Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 30 maja 2001 r.
I PKN 435/00
Porozumienie wprowadzające "Pakiet zabezpieczenia spraw socjalno-by-
towych, pracowniczych i związkowych" zawarty pomiędzy organizacjami
związków zawodowych pracowników spółki akcyjnej Skarbu Państwa a kon-
sorcjum nabywców akcji tej spółki, określający na rzecz pracowników świad-
czenia nie przewidziane w układzie zbiorowym pracy i nie stanowiące jego in-
tegralnej części, nie jest źródłem prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 KP.
Przewodniczący SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca), Sędziowie: SN
Józef Iwulski, SA Kazimierz Josiak.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 30 maja 2001 r. sprawy z powództwa
Marii J. przeciwko Domom Towarowym „C.” Spółce Akcyjnej w W. o odszkodowanie,
na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 30 marca
2000 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Pozwem z 6 maja 1999 r. powódka Maria J. wniosła o zasądzenie od Domów
Towarowych „C.” SA w W. kwoty 57.145 zł wraz z odsetkami od dnia 1 lutego 1999 r.
Roszczenie swoje powódka wywodziła z § 1 pkt 3 Pakietu zabezpieczenia spraw so-
cjalno-bytowych, pracowniczych i związkowych pracowników zatrudnionych w Do-
mach Towarowych „C.” SA w W. z dnia16 kwietnia 1997 r. w związku z § 2 pkt 1 te-
goż Pakietu. Zdaniem powódki była konieczna zgoda Komisji Zakładowej na wypo-
wiedzenie umowy o pracę, a zgoda ta nie została wyrażona i w tej sytuacji przysłu-
guje jej odszkodowanie w wysokości równej przeciętnemu, miesięcznemu wynagro-
dzeniu w sektorze przedsiębiorstw w miesiącu poprzedzającym dzień rozwiązania
umowy o pracę (styczeń 1999 r. - 1667,31 zł) pomnożone przez liczbę miesięcy po-
zostałych do końca okresu gwarancji (od 1 lutego 1999 r. do 10 lutego 2001 r. = 24
2
miesiące), tj. 40.015,44 zł i powiększonej o dwunastomiesięczne wynagrodzenie pra-
cownika - tj. 17.129,57 zł. Łącznie odszkodowanie powinno wynosić 57.145,03 zł.
Strona pozwana nie uznała powództwa i wniosła o jego oddalenie.
Wyrokiem z 29 listopada 1999 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Lublinie, oddalił powództwo i nie obciążył powódki kosztami procesu.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że powódka była zatrudniona w Domach Towarowych
„C.” w L. od 15 września 1969 r. początkowo jako sprzedawca, zastępca kierownika
stoiska, a ostatnio jako specjalista do spraw zakupu, z wynagrodzeniem miesięcz-
nym według 15 kategorii zaszeregowania w wysokości 805 zł, prowizją 0,3% od
płacy zasadniczej za każdy jeden procent wykonania miesięcznego planu sprzedaży
oraz premią. Zgodnie z § 1 pkt 3 Pakietu w terminie 36 miesięcy od dnia nabycia
przez Konsorcjum akcji Domów Towarowych „C.” SA w W. wypowiedzenie umowy o
pracę pracownikowi będącemu w dacie 1 grudnia 1997 r. członkiem związków zawo-
dowych wymaga bezwzględnej zgody organizacji związkowej, do której należy. Na-
bywca zgodnie z § 2 pkt 1 zobowiązał się do przestrzegania tych postanowień, a w
przypadku ich naruszenia zobowiązał się do wypłaty odszkodowania dodatkowego w
wysokości równej przeciętnemu miesięcznemu wynagrodzeniu w sektorze przedsię-
biorstw ogłoszonemu przez Prezesa GUS (opublikowanemu w Monitorze Polskim) w
miesiącu poprzedzającym rozwiązanie umowy o pracę, pomnożonemu przez liczbę
miesięcy pozostałych do końca gwarancji i powiększonej o dwunastotomiesięczne
wynagrodzenie tego pracownika. Zdaniem Sądu pierwszej instancji bezsporne jest,
że nastąpiła likwidacja działu, w którym powódka była zatrudniona i wypowiedzenie
warunków pracy stało się konieczne. Pozwany zaproponował takie stanowisko pracy,
jakim dysponował. Powódka nie przyjęła tych propozycji i podziękowała Komisji Za-
kładowej NSZZ „Solidarność” za zainteresowanie jej osobą oraz nie życzyła sobie
żadnych rozmów czy negocjacji z dyrekcją, gdyż „nie widziała dla siebie żadnego
stanowiska pracy.” Wykładnia celowościowa zawartego Porozumienia prowadzi do
wniosku, iż miało ono za zadanie ochronę pracownika przed utratą pracy i skierowa-
ne jest na ochronę pracowników przed zwolnieniami definitywnymi w związku z
przewidywaną restrukturyzacją. Wymaganie „bezwzględnej zgody” przez organizację
związkową na wypowiedzenie członkowi związku zawodowego umowy o pracę od-
nosi się wyłącznie do wypowiedzenia definitywnego. Brak takiej bezwzględnej zgody
w przypadku wypowiedzenia warunków pracy nie rodzi prawa do odszkodowania. Z
uwagi na reorganizację zlikwidowano dział zaopatrzenia, w którym Maria J. była za-
3
trudniona. Dyrektor oddziału zaproponował jej ustnie stanowisko zastępcy kierownika
stoiska z takim samym wynagrodzeniem. Powódka nie przyjęła tej propozycji. Pi-
smem z dnia 20 października 1998 r. dyrektor pozwanego zakładu zwrócił się do
Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” przy Domach Towarowych „C.” z informacją
o zamiarze wypowiedzenia powódce warunków pracy i płacy. Komisja Zakładowa
NSZZ „Solidarność” „przyjęła informację do wiadomości” . Pismem z 27 października
1998 r. wypowiedziane zostały powódce warunki pracy i płacy ze skutkiem na dzień
31 stycznia 1999 r. i zaproponowano jej stanowisko starszego sprzedawcy z wyna-
grodzeniem według 11 kategorii zaszeregowania (715 zł), prowizję 0,3% za każdy
procent wykonania planu sprzedaży oraz premię według obowiązującego regulami-
nu. Powódka nie przyjęła proponowanych warunków pracy i płacy i umowa uległa
rozwiązaniu z dniem 31 stycznia 1999 r. Powódka była członkiem Związku Zawodo-
wego „Solidarność” od 25 stycznia 1990 r. W związku ze sprzedażą akcji Domów
Towarowych „C.” SA w W. zostało zawarte Porozumienie w Sprawie Gwarancji So-
cjalnych Pracowniczych i Związkowych pomiędzy Międzyzakładową Komisją Koor-
dynacyjną NSZZ „Solidarność Domy Towarowe „C.” SA w W., Komisją Porozumie-
wawczą Związków Zawodowych Pracowników Domów Towarowych „C.” SA w W.
oraz Konsorcjum Inwestorów jako umowa towarzysząca umowie kupna-sprzedaży.
Od dnia zawarcia umowy sprzedaży akcji, Pakiet stanowi integralną część umowy
kupna-sprzedaży akcji Domów Towarowych „C.” SA w W. pomiędzy Skarbem Pań-
stwa RP a kupującym.
Wyrokiem z dnia 30 marca 2000 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Lublinie oddalił apelację powódki od powyższego wyroku z uzasad-
nieniem, że Sąd pierwszej instancji prawidłowo zgromadził i ocenił materiał dowodo-
wy, nie przekraczając przysługujących mu w ramach art. 233 § 1 KPC uprawnień, a
uzasadnienie jego rozstrzygnięcia odpowiada wymaganiom z art. 328 § 2 KPC. Po-
dzielając ustalenia i wnioski Sądu pierwszej instancji, Sąd Apelacyjny i powołując się
na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1997 r., II UKN 61/97
(OSNAPiUS 1998 r. nr 3, poz. 104) oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada
1998 r., I PKN 339/98 (OSNAPiUS 1999 r. nr 24, poz. 776), uznał za zbędne powta-
rzanie szczególnych ustaleń faktycznych i wniosków pracownych zawartych w moty-
wach zaskarżonego wyroku.
Powyższy wyrok powódka zaskarżyła kasacją zarzucając naruszenie art. 233
§ 1 i art. 244 KPC oraz art. 42 § 1 KP.
4
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Poza sporem jest, iż powódka domagała się zasądzenia od pozwanego kwoty
57.145 zł odszkodowania, wywodząc swoje roszczenie z § 1 pkt 3 „Pakietu zabez-
pieczenia spraw socjalno-bytowych pracowniczych i związkowych pracowników za-
trudnionych w Domach Towarowych „C.” SA w W.”, zawartego pomiędzy Międzyza-
kładową Komisją Koordynacyjną Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowe-
go „Solidarność” Domy Towarowe „C.” SA w W., Komisją Porozumiewawczą Związ-
ków Zawodowych Pracowników Domów Towarowych „C.” SA w W. oraz Konsorcjum
Inwestorów, jako kupującym od Skarbu Państwa akcje Domów Towarowych „C.” SA
w W. Pakiet ten stanowi integralną część umowy kupna-sprzedaży akcji Domów To-
warowych „C.” SA w W. Paragraf 10 pkt 5 Porozumienia w sprawie Gwarancji So-
cjalnych, Pracowniczych i Związkowych, którym to porozumieniem wprowadzono
„Pakiet”, ustanawia właściwość wyłączną do rozstrzygania spraw spornych w przed-
miocie porozumienia Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej w War-
szawie. Powódka nie wytacza powództwa o przywrócenie do pracy, opartego na art.
45 KP w związku z art. 42 § 1 KP przeciwko swojemu pracodawcy, lecz zażądała
odszkodowania za rozwiązanie stosunku pracy bez zgody organizacji związkowej w
wyniku niezaakceptowania zaproponowanych przez pracodawcę nowych warunków
pracy i płacy, do którego zobowiązało się Konsorcjum, nie będące stroną pozwaną w
przedmiotowej sprawie. Jednocześnie brak jest podstaw do uznania, iż zawarty
przez Konsorcjum i organizacje związkowe „Pakiet” jest źródłem prawa pracy w ro-
zumieniu art. 9 § 1 KP. Nie stał się bowiem, z braku stosownych postanowień two-
rzącego go porozumienia, integralną częścią układu zbiorowego pracy, albo regula-
minu lub innego opartego na ustawie porozumienia, nie jest też umową bezpośrednią
stron stosunku pracy (pracodawcy i pracownika). Dlatego też jego postanowienia
ochronne (zakaz wypowiadania bez zgody organizacji związkowej i odszkodowanie
w razie złamania tego zakazu) nie mogą być zrealizowane drogą powództwa prze-
ciwko pracodawcy. Z tych względów rozstrzygnięcie Sądu drugiej instancji ostatecz-
nie odpowiada prawu, jakkolwiek jego argumentacji nie można zaakceptować. Nie
znajduje bowiem uzasadnienia wykładnia celowościowa „Paktu”, iż Konsorcjum gwa-
rantuje obowiązek bezwzględnej zgody organizacji związkowej wyłącznie na wypo-
wiedzenie umowy o pracę o charakterze definitywnym, skoro w świetle orzecznictwa
5
Sądu Najwyższego, ukształtowanego na tle ponad 25-letniego obowiązywania art. 42
§ 1 KP, wypowiedzenie warunków pracy i płacy jest, w razie odmowy przyjęcia przez
pracownika nowych warunków, w istocie równoznaczne z wypowiedzeniem umowy o
pracę i pociąga za sobą wszystkie skutki wypowiedzenia dokonanego przez praco-
dawcę, a także stosuje się do niego odpowiednio przepisy o wypowiedzeniu umowy
o pracę. Przeciwne stanowisko mogłoby prowadzić do sytuacji, w których nowe, pro-
ponowane pracownikowi warunki byłyby dla niego, ze względu na jego kwalifikacje i
predyspozycje, z góry skazane na odrzucenie przez niego, co wszakże zwalniałoby
pracodawcę od odpowiedzialności za decyzję o odmowie przyjęcia nowych warun-
ków, a w konsekwencji za skutki rozwiązania umowy, zainicjowanego przecież przez
tego pracodawcę. Sąd Najwyższy staje więc zatem na stanowisku, że jeżeli strony
Pakietu umówiły się, iż wypowiedzenie umowy o pracę wobec osoby wymienionej w
§ 1 Pakietu wymaga zgody organizacji związkowej, to wymóg tej zgody dotyczy
także wypowiedzenia warunków pracy lub płacy. Zgodzić się zatem należy z kasa-
cyjnym zarzutem błędnej wykładni art. 42 § 1 KP, z tym jednakże, że nie może on w
przedmiotowej sprawie stanowić podstawy rozstrzygnięcia, ponieważ powódka nie
dochodziła pozwem przywrócenia do pracy, a odszkodowania i to nie opartego na
przepisie art. 45 § 1 KP, lecz na postanowieniach Pakietu, który - zdaniem Sądu
Najwyższego - nie może być uznany za źródło prawa, z którego wypływałby obowią-
zek pracodawcy do świadczenia na rzecz powódki. Nie mają też uzasadnienia kasa-
cyjne zarzuty naruszenia art. 233 § 1 i 244 § 1 KPC, ponieważ Sąd drugiej instancji
sam nie przeprowadzał postępowania dowodowego i nie dokonywał oceny wiary-
godności i mocy dowodów, a ograniczył się jedynie do zbadania, czy Sąd pierwszej
instancji nie naruszył tego przepisu - i dał temu wyraz w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku (por. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 września 1998 r., I PKN 341/98,
OSNAPiUS 1999 r. nr 20, poz. 650). Nie pozbawił też Sąd drugiej instancji waloru
dowodowego Pakietu i nie zakwestionował jego treści (art. 244 § 1 KPC), jednakże
dokonał jego zwężającej wykładni. W ostatecznym rezultacie nie miało to jednak
wpływu na treść rozstrzygnięcia, ponieważ roszczenie powódki - ze względu na brak
podstawy prawnej - nie mogło zostać uwzględnione. Nie może bowiem stanowić źró-
dła praw i obowiązków pracowniczych akt nie odpowiadający wymaganiom z art. 9 §
1 KP i nie będący umową o pracę w rozumieniu Rozdziału II Działu II Kodeksu pracy.
Z powyższych motywów Sąd Najwyższy w oparciu o art. 39312
KPC orzekł jak
w sentencji wyroku.
6
========================================