Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 maja 2001 r., II CKN 440/00
Zrzeczenie się roszczenia o zawarcie umowy przyrzeczonej nie pozbawia
możliwości dochodzenia przez stronę uprawnioną roszczenia
odszkodowawczego (art. 390 § 3 k.c.).
Przewodniczący Sędzia SN Gerard Bieniek (sprawozdawca)
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski, Sędzia SA Jan Kremer
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa „S.” S.A. w K. przeciwko Spółdzielni
Mieszkaniowej w P. o zapłatę, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 9 maja
2001 r. na rozprawie przy udziale Prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra
Wiśniewskiego kasacji powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia
15 maja 1998 r.
oddalił kasację i odstąpił od obciążenia strony powodowej kosztami
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny w Poznaniu wyrokiem z dnia 15 maja 1998 r. oddalił apelację
powodowej spółki „S.” S.A. od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu z dnia 16
grudnia 1997 r., którym oddalono powództwo tej spółki skierowane przeciwko
Spółdzielni Mieszkaniowej o odszkodowanie z tytułu niewywiązania się z umowy
przedwstępnej. (...)
Sąd Apelacyjny wskazał, że powódka nie wykazała, aby pozwana Spółdzielnia
bezpodstawnie uchylała się od zawarcia umowy przyrzeczonej, oraz że zrzeczenie
się roszczenia o zawarcie umowy przyrzeczonej pociąga za sobą bezpodstawność
roszczenia o odszkodowanie, skoro zrzeczenie się było następstwem zrzeczenia
się przez osobę trzecią wierzytelności przysługującej wobec powódki.
Wyrok ten zaskarżyła kasacją powodowa spółka. Jako podstawy kasacyjne
wskazała naruszenie prawa materialnego, tj. art. 390 § 1 i 3 k.c. przez niewłaściwą
wykładnię, oraz naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 382, 227, 232 i 233
k.p.c., co miało istotny wpływ na wynik sprawy. Wskazując na powyższe wniosła o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Zgodzić się należy z zarzutami kasacji, że wykładnia art. 390 k.c. dokonana
przez Sąd Apelacyjny, zawiera wewnętrzną sprzeczność. Należy zauważyć, że
stronie, która dąży do zawarcia umowy przyrzeczonej, przysługuje roszczenie
odszkodowawcze wtedy, gdy strona zobowiązana uchyla się od zawarcia tej
umowy. Jednakże przez uchylenie się od zawarcia umowy należy rozumieć tylko
bezpodstawną odmowę. W tym zakresie Sąd drugiej instancji ma rację. Trafne jest
także stanowisko tego Sądu, że żądania odszkodowania nie wyłącza okoliczność, iż
stronie uprawnionej przysługuje roszczenie o zawarcie umowy przyrzeczonej.
Uprawnionemu wolno bowiem nie dochodzić tego roszczenia, przez co nie traci
roszczenia odszkodowawczego. Konsekwentnie zatem, skoro uprawniony może nie
dochodzić roszczenia o zawarcie umowy przyrzeczonej, to może zrzec się tego
roszczenia, w obu jednak przypadkach nie traci roszczenia odszkodowawczego.
Oczywiście, jeżeli oddalenie powództwa o zawarcie umowy przyrzeczonej nastąpiło
z tego powodu, że nie zachowano wymaganej formy umowy przedwstępnej, to art.
390 § 3 k.c. wyraźnie wskazuje na możliwość wystąpienia z roszczeniem
odszkodowawczym, gdyż obejmuje także oddalenie powództwa z innych powodów,
chociaż w tym przypadku trudno byłoby w procesie odszkodowawczym wykazać
bezpodstawną odmowę zawarcia umowy przyrzeczonej. Dotyczy to także sytuacji
zaistniałej w niniejszej sprawie, w której powodowa spółka zrzekła się roszczenia o
zawarcie umowy, lecz nie cofnęła pozwu. Jednakże oddalenie apelacji odpowiada
prawu, niezależnie bowiem od argumentów przytoczonych przez Sąd drugiej
instancji, należy zauważyć, że zgodnie z art. 390 § 3 k.c. „roszczenie powyższe”, a
więc zarówno roszczenie o zawarcie umowy, jak i roszczenie odszkodowawcze,
przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być
zawarta. W niniejszej sprawie w rachubę wchodzi termin dnia 30 września 1992 r.
jako wskazany w umowie przedwstępnej zawartej w formie aktu notarialnego.
Powództwo o zobowiązanie do zawarcia umowy powódka wytoczyła w dniu 10
września 1993 r., a więc w terminie rocznym. W dniu 17 marca 1994 r. zrzekła się
tego roszczenia, lecz nie cofnęła pozwu, co „zmusiło” sąd do oddalenia powództwa
wyrokiem z dnia 21 marca 1994 r. Powództwo o odszkodowanie strona powodowa
wytoczyła dnia 13 września 1994 r., czyli po upływie roku (30 września 1993) od
wskazanej daty zawarcia umowy przyrzeczonej (30 września 1992 r.). Dopiero w
tym kontekście należy ocenić zachowanie powódki w sprawie o zobowiązanie do
zawarcia umowy. Zrzekając się roszczenia o zawarcie umowy i nie cofając pozwu,
doprowadziła do oddalenia powództwa, przez co skorzystała z „dobrodziejstwa”
wynikającego z art. 390 § 3 k.c., polegającego na tym, że w razie oddalenia
powództwa roczny termin do zgłoszenia roszczenia odszkodowawczego liczy się od
uprawomocnienia się wyroku oddalającego roszczenie o zobowiązanie do zawarcia
umowy przyrzeczonej. To tłumaczy zachowanie się powodowej spółki, która zrzekła
się roszczenia o zawarcie umowy, lecz nie cofnęła pozwu i w ten sposób uczyniła
powództwo „pustym”. Oczywiście, cofnięcie pozwu jest dopuszczalną czynnością
strony, podobnie jak zrzeczenie się roszczenie i "podtrzymanie" powództwa, w
okolicznościach jednak tej sprawy takie zachowanie nie może uzyskać ochrony
prawnej. Tym samym wystąpienie z roszczeniem odszkodowawczym pozostaje
także w sprzeczności z art. 5 k.c.
Z tych względów zaskarżony wyrok, mimo częściowo błędnego uzasadnienia,
odpowiada prawu, co uzasadnia oddalenie kasacji (art. 393-12
k.p.c.).