Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 26 STYCZNIA 2001 R.
IV KKN 578/00
Oczywistą zasadność kasacji wiązać należy przede wszystkim z oce-
ną trafności uchybień, jakie, stosownie do obowiązku wynikającego z treści
art. 526 § 1 k.p.k. oraz na podstawach wskazanych w art. 523 § 1 k.p.k.,
zostały w skardze podane, a które – w granicach zaskarżenia i podniesio-
nych zarzutów (art. 536 k.p.k.) – rozważane są przez sąd kasacyjny. Jeśli
ocena co do zaistnienia przynajmniej jednego uchybienia (art. 436 w zw. z
art. 518 k.p.k.), jako powodującego konieczność wzruszenia prawomocne-
go wyroku w nie mniejszym niż oznaczony w skardze zakresie zaskarżenia
i zgodnie ze wskazanym w niej (na korzyść) kierunkiem, nie nasuwa żad-
nych wątpliwości i zastrzeżeń, których wyjaśnieniu służy przeprowadzenie
w tej kwestii rozważań w toku kontrakdyktoryjnej rozprawy, to określony
przepisem art. 535 § 3 k.p.k. warunek uwzględnienia kasacji w całości wo-
bec jej oczywistej zasadności jest spełniony.
Przewodniczący: sędzia SN J. Musioł.
Sędziowie SN: D. Rysińska (sprawozdawca), J. Szewczyk.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 26 stycznia 2001 r. sprawy
Jana B. – w trybie art. 535 § 3 k.p.k. – oskarżonego z art. 87 § 1 k.w., art.
94 § 1 k.w. w zw. z art. 45 ust. 1 pkt 1 i art. 87 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 20
czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym, z powodu kasacji, wniesionej
przez Prokuratora Generalnego na korzyść oskarżonego od wyroku Sądu
Rejonowego w K. z dnia 8 marca 2000 r.
2
u c h y l i ł zaskarżony wyrok w części dotyczącej orzeczenia o karze i
sprawę w tym zakresie przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Re-
jonowemu w K.
U Z A S A D N I E N I E
Po rozpoznaniu sprawy Jana B., przekazanej przez Kolegium do
Spraw Wykroczeń przy Sądzie Rejonowym w K. w trybie art. 55a § 1
k.p.s.w., Sąd Rejonowy w K. wyrokiem z dnia 8 marca 2000 r. uznał oskar-
żonego za winnego tego, że: „w dniu 10 listopada 1999 r. około godz. 1210
w miejscowości J., będąc w stanie nietrzeźwości, przy stwierdzonej zawar-
tości 2,34 o
/oo alkoholu w wydychanym powietrzu, kierował samochodem
osobowym marki «Polonez», a nadto nie posiadał wymaganych uprawnień
do kierowania pojazdami (prawa jazdy)” i kwalifikując ten czyn z art. 87 § 1
k.w., art. 94 § 1 k.w. w zw. z art. 45 ust. 1 pkt 1 i art. 87 ust. 1 pkt 1 ustawy
z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym – na podstawie art.
87 § 1 w zw. z art. 9 § 1 k.w. skazał oskarżonego na karę 10 dni aresztu.
Na podstawie art. 87 § 1 k.w. w zw. z art. 9 § 1 k.w. wymierzył oskarżone-
mu karę grzywny w kwocie 1 000 zł. Ponadto, na podstawie art. 87 § 3
k.w., orzekł wobec oskarżonego zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów
mechanicznych na okres 3 lat, a na podstawie art. 29 § 3 k.w. nałożył nań
obowiązek zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdów
właściwemu Urzędowi Komunikacyjnemu.
Powyższy wyrok nie został zaskarżony przez żadną ze stron i upra-
womocnił się.
Od tego prawomocnego wyroku kasację wniósł Prokurator General-
ny. Zaskarżając wyrok na korzyść Jana B. w części dotyczącej orzeczenia
kary grzywny oraz nałożenia na oskarżonego obowiązku zwrotu dokumen-
3
tu uprawniającego do prowadzenia pojazdów mechanicznych, skarżący
zarzucił rażące i mające wpływ na treść wyroku naruszenie prawa mate-
rialnego, tj.:
- art. 87 § 1 w zw. z art. 9 § 1 k.w., polegające na orzeczeniu wobec
oskarżonego sprzecznie z dyspozycją tych przepisów kary grzywny ob-
ok aresztu,
- art. 29 § 3 zd. 2 k.w. polegające na zobowiązaniu oskarżonego do zwro-
tu do Wydziału Komunikacji prawa jazdy, mimo że w dacie zdarzenia
tego dokumentu nie miał.
Biorąc powyższe za podstawę, autor kasacji wnosił o uchylenie opi-
sywanego wyroku w zaskarżonej części.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest oczywiście zasadna. Podniesione w niej zarzuty obrazy
prawa materialnego są w pełni trafne i należało je w całości podzielić.
Wymierzając Janowi B. karę za wykroczenie kwalifikowane z art. 87
§ 1 k.w. i art. 94 § 1 k.w., Sąd Rejonowy zastosował przepis art. 9 § 1 k.w.,
który w wypadku skazywania za czyn wypełniający znamiona wykroczeń
określonych w dwóch przepisach ustawy nakazuje stosowanie przepisu
surowszego. W niniejszej sprawie przepisem tym był niewątpliwie art. 87
§ 1 k.w., gdyż jego sankcja przewiduje karę aresztu albo grzywny w ozna-
czonej minimalnej wysokości, podczas gdy w sankcji art. 94 § 1 k.w. znala-
zło się jedynie zagrożenie karą grzywny. Stosując przytaczany przepis art.
87 § 1 k.w., Sąd Rejonowy obraził jednak ten przepis, gdyż na jego pod-
stawie wymierzył dwie kary, tj. karę aresztu i karę grzywny w sytuacji, gdy
zagrożenie tymi karami – jak już wspomniano – zostało określone alterna-
tywnie. Wobec tego, wymierzenie obu tych kar obok siebie, zamiast tylko
jednej z nich, było w oczywisty sposób niedopuszczalne. Przyznając zatem
skarżącemu rację, iż doszło do rażącego uchybienia wskazanej normy, na
marginesie jedynie zauważyć należało w tym miejscu, iż nietrafne było po-
4
łożenie w skardze akcentu na niedopuszczalność wymierzenia tylko kary
grzywny obok kary aresztu, na co zdaje się wskazywać zestawienie pre-
zentowanego w części wstępnej kasacji zakresu zaskarżenia wyroku (co
do grzywny) z treścią postawionego wniosku końcowego o uchylenie wyro-
ku w zaskarżonej części, innego uzasadnienia bowiem w złożonej skardze
nie przedstawiono. Treść faktycznie postawionego zarzutu obrazy przepisu
prawa materialnego przesądza jednak zarówno ocenę co do rzeczywistego
zakresu wniesionej skargi (co do kary), jak i ocenę oczywistej zasadności
tegoż zarzutu, co wywiedziono powyżej.
Zgodzić się także należało z autorem kasacji, iż w zaskarżonym
orzeczeniu Sąd Rejonowy obraził również przepis art. 29 § 3 zd. 2 k.w.,
przewidujący nałożenie na osobę skazaną obowiązku zwrotu dokumentu
uprawniającego do prowadzenia pojazdu. Nałożenie tego obowiązku nie
miało żadnej racji bytu, skoro z przyjętego zaskarżonym wyrokiem ustale-
nia, odpowiadającego kwalifikacji prawnej z art. 94 § 1 k.w., wynikało, że
Jan B. w dacie zdarzenia nie miał uprawnień do prowadzenia pojazdów
mechanicznych, i nie miał dokumentu w postaci prawa jazdy.
Wskazane uchybienia miały charakter rażący, zaś naruszenie poda-
nych przepisów prawa – istotny wpływ na treść opisywanych rozstrzygnięć
zaskarżonego wyroku.
W związku z podzieleniem – wobec ich oczywistej zasadności – pod-
niesionych w kasacji zarzutów obrazy prawa materialnego, Sąd Najwyższy
uwzględnił wniosek Prokuratora Generalnego o uchylenie zaskarżonego
wyroku w części dotyczącej orzeczenia o karze (art. 447 § 2 w zw. z art.
518 k.p.k.). Jednocześnie jednak Sąd Najwyższy uznał za konieczne nie
tylko uchylenie zaskarżonego wyroku, ale i przekazanie sprawy do ponow-
nego rozpoznania Sądowi Rejonowemu. Wydanie przez Sąd Najwyższy
orzeczenia, polegającego na „skasowaniu” kary grzywny, jak o to zdaje się
wnioskować skarżący, nie jest możliwe, gdyż orzeczenie takie byłoby w
5
istocie rozstrzygnięciem reformatoryjnym, do jakiego sąd kasacyjny upraw-
niony jest jedynie w wyjątkowych, określonych przepisem art. 537 § 2
k.p.k., wypadkach, które nie dotyczą omawianej sytuacji. Sedno sprawy w
omawianym zakresie nie sprowadza się do automatycznego uchylenia nie
mającego podstaw prawnych orzeczenia, ani też do wydania któregoś z
następczych orzeczeń, o których mowa w drugiej części przepisu art. 537
§ 2 k.p.k. (orzeczenia umarzającego lub uniewinniającego), lecz w istocie
do rozstrzygnięcia, która z kar, tj. kara aresztu, czy kara grzywny, powinna
być oskarżonemu wymierzona. Skoro, nie bacząc na alternatywność sank-
cji przewidzianych w art. 87 § 1 k.w., sąd orzekający wymierzył obie prze-
widziane w nim kary, a treść wyroku nie daje żadnych podstaw do stwier-
dzenia, którą z tych kar wymierzył „niepotrzebnie”, to uchylenie przez Sąd
Najwyższy jednej z nich przesądzałoby o zasadności wymierzenia drugiej.
Do czynienia zaś takich ocen sąd kasacyjny nie jest uprawniony, gdyż
kwestia wymiaru kary (doboru jej rodzaju) leży wyłącznie w gestii sądu
pierwszej lub drugiej instancji. Temu właśnie celowi służy przekazanie
sprawy w opisywanym zakresie do ponownego rozpoznania, czemu na
przeszkodzie nie może stać podnoszony w kasacji fakt, iż po wykonaniu
obu wymierzonych Janowi B. kar, na mocy zarządzenia Przewodniczącego
Wydziału zwrócono oskarżonemu uiszczoną grzywnę (art. 529 i 538 § 1
k.p.k.).
Na koniec rozstrzygnąć należało, czy fakt, iż wprawdzie podzielono w
całości zarówno podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty obrazy przepisu
prawa materialnego, jak i zasadniczy jej wniosek o uchylenie wyroku w za-
skarżonej części, natomiast uznano ponadto za konieczne – szerzej niż o
to wnioskowano w kasacji – wydanie orzeczenia następczego o skierowa-
niu sprawy do ponownego rozpoznania, pozwala na uznanie wniesionej
kasacji za „oczywiście zasadną”, zaś rozstrzygnięcie o niej, jako spełniają-
ce wymóg „uwzględnienia w całości” w rozumieniu art. 535 § 3 k.p.k. W
6
związku z powyższym, zdaniem Sądu Najwyższego stwierdzić należało, iż
wniesiona kasacja nie traci przymiotu oczywistej zasadności przez sam fakt
jedynie częściowego niepodzielenia przez sąd kasacyjny złożonego w niej
wniosku, gdy podniesione w tej kasacji, istotne z punktu widzenia rozstrzy-
gnięcia, zarzuty zostały w całości uwzględnione, co spowodowało wzru-
szenie prawomocnego wyroku w granicach, w jakich skarżący się tego do-
magał. Oczywistą zasadność kasacji wiązać należy przede wszystkim z
oceną trafności uchybień, jakie, stosownie do obowiązku wynikającego z
treści art. 526 § 1 k.p.k. oraz na podstawach wskazanych w art. 523 § 1
k.p.k., zostały w skardze podane, a które – w granicach zaskarżenia i pod-
niesionych zarzutów (art. 536 k.p.k.) – rozważane są przez sąd kasacyjny.
Jeśli ocena co do zaistnienia przynajmniej jednego uchybienia (art. 436 w
zw. z art. 518 k.p.k.), jako powodującego konieczność wzruszenia prawo-
mocnego wyroku w nie mniejszym niż oznaczony w skardze zakresie za-
skarżenia i zgodnie ze wskazanym w niej (na korzyść) kierunkiem, nie na-
suwa żadnych wątpliwości i zastrzeżeń, których wyjaśnieniu służy prze-
prowadzenie w tej kwestii rozważań w toku kontrakdyktoryjnej rozprawy, to
określony przepisem art. 535 § 3 k.p.k. warunek uwzględnienia kasacji w
całości wobec jej oczywistej zasadności jest spełniony. Rozstrzygnięcie,
czy spełnienie tego warunku następuje również wówczas, gdy do wzrusze-
nia prawomocnego wyroku dochodzi nie w wyniku podzielenia podanego w
skardze uchybienia, lecz w wyniku zauważenia przez Sąd Najwyższy z
urzędu takiego uchybienia, do którego kontroli jest zobowiązany niezależ-
nie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów (art. 536 in fine k.p.k.),
leży poza zakresem rozważań czynionych na użytek niniejszej sprawy.
Nadmienić jedynie trzeba, iż wydaje się, że oczekiwany przez skarżącego
skutek w postaci wzruszenia prawomocnego orzeczenia nie może być
uznany w tej mierze za element decydujący, i to nie tyle z powodu trudno-
ści interpretacyjnych, wynikających z powiązania w art. 535 § 3 k.p.k. kwe-
7
stii uwzględnienia „w całości” wniesionej kasacji z jej „zasadnością”, ile z tej
przyczyny, że każdorazowo rozważenia wymagało by, czy rozstrzygnięcie
o zaistnieniu niedostrzeżonego przez strony uchybienia spełniałoby waru-
nek „oczywistości”, niezbędnej do rozstrzygnięcia tej kwestii na posiedze-
niu bez ich udziału.
W każdym jednak wypadku, wydaje się nie ulegać wątpliwości, że
„oczywista zasadność” wniesionej kasacji, powodująca jej „uwzględnienie
w całości”, odnosi się do oceny uchybień skutkujących samym wzrusze-
niem orzeczenia, nie zaś do oceny prawidłowości jej wniosku końcowego.
Nie ma zatem znaczenia, o wydanie jakiego orzeczenia następczego wno-
sił skarżący na wypadek uwzględnienia przez sąd kasacyjny zasadniczego
wniosku skargi o uchylenie zaskarżonego wyroku. Zauważyć wszak nale-
żało, iż istotą orzeczenia kasacyjnego, w wypadku uznania wniesionej ka-
sacji za zasadną, jest wzruszenie prawomocnego orzeczenia. Dopiero po
„skasowaniu” (uchyleniu) wyroku możliwe jest podjęcie jednego z orzeczeń
następczych (art. 537 § 2 k.p.k.), których znaczenie jest wtórne wobec za-
sadniczego rozstrzygnięcia kasacyjnego. Występujące w praktyce przyczy-
ny, dla których rozstrzygnięcia następcze sądu kasacyjnego „rozmijają się”
z prezentowanymi w skargach wnioskami końcowymi (których przytoczenie
nie należy nawet do formalnych wymogów kasacji – por. art. 526 § 1
k.p.k.), są różne i nie sposób ich wszystkich wymienić. Dość choćby przy-
pomnieć, iż w kasacjach wnoszonych przed wejściem w życie kodeksu po-
stępowania karnego z 1997 r. skarżący mogli się domagać wydania przez
sąd kasacyjny reformatoryjnego orzeczenia następczego zgodnie z regu-
łami art. 473a § 2 d.k.p.k., w obecnym zaś stanie prawnym wydanie takiego
orzeczenia zostało ściśle ograniczone (art. 537 k.p.k.). Nie oznacza to, iżby
wadliwa, z obecnego punktu widzenia, konstrukcja wniosku miała przesą-
dzać o niemożności uwzględnienia kasacji „w całości” jako „oczywiście za-
sadnej” (na tym tle por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2000
8
r., II KKN 142/98, OSNKW 2001, z. 1-2, poz. 12). Za przeszkodę taką trud-
no więc również uznać skonstruowanie błędnego wniosku końcowego już
na gruncie obecnie obowiązujących przepisów prawa. Sam charakter po-
stępowania kasacyjnego, który oddaje specyfika wydawanych w jego toku
orzeczeń, nakazuje – przy ocenie omawianej tu przesłanki stosowania art.
535 § 3 k.p.k. – położenie nacisku na analizę słuszności wniosku zasadni-
czego rozpatrywanej skargi w powiązaniu z oceną postawionych w niej za-
rzutów. Rzecz tylko w tym, by owe zasadnicze rozstrzygnięcie kasacyjne w
całości obejmowało (uwzględniało) wniesiony środek w jego granicach, tj.,
by w całości (a nie tylko w części) dotyczyło oznaczonego w nim zakresu
zaskarżenia oraz aby było zgodne z jego (oznaczonym na korzyść) kierun-
kiem.
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy uznał, iż w niniejszej
sprawie spełnione zostały przesłanki uwzględnienia kasacji w całości wo-
bec jej oczywistej zasadności, gdyż w granicach wniesionej skargi zaistnia-
ła konieczność wzruszenia prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w
następstwie uznania, iż podniesione w kasacji zarzuty są w pełni trafne, a
wskazane w niej uchybienia zaskarżonego wyroku mają jednoznaczny cha-
rakter.