Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 20 kwietnia 2001 r.
I PKN 377/00
Przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny po rozpoczęciu urlopu dla
poratowania zdrowia jest sprzeczne z celem tego urlopu i uzasadnia żądanie
uznania tego przeniesienia za bezskuteczne.
Przewodniczący SSN Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca), Sę-
dziowie SN: Józef Iwulski, Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 20 kwietnia 2001 r. sprawy z po-
wództwa Barbary P. i Ireny S. przeciwko Szkole Podstawowej w S. o stwierdzenie
bezskuteczności przeniesienia w stan nieczynny, na skutek kasacji powódek od wy-
roku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie
z dnia 1 lutego 2000 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Bochni wyrokiem z dnia 5 października 1999 r.
oddalił powództwo Barbary P. i Ireny S. przeciwko Szkole Podstawowej w S. o uzna-
nie za bezskuteczne przeniesienia w stan nieczynny. Podstawę powyższego roz-
strzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne:
Obie powódki są nauczycielkami mianowanymi. Powódka Barbara P. posiada
staż pracy wynoszący 23 lata, może nauczać tylko w klasach I - III i nie ma wykształ-
cenia wyższego - w przeciwieństwie do pozostałych nauczycieli nauczających w tych
klasach. Powódka Irena S. ma 32 lata pracy pedagogicznej oraz wykształcenie wyż-
sze z zakresu biologii. W związku z reformą oświaty, w roku szkolnym 1999/2000
pozwana Szkoła stała się szkołą sześcioklasową, z jedną klasą ósmą. Spowodowało
to brak pracy dla siedmiu nauczycieli, w tym także dla powódek. W dniu 13 kwietnia
2
1999 r. dyrektor pozwanej Szkoły poinformował powódki, że w roku szkolnym
1999/2000 nie przewiduje dla nich zatrudnienia. Powódki odmówiły przyjęcia pism
informujących je o tym. Pismami z dnia 23 kwietnia 1999 r. dyrektor udzielił powód-
kom urlopu dla poratowania zdrowia: Barbarze P. od 21 kwietnia 1999 r. do 20 kwiet-
nia 2000 r. natomiast Irenie S. od 17 kwietnia 1999 r. do 16 kwietnia 2000 r., a na-
stępnie pismami z dnia 25 maja 1999 r. zawiadomił, że przenosi je w stan nieczynny
od 1 września 1999 r. do 29 lutego 2000 r. ze względu na zmniejszenie liczby od-
działów w Szkole. Gdy chodzi o Irenę S., to posiadany przez nią staż pracy „w pełni
uprawniał ją do ewentualnego skorzystania z emerytury na podstawie art. 88 ust. 1 i
ust. 1 a Karty Nauczyciela”. Poza tym w klasach IV - VI nie ma już odrębnych lekcji
biologii, lecz tylko lekcje przyrody, na które składają się biologia i geografia, które
zostaną przydzielone Bożenie S. - mgr biologii, nauczycielce z 21 letnim stażem
pracy, oraz Marii M. - mgr geografii z 29 letnim stażem pracy. Co się tyczy Barbary
P., to pełniła ona funkcję przewodniczącej komisji rewizyjnej zakładowej organizacji
związkowej, lecz nie mogła korzystać ze szczególnej ochrony stosunku pracy prze-
widzianej w art. 32 ust. 1 i ust. 4 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawo-
dowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.), gdyż ochrona ta przysługuje nauczycielowi
przed rozwiązaniem stosunku pracy, a nie przed przeniesieniem w stan nieczynny.
Sąd Rejonowy uznał, że nie stanowi przeszkody do przeniesienia w stan nieczynny
fakt udzielenia powódkom urlopu dla poratowania zdrowia oraz to, że bieg terminu,
od którego obie powódki zostały przeniesione w stan nieczynny, pokrywał się z
udzielonym urlopem dla poratowania zdrowia. W odniesieniu do stanu nieczynnego
nie ma bowiem zastosowania art. 41 KP, chroniący pracownika przed wypowiedze-
niem mu umowy o pracę w czasie jego urlopu lub innej usprawiedliwionej nieobecno-
ści w pracy. Poza tym przeniesienie w stan nieczynny, gdy tylko występują przesłanki
wymienione w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, nie jest uzależnione od spełnienia
jakichkolwiek warunków.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem z
dnia 1 lutego 2000 r. oddalił apelacje obydwu powódek oparte na zarzucie niewła-
ściwej interpretacji art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, wyrażającej się w przyjęciu sta-
nowiska, że dopuszczalne jest przeniesienie w stan nieczynny nauczyciela korzysta-
jącego z urlopu dla poratowania zdrowia.
Sąd drugiej instancji podkreślił, że powódki nie kwestionowały istnienia w po-
zwanej Szkole warunków do przenoszenia nauczycieli w stan nieczynny, wymienio-
3
nych w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, jak również przyjętych kryteriów doboru do
tego przeniesienia, uwzględniających kwalifikacje nauczycieli i ich przydatność w
zawodzie. Stwierdził natomiast, że spór w sprawie dotyczy tego, czy powódki mogły
być przeniesione w stan nieczynny w czasie trwania urlopu dla poratowania zdrowia i
w tej kwestii uznał, że okoliczności faktyczne sprawy nie pozwalają podważać prawi-
dłowości zastosowania art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela. Ustalił bowiem, że w dniu 13
kwietnia 1999 r. powódki zostały poinformowane przez dyrektora Szkoły o tym, że
nie przewiduje się dla nich zatrudnienia w roku szkolnym 1999/2000. Powódki od-
mówiły przyjęcia pism z dnia 13 kwietnia 1999 r. zawierających powyższą informację,
z której wynikało, że dyrektor Szkoły może przenieść powódki w stan nieczynny lub
na ich wniosek rozwiązać stosunek pracy. W odpowiedzi na powyższe pisma każda
z powódek przedstawiła zaświadczenie Komisji Lekarskiej w B.: Irena S. z dnia 16
kwietnia 1999 r. i Barbara P. z dnia 20 kwietnia 1999 r., stwierdzające, że stan
zdrowia każdej z nich wymaga powstrzymania się od pracy w celu przeprowadzenia
zaleconego leczenia w okresie od 17 kwietnia 1999 r. do 16 kwietnia 2000 r. - gdy
chodzi o Irenę S. oraz w okresie od 21 kwietnia 1999 r. do 20 kwietnia 2000 r. - gdy
chodzi o Barbarę P. Na podstawie tych zaświadczeń dyrektor pozwanej Szkoły
udzielił powódkom urlopów dla poratowania zdrowia, ale mimo to zmuszony był
podjąć decyzję o przeniesieniu ich w stan nieczynny. Tak więc powódki wiedziały, że
zostaną przeniesione w stan nieczynny i dopiero po uzyskaniu informacji o tym wy-
stąpiły z wnioskami o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia. W ocenie Sądu
Okręgowego, przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny jest inną czynnością
prawną niż wypowiedzenie umowy o pracę, gdyż jego celem jest „stworzenie możli-
wości trudnego okresu wynikającego z braku zapotrzebowania na
pracę danego nauczyciela”. Poza tym upływ okresu pozostawania w stanie nieczyn-
nym wywołuje z mocy prawa wygaśnięcie stosunku pracy, a nie jego rozwiązanie.
Wreszcie, w obecnym stanie prawnym określonym w Karcie Nauczyciela dyrektor
szkoły nie miał obowiązku konsultowania swojej decyzji o przeniesieniu nauczyciela
w stan nieczynny z właściwym organem związku zawodowego.
Od powyższego wyroku wniosły kasację obie powódki. Żądały w niej zmiany
tego wyroku oraz wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Bochni z dnia 5 paździer-
nika 1999 r. przez uznanie za bezskuteczne oświadczeń strony pozwanej z dnia 25
maja 1999 r. o przeniesieniu powódek w stan nieczynny albo uchylenia zaskarżone-
go wyroku i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu w Krakowie do ponownego
4
rozpoznania, z zasądzeniem w każdym przypadku kosztów zastępstwa adwokackie-
go za postępowanie kasacyjne. Skarżące oparły kasację na podstawie naruszenia
prawa materialnego, tj. art. 73 ust. 1 w związku z art. 20 ust. 1 i art. 26 ust. 1 pkt 5
ustawy Karta Nauczyciela, które polegało na zastosowaniu wobec nich art. 20 ust. 1
tej Karty, w sytuacji gdy korzystały z urlopu dla poratowania zdrowia. Drugą podsta-
wę kasacji stanowiło naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na wynik
sprawy, tj. art. 382 w związku z art. 233 § 1 KPC, polegające na przyjęciu przez Sąd
Okręgowy, iż powódki złożyły wnioski o udzielenie im urlopów dla poratowania zdro-
wia po powiadomieniu przez stronę pozwaną o przeniesieniu w stan nieczynny, a
ponadto że powódka Barbara P. nie przyjęła w okresie urlopu dla poratowania zdro-
wia propozycji pracy w innej szkole. Zdaniem skarżących, przepis art. 73 Karty Nau-
czyciela nakłada na pracodawcę obowiązek udzielenia urlopu dla poratowania zdro-
wia po przedstawieniu zaświadczenia o stanie zdrowia nauczyciela. Korzystanie z
takiego urlopu uniemożliwia podjęcie przez pracownika innego zatrudnienia. Tym
samym zarzut w stosunku do Barbary P., iż odrzuciła ofertę zatrudnienia w innej
szkole, nie mógł mieć znaczenia w sprawie. Poza tym Sąd Okręgowy, dokonując wy-
kładni przepisów, poprzestał na wykładni gramatycznej, podczas gdy niezbędna była
także wykładnia teleologiczna art. 73, art. 20 ust. 1 oraz art. 26 ust. 1 pkt 5 Karty
Nauczyciela. Skarżące zwróciły uwagę na to, że racjonalnemu ustawodawcy nie
można przypisać zamiaru bezwzględnego obowiązku udzielenia urlopu dla porato-
wania zdrowia z równoczesnym zezwoleniem na wygaśnięcie stosunku pracy po
okresie pozostawania w stanie nieczynnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarżące należycie wykazały zasadność obydwu podstaw kasacji, zatem ich
wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowe-
mu do ponownego rozpoznania okazał się zasadny (art. 39313
§ 1 KPC).
Przede wszystkim należy stwierdzić, że podstawowe znaczenie dla rozstrzy-
gnięcia o żądaniu powódek ma ustalenie wzajemnych relacji między urlopem dla po-
ratowania zdrowia a przeniesieniem nauczyciela w stan nieczynny. W tej kwestii nie
można uznać za wystarczające posłużenie się dosłownym brzmieniem przepisów
ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r.
Nr 56, poz. 357 ze zm.) - jak to uczynił Sąd Okręgowy. Jest ponadto uproszczeniem
5
sprawy stwierdzenie, że skoro „żaden przepis Karty Nauczyciela nie przewiduje za-
kazu przeniesienia w stan nieczynny nauczyciela korzystającego na podstawie art.
73 tej Karty z urlopu dla poratowania zdrowia w sytuacji istnienia przyczyn wymienio-
nych w art. 20 ust. 1”, to przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny może nastąpić
także po rozpoczęciu przez nauczyciela tego urlopu. Trafny jest natomiast pogląd
skarżących zaprezentowany w kasacji, według którego przepisy art. 73 i art. 20 ust. 1
Karty Nauczyciela wymagają także wykładni celowościowej.
Przepis art. 73 Karty Nauczyciela stanowi, że nauczycielowi zatrudnionemu w
pełnym wymiarze zajęć na czas nie określony, po przepracowaniu co najmniej 5 lat,
dyrektor szkoły udziela płatnego urlopu dla poratowania zdrowia na okres do jednego
roku, jeżeli komisja lekarska stwierdzi, że stan zdrowia nauczyciela wymaga po-
wstrzymania się od pracy w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia. Treść prze-
pisu nie wzbudza więc wątpliwości, że jeżeli zostaną spełnione przewidziane w nim
warunki, a zwłaszcza przyczyna nakazująca udzielenie nauczycielowi płatnego
urlopu dla poratowania zdrowia, to udzielenie tego urlopu jest obowiązkiem dyrektora
szkoły. Taki pogląd przeważa w orzecznictwie Sądu Najwyższego z ostatnich lat i w
piśmiennictwie dotyczącym stosunku pracy nauczycieli. Tytułem przykładu można
wskazać wyrok z dnia 19 września 1996 r., I PRN 70/96 (OSNAPiUS 1997 nr 7, poz.
113), w którym Sąd Najwyższy przyjął, że nie tylko fakt udzielenia nauczycielowi
urlopu dla poratowania zdrowia, ale istnienie po jego stronie roszczenia o taki urlop
wyłącza możliwość przeniesienia nauczyciela w stan nieczynny, chyba że wchodzi-
łaby w rachubę całkowita likwidacja szkoły. Również w wyroku z dnia 14 lipca 1999
r., I PKN 156/99 (OSNAPiUS 2000 nr 19, poz. 714) Sąd Najwyższy wyraził zapatry-
wanie, że urlop dla poratowania zdrowia jest bezwzględnym prawem nauczyciela,
któremu odpowiada obowiązek dyrektora szkoły udzielenia tego urlopu. O ile jednak
celem urlopu dla poratowania zdrowia jest „powstrzymanie się od pracy w celu prze-
prowadzenia zaleconego leczenia”, o tyle po upływie okresu pozostawania w stanie
nieczynnym odpada uzasadnienie dla korzystania z takiego urlopu, gdyż wobec
ustania stosunku pracy nauczyciel może przeprowadzić zalecone leczenie „bez po-
trzeby powstrzymywania się od pracy”. Gdy chodzi o poglądy wyrażane w piśmien-
nictwie, to najbardziej znamienne i najdalej idące jest stanowisko P. Kucharskiego w
glosach krytycznych do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 1994 r., I PZP
24/94 (glosa: PiP 1995 nr 8, s. 111), a także do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7
listopada 1995 r., I PRN 83/95 (glosa: OSP 1997 z. 10, poz. 189). Mianowicie w glo-
6
sach tych ich autor wyraził opinię, że z art. 73 Karty Nauczyciela oraz z zarządzenia
Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 października 1982 r. w sprawie orze-
kania o potrzebie powstrzymania się od pracy dla poratowania zdrowia nauczyciela
wynika obowiązek dyrektora szkoły udzielenia płatnego urlopu dla poratowania zdro-
wia na okres ustalony w zaświadczeniu publicznego zakładu opieki zdrowotnej.
Skrócenie tego urlopu w porównaniu z okresem ustalonym w zaświadczeniu jest
możliwe tylko wówczas, gdy nauczyciel przed upływem tego okresu przechodzi na
emeryturę. Natomiast treść art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela nie może stanowić pod-
stawy do odmowy udzielenia nauczycielowi płatnego urlopu dla poratowania zdrowia
na okres ustalony w zaświadczeniu publicznego zakładu opieki zdrowotnej, gdyż nie
daje się z niej wyprowadzić wniosku, że przepis ten wyłącza stosowanie art. 73 tej
Karty. Tak więc złożenie przez nauczyciela wniosku o udzielenie urlopu dla porato-
wania zdrowia jest przeszkodą do rozwiązania z nim stosunku pracy na podstawie
art. 20 Karty Nauczyciela po dacie złożenia wniosku, a przed terminem wskazanym
jako początek urlopu. W tej sytuacji rozwiązanie z nauczycielem stosunku pracy mo-
głoby nastąpić po jego powrocie z urlopu dla poratowania zdrowia, jeżeli nadal
utrzymywałyby się przyczyny uzasadniające rozwiązanie z nauczycielem stosunku
pracy na podstawie art. 20 ust. 1 wymienionej Karty.
Jak więc wynika z przedstawionych poglądów, w orzecznictwie Sądu Najwyż-
szego z ostatnich lat i w piśmiennictwie istnieje zgodność co do tego, że przeniesie-
nie nauczyciela w stan nieczynny niewątpliwie nie może nastąpić po udzieleniu mu
urlopu dla poratowania zdrowia. Pogląd ten przyjął również Sąd Najwyższy w skła-
dzie rozpoznającym przedmiotową sprawę. Skoro bowiem obowiązkiem dyrektora
szkoły wynikającym z art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela jest udzielenie nauczycielowi
urlopu dla poratowania zdrowia na czas określony przez właściwą placówkę służby
zdrowia, to dyrektor szkoły jest związany zarówno prawem nauczyciela do urlopu jak
i czasem jego trwania. Nie można więc w tym okresie zmienić na niekorzyść sytuacji
prawnej nauczyciela i na mocy jednostronnej decyzji przenieść go w stan nieczynny.
Urlop dla poratowania zdrowia jest bowiem okresem usprawiedliwionej nieobecności
nauczyciela w pracy, o określonym ustawowo przeznaczeniu. Przedstawionego ro-
zumienia art. 73 ust. 1 i art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela wymaga wykładnia uwzględ-
niająca sens tych przepisów i ich cel. Ponadto nie można wykluczyć, że umożliwienie
nauczycielowi uzyskania poprawy jego stanu zdrowia w wyniku przeprowadzenia
zaleconego leczenia i w czasie mającym temu służyć, będzie wpływać na decyzję
7
pracodawcy dotyczącą wyboru nauczycieli do przeniesienia w stan nieczynny, jak
również stwarzać dla nauczyciela szansę na ponowne zatrudnienie, gdyby w okresie
pozostawania w stanie nieczynnym możliwość taka się pojawiła.
Gdy chodzi o zarzut naruszenia art. 382 w związku z art. 233 § 1 KPC, to jest
on uzasadniony tym, że Sąd Okręgowy, przyjmując, że przeniesienie powódek w
stan nieczynny nastąpiło w sposób zgodny z prawem, pominął fakt, że pismo zawie-
rające oświadczenie w tym przedmiocie powódki otrzymały już po rozpoczęciu urlopu
dla poratowania zdrowia. Natomiast bez wpływu na kwalifikację tej decyzji ma oko-
liczność, że dyrektor pozwanej Szkoły wcześniej poinformował powódki o takiej moż-
liwości. Informacja dyrektora Szkoły przedstawiająca możliwość przeniesienia powó-
dek w stan nieczynny nie mogła być uznana za oświadczenie woli, z którym Karta
Nauczyciela wiąże skutki prawne.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================

I PKN 377/00

Powołane przepisy:

Korekty wprowadzone przez SAOS:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia