Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 marca 2001 r.
I PKN 287/00
Zasiłek dla bezrobotnych nie podlega zaliczeniu na poczet należnego
pracownikowi na podstawie art. 81 § 1 KP wynagrodzenia na czas gotowości
do pracy.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Katarzyna
Gonera, Józef Iwulski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 marca 2001 r. sprawy z powództwa
Mariusza A. przeciwko Fabryce Maszyn Górniczych „P.” SA w P.T. o wynagrodzenie
za gotowość do pracy, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 7 stycznia 2000 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Powód Mariusz A. wniósł o zasądzenie od pozwanej Fabryki Maszyn Górni-
czych „P.” S.A. w P.T. wynagrodzenia za okres od 1 grudnia 1998 r. do 31 maja 1999
r. Powód wskazał, że Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi
w uprzednio wydanym wyroku ustalił, iż strony od 1 lipca 1997 r. łączyła umowa o
pracę na czas nie określony. Od dnia 1 czerwca 1999 r. pracodawca dopuścił powo-
da do pracy, ale nie wypłacił mu wynagrodzenia za okres do 1 grudnia 1998 r.
Strona pozwana uznała powództwo co do jednomiesięcznego wynagrodzenia i
wniosła o jego oddalenie w pozostałym zakresie.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Piotrkowie Trybunalskim wyrokiem z dnia 9 sierp-
nia 1999 r. [...] zasądził na rzecz powoda kwotę 1.075,20 zł z ustawowymi odsetkami
od dnia 1 czerwca 1999 r. do dnia zapłaty, oddalając powództwo w pozostałym za-
kresie. Sąd Rejonowy ustalił, że powód był zatrudniony w pozwanej Fabryce od 14
lipca 1995 r. na stanowisku krajacza metali. Pozwana zawarła z nim cztery umowy o
pracę na czas określony na następujące po sobie okresy. Ostatnia z tych umów na
2
podstawie dwóch aneksów została przedłużona na oznaczone w nich okresy. Ostatni
z tych aneksów przewidywał, że umowa o pracę ulegnie rozwiązaniu w dniu 30 listo-
pada 1998 r. W trakcie zatrudnienia powód wystąpił z żądaniem ustalenia, iż z poz-
waną łączy go umowa o pracę zawarta na czas nie określony. Sąd Rejonowy wyro-
kiem z dnia 15 lutego 1999 r. [...] oddalił powództwo. Od tego orzeczenia powód zło-
żył apelację, w wyniku której Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Łodzi wyrokiem z dnia 20 maja 1999 r. zmienił zaskarżony wyrok i ustalił, że strony,
poczynając od dnia 1 lipca 1997 r., łączy umowa o pracę na czas nie określony. W
okresie od 1 grudnia 1998 r. do 31 maja 1999 r. powód nie pracował. Pobierał w tym
czasie zasiłek dla bezrobotnych. Od dnia 1 czerwca 1999 r. powód wrócił do pracy i
od razu otrzymał pismo o rozwiązaniu umowy o pracę za wypowiedzeniem z przy-
czyn ekonomicznych. Okres wypowiedzenia skrócono o 2 miesiące. W czerwcu 1999
r. powód był na urlopie wypoczynkowym. W związku z rozwiązaniem umowy o pracę
i skróceniem okresu wypowiedzenia powód otrzymał odprawę w kwocie 1.075,22 zł
oraz odszkodowanie w kwocie 2.150,44 zł. Sąd Rejonowy uznał, że powództwo za-
sługuje na uwzględnienie tylko w części uznanej przez stronę pozwaną. W pozostałej
części Sąd Rejonowy powództwo oddalił, gdyż podzielił stanowisko strony pozwanej
co do zakresu w jakim pracownik, któremu ustalono istnienie zatrudnienia na czas
nie określony, może żądać wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy. Przepis
art. 251
KP nie określa, jak się powinna kształtować wysokość wynagrodzenia w
okresie, gdy pracownik nie świadczy pracy, oczekując na rozstrzygnięcie sądu w
przedmiocie ustalenia trwania zatrudnienia. Zdaniem Sądu Rejonowego, gdy rozwią-
zuje się umowa o pracę zawarta na czas określony w związku z upływem okresu na
jaki była zawarta, a pracownik dochodzi ustalenia zatrudnienia na czas nie określony
i nie świadczy pracy, to mamy do czynienia z sytuacją określoną w art. 81 § 1 KP. Tak
jest również wówczas, gdy pracodawca wypowiada umowę o pracę, a czynność ta
zostaje następnie uznana przez sąd za bezskuteczną lub niezgodną z prawem i pra-
cownik zostaje przywrócony do pracy. Wówczas wynagrodzenie pracownika za okres
powstawania bez pracy jest limitowane zgodnie z art. 47 KP. W ocenie Sądu Rejo-
nowego właśnie ten przepis w drodze analogii należy zastosować w niniejszej spra-
wie. Nie ma bowiem żadnych racji, dla których pracownicy, pozostający bez pracy
wskutek przeszkód leżących po stronie pracodawcy i oczekujący na werdykt sądu
odnośnie ich dalszego zatrudnienia mają być traktowani w odmienny sposób.
3
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 7 stycznia 2000 r. [...] zmienił zaskarżony przez powoda wyrok Sądu pierwszej
instancji w ten sposób, że zasądził na jego rzecz kwotę 5.376 zł z odsetkami. Zda-
niem Sądu drugiej instancji, wadliwość zaskarżonego orzeczenia polegała na błęd-
nym zastosowaniu do ustalonego stanu faktycznego w drodze analogii art. 47 KP,
podczas gdy powinien być zastosowany art. 81 § 1 KP. Powód pozostawał bowiem w
stosunku pracy w okresie od dnia 1 grudnia 1998 r. do dnia 31 maja 1999 r. i nie
świadczył pracy na skutek niezgodnych z prawem działań pracodawcy. Dlatego na
podstawie art. 81 § 1 KP należy mu się od pozwanej wynagrodzenie wynikające z
jego osobistego zaszeregowania za cały ten okres, czyli za 6 miesięcy, gdyż w okre-
sie tym pozostawał w gotowości do pracy. O pozostawaniu przez powoda w gotowo-
ści do pracy świadczy niewątpliwie okoliczność, że w tym okresie powód nie wyko-
nywał pracy na rzecz innego pracodawcy, lecz pobierał zasiłek dla bezrobotnych oraz
konsekwentnie popierał powództwo o ustalenie trwania stosunku pracy. Zdaniem
Sądu drugiej instancji uprawnienia pracownicze powoda zostały szczegółowo unor-
mowane w art. 81 § 1 KP i nie ma przesłanek do stosowania w drodze analogii art.
47 KP. Nie występuje bowiem luka w prawie podlegająca usunięciu w drodze analo-
gii.
Wyrok ten zaskarżyła strona pozwana, która zarzuciła naruszenie prawa ma-
terialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 81 § 1 KP oraz
pominięcie art. 47 i art. 8 KP, a także naruszenie art. 31 ustawy z dnia 26 lipca 1991
r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 14,
poz. 176 ze zm.) i art. 17 w związku z art. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.). W uzasadnieniu
kasacji strona pozwana wywiodła w szczególności, że powód w okresie od 1 grudnia
1998 r. do 31 maja 1999 r. był zarejestrowany jako bezrobotny i pobierał zasiłek. Nie
istniał więc stan gotowości powoda do pracy. Zasiłek dla bezrobotnych jest przezna-
czony na utrzymanie pracownika pozostającego bez pracy po ustaniu zatrudnienia i
jest substytutem wynagrodzenia za pracę (uchwała z dnia 12 lutego 1992 r., I PZP
6/92). Powód nie uzewnętrznił względem pozwanego gotowości do pracy ani nie wy-
kazał woli jej wykonywania. Pominięcie przez Sąd drugiej instancji art. 47 KP jest
zdaniem pozwanej błędne. Zasądzenie wynagrodzenia na podstawie art. 81 § 1 KP
jest przyznaniem podwójnego świadczenia z tytułu pozostawania bez pracy. Od wy-
płaconego zasiłku Rejonowy Urząd Pracy odprowadził składki z tytułu ubezpieczenia
4
społecznego. Wobec treści art. 8 KP stan faktyczny jaki powstał na skutek wyroku
Sądu drugiej instancji jest nadużyciem prawa. U pozwanej trwają zwolnienia grupowe
i z pracy muszą odchodzić długoletni pracownicy. Wypłacenie wynagrodzenia za po-
zostawanie w gotowości do pracy w okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych jest
sprzeczne także z zasadami współżycia społecznego i nie powinno korzystać z
ochrony. Treść zaskarżonego wyroku nie pozwala pozwanej wypełnić obowiązków
wynikających z art. 31 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz obo-
wiązków płatnika składek na podstawie art. 17 ustawy o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych wobec wszczęcia przez powoda egzekucji komorniczej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty kasacji zmierzają w istocie do swoistego zaliczenia (uwzględnienia)
otrzymanego przez powoda zasiłku dla bezrobotnych na poczet wynagrodzenia za
czas gotowości do pracy, bądź przez konstrukcję zastosowania w drodze analogii art.
47 KP, bądź przez zarzut nadużycia prawa (art. 8 KP). Kasacja powołuje się między
innymi na uchwałę z dnia 12 lutego 1992 r., I PZP 6/92 (OSNCP 1992 r. z. 7-8, poz.
133), w której stwierdzono, że pracownicy samorządowej mianowanej, której stosu-
nek pracy wygasł z dniem 31 grudnia 1990 r. z mocy art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 22
marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 21, poz. 124) i która stała
się osobą bezrobotną, przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy
przez okres nie dłuższy niż 6 miesięcy od daty ustania stosunku pracy, określone w
art. 10 ust. 3 w związku z art. 33 ust. 2 tej ustawy albo za ten okres zasiłek dla bez-
robotnych, jeżeli odpowiada warunkom, przewidzianym w art. 15 ust. 1 ustawy z dnia
29 grudnia 1989 r. o zatrudnieniu (Dz.U. Nr 75, poz. 446). W uzasadnieniu tej
uchwały rzeczywiście stwierdzono, że zasiłek dla bezrobotnych, wypłacany w celu
złagodzenia skutków bezrobocia jest przeznaczony na utrzymanie pracownika, po-
zostającego bez pracy po ustaniu zatrudnienia i jest w okresie pozostawania bez
pracy substytutem wynagrodzenia za pracę. Cel zasiłkowego świadczenia jest ten
sam, co wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy pracownika samorządo-
wego mianowanego przez okres nie dłuższy niż sześć miesięcy. Strona pozwana nie
dostrzega jednak, że w sprawie tej chodziło o świadczenia, które nie są wynagrodze-
niem za pracę wykonaną, lecz świadczeniami Skarbu Państwa wypłacanymi z tego
samego Funduszu Pracy, spełniającymi zadania ochrony socjalnej pracownika przed
5
ujemnymi dla niego skutkami pozostawania bez pracy po ustaniu stosunku pracy.
Występowała w niej (została przyjęta przez Sąd Najwyższy) swoista tożsamość
podmiotu zobowiązanego do spełnienia świadczeń. Tymczasem w niniejszej sprawie
strona pozwana dąży w istocie do zaliczenia na poczet świadczenia należnego od
niej świadczenia wypłaconego przez inny podmiot. Dla takiej sytuacji adekwatne jest
inne orzeczenie Sądu Najwyższego. W wyroku z dnia 12 lutego 1993 r., I PRN 2/93
(OSP 1994 r. z. 2, poz. 36 z aprobującą glosą Z. Salwy), po szczegółowej analizie
możliwości zaliczania jednych świadczeń na poczet innych, stwierdzono, że zasiłek
dla bezrobotnych wypłacony na podstawie ustawy z dnia 16 października 1991 r. o
zatrudnieniu i bezrobociu (Dz.U. Nr 106, poz. 457 ze zm.) nie podlega zaliczeniu na
poczet wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy, o jakim mowa w art. 57 § 2
KP, ani świadczenia tego nie wyłącza. Pogląd ten Sąd Najwyższy w składzie rozpo-
znającym niniejszą sprawę podziela i odnosi odpowiednio do wynagrodzenia z art. 81
§ 1 KP i dlatego uznaje za niesłuszne argumenty zmierzające do ograniczenia wyna-
grodzenia za czas gotowości do pracy poprzez konstrukcję nadużycia prawa czy za-
stosowanie w drodze analogii art. 47 KP. Jak słusznie stwierdził Sąd drugiej instancji,
w przypadku doznania przeszkód w świadczeniu pracy z przyczyn dotyczących pra-
codawcy pracownikowi przysługuje wynagrodzenia na podstawie art. 81 § 1 KP, który
to przepis reguluje w całości taką sytuację i nie występuje luka w prawie, która mo-
głaby być wypełniona przez zastosowanie w drodze analogii art. 47 KP. Taka wykład-
nia jest powszechnie przyjęta i utrwalona w orzecznictwie. W szczególności w wyro-
ku z dnia 4 października 1994 r., I PRN 72/94 (OSNAPiUS 1995 r. nr 4, poz. 47) Sąd
Najwyższy stwierdził, że w przypadku błędnego uznania przez pracodawcę, że sto-
sunek pracy rozwiązał się z upływem czasu, na jaki umowa była zawarta (art. 30 § 1
pkt 4 KP) pracownik ma roszczenie o dopuszczenie do pracy (art. 22 § 1 KP) i o wy-
nagrodzenie za czas gotowości do jej wykonywania (art. 81 § 1 KP), a w wyroku z
dnia 17 maja 1995 r., I PRN 12/95 (OSNAPiUS 1995 r. nr 21, poz. 262), że prawo do
takiego wynagrodzenia nie jest ograniczone czasowo. Sąd drugiej instancji prawidło-
wo uznał także, że powód był gotów do świadczenia pracy, skoro zarejestrował się
jako bezrobotny (wynika to choćby z definicji zawartej w art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z
dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, jednolity tekst:
Dz.U. z 1997 r. Nr 25, poz. 128 ze zm.) oraz przez cały czas procesu o ustalenie
trwania stosunku pracy (w istocie zmierzającego do nakazania dopuszczenia do
pracy) przejawiał gotowość podjęcia zatrudnienia. Niezasadne są więc zarzuty naru-
6
szenia art. 81 § 1 KP, art. 47 KP i art. 8 KP. Natomiast zarzut naruszenia art. 31
ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych i art. 17 w
związku z art. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych jest nieadekwatny do przedmiotu rozstrzygnięcia. Sąd drugiej instancji nie
orzekał bowiem ani o potrącaniu zaliczki na podatek dochodowy, ani składki na
ubezpieczenie społeczne. Nie dokonywał więc wykładni tych przepisów ani ich nie
stosował i w ogóle ich zastosowanie nie wchodziło w rachubę. Strona pozwana
zresztą zarzutu naruszenia tych przepisów nie wywodzi ze względu na treść roz-
strzygnięcia, lecz z uwagi na problem związany z wykonaniem orzeczenia. To nato-
miast nie jest kwestia, którą rozstrzygał Sąd drugiej instancji w zaskarżonym wyroku,
a tym samym nie może się nią zająć Sąd Najwyższy przy rozpoznaniu kasacji.
Z tych względów kasacja strony pozwanej podlegała oddaleniu na podstawie
art. 39312
KPC.
========================================