiedzenia umowy o pracę (art. 264 § 1 KP), a wcześniej podjęcie
decyzji o celowości wniesienia takiego odwołania ze względu na bezzasadność wy-
powiedzenia. Stosunkowo krótki, siedmiodniowy termin na wniesienie odwołania do
sądu pracy biegnie od dnia doręczenia pracownikowi pisma wypowiadającego
umowę o pracę. Z tego względu pracownik powinien wiedzieć już od chwili dotarcia
do niego oświadczenia pracodawcy o wypowiedzeniu mu umowy o pracę, jaka jest
przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie, aby zdecydować się na podjęcie obrony
przed wypowiedzeniem, co obejmuje przede wszystkim kwestionowanie jego zasad-
ności. Późniejsze uzupełnienie wypowiedzenia o wskazanie jego przyczyny zakłóca
w istotny sposób precyzyjnie uregulowany tryb odwoływania się do sądu pracy. Po-
nadto dopuszczenie „późniejszego” uzupełniania treści wypowiedzenia o wskazanie
jego przyczyny mogłoby prowadzić do przyzwolenia na uzupełnianie tych przyczyn
również w toku postępowania przed sądem pracy o uznanie wypowiedzenia za bez-
skuteczne, co byłoby jednoznaczne z dopuszczeniem możliwości powoływania w
7
toku takiego postępowania zupełnie nowych, innych przyczyn wypowiedzenia, co
zdecydowanie i jednomyślnie wyklucza się w orzecznictwie i literaturze prawniczej.
Nie ma znaczenia z punktu widzenia pracownika, czy naruszenie przez praco-
dawcę przepisów o wypowiadaniu umów o pracę było duże, czy też niewielkie. W
razie naruszenia tych przepisów pracownikowi przysługują – stosownie do jego wy-
boru – roszczenie o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne (o przywrócenie do
pracy) lub o odszkodowanie. Przepis art. 45 § 1 KP nie przewiduje gradacji tych
roszczeń w zależności od stopnia naruszenia przepisów przez pracodawcę. Dopusz-
czalność ograniczonego uwzględnienia roszczeń powódki na podstawie art. 8 KP – w
wyniku przyjęcia, że występując o odszkodowanie czyni ona ze swojego prawa uży-
tek sprzeczny z zasadami współżycia społecznego – byłaby możliwa do rozważenia
tylko wówczas, gdyby kasacja wyraźnie wskazywała w ramach podstawy naruszenia
prawa materialnego pogwałcenie art. 8 KP. Kasacja jednak nie powołuje w żadnym
miejscu tego przepisu (ani w petitum, ani w uzasadnieniu), a zatem nie jest możliwe
rozważanie w postępowaniu kasacyjnym, czy powódka nie nadużywa swojego prawa
podmiotowego.
Z powyższych przyczyn Sąd Najwyższy uznał, że kasacja nie ma usprawiedli-
wionych podstaw i podlega oddaleniu z mocy art. 39312
KPC.
========================================