Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 grudnia 2000 r.
I PKN 121/00
Zawiadomienie pracodawcy o rozpoczęciu zaległego urlopu wypoczyn-
kowego nie usprawiedliwia nieobecności pracownika w pracy.
Naruszenie przez pracodawcę obowiązku udzielania pracownikowi
urlopu wypoczynkowego za dany rok do końca pierwszego kwartału następne-
go roku kalendarzowego, nie uprawnia pracownika do rozpoczęcia po tym ter-
minie urlopu bez zgody pracodawcy.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Jerzy
Kwaśniewski, Barbara Wagner (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 5 grudnia 2000 r. sprawy z powództwa
Jana L. przeciwko „P.-W.” Spółce Akcyjnej w Z.W. o przywrócenie do pracy, na sku-
tek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Łodzi z dnia 27 września 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 27 września 1999 r. [...] oddalił apelację Jana L. od wyroku Sądu Rejonowego -
Sądu Pracy w Zduńskiej Woli z dnia 28 maja 1999 r. [...], oddalającego powództwo
apelującego o przywrócenie do pracy w Fabryce Maszyn Włókienniczych „P.- W.”
S.A. w Z.W. i zapłatę tzw. ryczałtu samochodowego.
Sąd ustalił, że w dniu 18 stycznia 1997 r. Jan L. zawarł z pozwaną Spółką
umowę o pracę na czas nie określony na stanowisku członka Zarządu w pełnym wy-
miarze czasu pracy. Od 9 do 28 września 1998 r. przebywał na urlopie wypoczynko-
wym. Uchwałą Rady Nadzorczej z dnia 29 września 1998 r. został odwołany ze sta-
nowiska. Od dnia 28 września 1998 r. do 6 marca 1999 r. powód korzystał ze zwol-
nienia lekarskiego. W dniu 5 marca 1999 r. zawiadomił pisemnie stronę pozwaną, że
2
po zakończeniu zwolnienia będzie kontynuował przerwany w dniu 28 września 1998
r. zaległy urlop wypoczynkowy. Nie uzyskał na to zgody pracodawcy. Nie uzgodnił
także z nikim z zarządu terminu wykorzystania urlopu. W dniu 15 marca 1999 r.
strona pozwana rozwiązała z Janem L. umowę o pracę bez wypowiedzenia wskazu-
jąc jako przyczynę jego nieusprawiedliwioną nieobecność w pracy. Po odwołaniu
powoda ze stanowiska członka zarządu łączył go z pozwaną Spółką jedynie stosu-
nek pracy. Do dokonywania czynności prawnych z zakresu prawa pracy uprawnieni
byli w stosunku do powoda dwaj członkowie zarządu Spółki.
Stosownie do art. 163 KP urlop wypoczynkowy powinien być udzielony pra-
cownikowi zgodnie z planem urlopów. Plan ustala pracodawca w uzgodnieniu z za-
kładową organizacją związkową, biorąc pod uwagę wnioski pracowników i koniecz-
ność zapewnienia normalnego toku pracy. Wnioski urlopowe są wiążące dla praco-
dawcy tylko w przypadku pracownicy korzystającej z urlopu macierzyńskiego (art.
163 § 3 KP) oraz pracownika młodocianego uczęszczającego do szkoły (art. 205 § 3
KP). Przesunięcie terminu urlopu może nastąpić na wniosek pracownika umotywo-
wany ważnymi przyczynami (art. 164 § 1 KP). W przypadku niewykorzystania części
urlopu z powodu czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby pracodawca jest
obowiązany udzielić tego urlopu w terminie późniejszym (art. 166 KP). Decyzja w tej
mierze została pozostawiona pracodawcy. Pismo powoda z dnia 6 marca 1999 r.
należy zakwalifikować jako wniosek urlopowy. Wyraźnego braku sprzeciwu strony
pozwanej nie można traktować jako wyrażenia zgody na kontynuowanie urlopu.
Wprawdzie pracodawca zobowiązany jest do udzielenia pracownikowi zaległego
urlopu wypoczynkowego najpóźniej do końca pierwszego kwartału następnego roku
kalendarzowego (art. 168 KP), ale nie znaczy to, że zawiadomienie pracodawcy o
rozpoczęciu urlopu usprawiedliwia nieobecność pracownika w pracy. Urlopu wypo-
czynkowego udziela pracownikowi pracodawca, a nie pracownik sam sobie. W oce-
nie Sądu, nieobecność Jana L. w pracy spowodowana samowolnym „pójściem” na
urlop stanowiła naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, w tym
zwłaszcza obowiązków przestrzegania ustalonego w zakładzie porządku i dyscypliny
pracy oraz dbałości o dobro zakładu, co uzasadniało rozwiązanie z nim umowy o
pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 KP.
Zgodnie z § 1 rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z
dnia 26 marca 1998 r. w sprawie warunków ustalania i zasad używania do celów
służbowych samochodów osobowych nie będących własnością pracodawcy (Dz.U.
3
Nr 41, poz. 234), podstawą żądania wypłaty tzw. ryczałtu samochodowego jest
umowa. Strony nie zawarły takiej umowy. Według § 3 powołanego rozporządzenia,
ryczałt nie przysługuje w razie nieobecności pracownika w miejscu pracy z powodu
choroby. Jan L. domagał się wypłaty ryczałtu za ten właśnie czas. Prawo członka
zarządu pozwanej Spółki do ryczałtu za używanie samochodu prywatnego do celów
służbowych w jazdach lokalnych w wysokości 500 km wynika z § 4 uchwały [...] Rady
Nadzorczej. Powód dochodzi wypłaty ryczałtu za okres od listopada 1998 r. Z funkcji
członka zarządu został odwołany uchwałą Rady Nadzorczej z dnia 29 września 1998
r. Skoro nadto od 28 września 1998 r. chorował, nie mógł używać swojego prywatne-
go samochodu do celów służbowych. Z podanych względów jego roszczenie w tym
zakresie nie jest uzasadnione.
Jan L. zaskarżył ten wyrok kasacją. Wskazując jako jej podstawy naruszenie
prawa materialnego „przez błędne zastosowanie art. 52 § 1 pkt. 1 kp w zw. z art. 163
§ 3 i art. 205 § 3 kp oraz art. 164 § 1 kp i art. 166 pkt. 1 kp i wydanie wyroku z naru-
szeniem art. 168 kp w zw. z § 5 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z
dn. 8.01.1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowe-
go, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pienięż-
nego za urlop ( Dz.U. Nr 2 poz. 14 z 1997 r.)”, „ naruszenie art. 52 § 1 pkt. 1 kp w zw.
z § 14 Statutu Spółki w zw. z art. 9 § 1 i 3 kp w zw. z art. 370 §1 kh w zw. z art. 374
kh oraz 384 kh i art. 368 kh”, a także „rażące naruszenie art. 233 § 1 kpc poprzez
brak oceny materiału dowodowego z punktu widzenia formalnej zgodności wypowie-
dzenia z prawem - dokonania wypowiedzenia przez inny organ statutowy niż ten
który zawarł umowę z powodem - oraz w świetle obowiązków ustawowych praco-
dawcy w zakresie udzielania pracownikom urlopów zaległych i ich uzgadniania z pra-
cownikiem”, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wy-
roku Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temu
ostatniemu Sądowi ewentualnie o orzeczenie co do istoty sprawy i zmianę obu wyro-
ków poprzez przywrócenie skarżącego do pracy na dotychczas zajmowanym stano-
wisku, a także o zasądzenie na rzecz powoda kosztów postępowania kasacyjnego.
Przepis art. 168 KP nakłada na pracodawcę obowiązek udzielenia pracowni-
kowi urlopu niewykorzystanego zgodnie z planem urlopów najpóźniej do końca
pierwszego kwartału następnego roku kalendarzowego. Strona pozwana była zatem
zobowiązana udzielić powodowi 36 dni zaległego urlopu poczynając od 7 marca
1999 r. Pracodawca powinien był udzielić powodowi urlopu we wnioskowanym przez
4
niego terminie, skoro nie zaproponował mu innego terminu w trybie § 5 rozporzą-
dzenia MPiPS z dnia 8 stycznia 1997 r. Sąd nie przeprowadził oceny materiału do-
wodowego pod tym kątem i nie dokonał ustaleń koniecznych do prawidłowego rozs-
trzygnięcia sprawy. Nie wyjaśnił co rozumie pod pojęciem „uzgodnienie” oraz nie
ocenił zachowań stron w tym zakresie. Nie odniósł się także do podniesionych w
apelacji zarzutów naruszenia § 14 Statutu Spółki w związku z art. 368 i 370 § 1 KH,
czym uchybił art. 233 § 1 KPC. Umowę o pracę zawarł z powodem przedstawiciel
Rady Nadzorczej i w tym samym trybie powinny być dokonywane wszystkie inne
czynności pomiędzy Spółką i członkiem Zarządu. „Wypowiedzenie” Janowi L. umowy
o pracę jest sprzeczne z § 14 Statutu Spółki w związku z art. 9 § 1 i 3 KP w związku
z art. 370 § 1 KH oraz art. 374, 384 i 368 KH.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia przez Sąd drugiej instancji art. 233 KPC nie został przez
pełnomocnika Jana L. uzasadniony. Ustalenia stanowiące faktyczną podstawę roz-
strzygnięcia zawartego w zaskarżonym wyroku nie były kwestionowane przez strony.
Trzeba zatem przyjąć, że materiał dowodowy został przez Sąd oceniony prawidłowo.
Z motywów skargi wynika wprost, że skierowana jest ona na podważenie kwalifikacji
i oceny prawnej ustaleń faktycznych. Wprawdzie Sąd ustalił prawidłowo jaki podmiot
rozwiązał umowę o pracę z powodem, ale nieprawidłowo ocenił, że był to podmiot
uprawniony do dokonania tej czynności. Jakkolwiek Sąd ustalił, że powód nie uzyskał
zgody pracodawcy na rozpoczęcie urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po zakoń-
czeniu zwolnienia lekarskiego, ale powinien był ocenić odmowę wyrażenia zgody w
kontekście treści art. 168 KP. Art. 233 KPC nie może stanowić usprawiedliwionej
podstawy dla takiego zarzutu.
Merytoryczną zasadność rozwiązania z Janem L. umowy o pracę bez wypo-
wiedzenia należy rozpatrywać w kontekście naruszenia przez niego podstawowych
obowiązków pracowniczych, a zwłaszcza obowiązków świadczenia pracy oraz prze-
strzegania porządku i dyscypliny pracy. Naruszenie obowiązków przez pracodawcę,
w tym nieudzielenie pracownikowi zaległego urlopu do końca pierwszego kwartału
roku następnego, stanowi odmienne zdarzenie prawne, z którym prawo pracy łączy
inne skutki. W zależności od okoliczności może np. uzasadniać rozwiązanie umowy
o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika (art. 55 § 11
KP), czy być zakwalifiko-
5
wane jako wykroczenie przeciwko prawom pracownika (art. 282 § 1 pkt 2 KP). Roz-
poczęcia przez pracownika urlopu wypoczynkowego bez jego udzielenia przez pra-
codawcę nie można traktować jako dozwolonej samopomocy – kontratypu bezpraw-
nego działania polegającego na świadomym uchybieniu podstawowym obowiązkom
pracowniczym.
Z art. 165 i 166 KP wynika obowiązek pracodawcy przesunięcia urlopu wypo-
czynkowego na termin późniejszy, jeżeli pracownik nie mógł go rozpocząć w ustalo-
nym terminie lub wykorzystać w całości w zaplanowanym okresie z powodu „czaso-
wej niezdolności do pracy wskutek choroby”. Taka sytuacja miała miejsce w rozpoz-
nawanej sprawie. Jan L. korzystał z urlopu wypoczynkowego od 9 do 28 września
1998 r., a od 28 września 1998 r. do 6 marca 1999 r. przebywał na zwolnieniu lekar-
skim. Według art. 168 KP, urlopu nie wykorzystanego zgodnie z planem urlopów
„należy” pracownikowi udzielić najpóźniej do końca pierwszego kwartału następnego
roku. Powinność pracodawcy przewidziana w tym przepisie nie ma charakteru bez-
względnego. Do udzielania urlopu zaległego mają bowiem zastosowanie ogólne
reguły, w tym także ta z art. 163 § 1 KP, zgodnie z którą wniosek urlopowy pracowni-
ka jest brany przez pracodawcę pod uwagę, ale nie jest dla niego wiążący (poza
przypadkami określonymi w art. 163 § 3 i 205 § 3 KP). Pracodawca powinien go
uwzględnić, jeżeli zwolnienie urlopowe we wnioskowanym czasie nie koliduje z ko-
niecznością zapewnienia normalnego toku pracy zakładu. Znaczy to, że realizacja
prawa pracownika do wypoczynku jest korygowana potrzebami pracodawcy, ko-
niecznością obecności pracownika w zakładzie. Tezę tę potwierdza dopuszczalność
odwołania pracownika z urlopu w razie zaistnienia okoliczności nieprzewidzianych w
chwili rozpoczęcia urlopu, a wymagających jego obecności w zakładzie (art.167 KP).
O jej zasadności świadczy również regulacja powołanego w kasacji § 5 rozporzą-
dzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r., który termin
udzielenia urlopu nie wykorzystanego zgodnie z planem urlopów z przyczyn uzasad-
niających jego przesunięcie nakazuje stronom uzgodnić. Uzgodnienie terminu to
wspólne jego ustalenie, wspólne stanowisko co do jego określenia. Wynika stąd, że
nie może go jednostronnie wyznaczyć ani pracodawca wbrew woli pracownika, ani
pracownik bez akceptacji pracodawcy. Powód nie uzyskał zgody pozwanej Spółki na
rozpoczęcie urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po ustaniu przyczyn usprawie-
dliwiających wielomiesięczną jego nieobecność w pracy (najpierw urlop, a następnie
choroba).
6
Udzielenie urlopu jest jednostronną czynnością pracodawcy zwalniającą pra-
cownika z obowiązku świadczenia pracy i usprawiedliwiającą jego nieobecność w
pracy. Przepisy nie przewidują możliwości zastąpienia jej żadnym oświadczeniem
pracownika. Skoro pracownik sam sobie nie może skutecznie udzielić urlopu, zawia-
domienie pracodawcy o rozpoczęciu urlopu nie stanowi podstawy do zwolnienia z
obowiązku wykonywania pracy i nie usprawiedliwienia nieobecności w pracy. Rozpo-
częcie urlopu wypoczynkowego bez zgody pracodawcy, a więc, jak trafnie ocenił je
Sąd - samowolne, w każdym przypadku prowadzi do uchybienia obowiązkom pra-
cowniczym określonym w art. 100 § 1 i § 2 pkt 1, 2, 4 KP.
W zakresie zarzutu formalnej wadliwości rozwiązania umowy o pracę z powo-
dem podzielić należy stanowisko Sądów obu instancji, że w chwili rozwiązania
umowy o pracę powód nie był członkiem zarządu pozwanej Spółki. Jan L. przestał
być członkiem zarządu z dniem odwołania go z tego stanowiska przez Radę Nadzor-
czą, czyli 28 września 1998 r. Oświadczenie woli o rozwiązaniu umowy o pracę bez
wypowiedzenia strona pozwana złożyła mu w dniu 15 marca 1999 r. Do powoda nie
miał zastosowania art. 374 KH, zgodnie z którym w umowach między spółką a człon-
kami zarządu spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnicy powołani
uchwałą walnego zgromadzenia. Nie miał zastosowania także § 14 Statutu Spółki,
według którego umowę o pracę z członkami zarządu zawiera i rozwiązuje przedsta-
wiciel Rady Nadzorczej. Według art. 370 § 1 KH, sposób reprezentowania spółki re-
guluje statut. Jeżeli statut nie zawiera postanowień w tym zakresie w imieniu spółki
dokonuje czynności prawnych dwóch członków zarządu. Trafnie zatem przyjął Sąd,
że oświadczenie woli o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia zostało po-
wodowi złożone przez uprawniony organ.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312
KPC,
orzekł jak w sentencji.
========================================