Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 czerwca 2001 r.
III RN 105/00
Zawarte w decyzji administracyjnej organu inspekcji weterynaryjnej
określenie środków likwidacji choroby zakaźnej zwierząt podlega merytorycz-
nej ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Przewodniczący SSN Andrzej Wasilewski, Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski
(sprawozdawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 czerwca 2001 r. sprawy ze skargi
Jana H. na decyzję Wojewódzkiego Inspektora Weterynarii w S. z dnia 29 grudnia
1998 r. [...] w przedmiocie zastosowania środków związanych z likwidowaniem skut-
ków enzootycznej białaczki bydła, na skutek rewizji nadzwyczajnej Prezesa Naczel-
nego Sądu Administracyjnego [...] od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w
Warszawie z dnia 3 grudnia 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Naczelnemu Sądowi Admi-
nistracyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Decyzjami z dnia 7 grudnia 1998 r. Rejonowy Lekarz Weterynarii w E., po
stwierdzeniu enzootycznej białaczki bydła EBB wykrytej w gospodarstwie należącym
do Jana H., na podstawie art. 19 ust. 4, art. 22 pkt 1, 4, 10 i 13 ustawy z dnia 24
kwietnia 1997 r. o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych
i mięsa oraz Inspekcji Weterynaryjnej (jednolity tekst: Dz.U. z 1999 r. Nr 66, poz. 752
ze zm.) nakazał: 1) odosobnienie trzech jałówek oraz 16 krów, 2) podawanie mleka
pochodzącego od zakażonych krów po uprzednim gotowaniu lub pasteryzacji, 3) in-
formowanie Rejonowego Lekarza Weterynarii w E. lub Lecznicy dla Zwierząt w E. w
przypadku przekazania zwierząt reagujących dodatnio do uboju lub w przypadku
padnięcia tych zwierząt, oraz oczyszczenie pomieszczeń, w których przebywały
zwierzęta dotknięte białaczką i udostępnienie pomieszczeń ekipie dezynfekcyjnej w
2
celu ich dezynfekcji, 4) poddawanie bydła okresowym badaniom w kierunku enzoo-
tycznej białaczki bydła.
W tychże decyzjach zakazano jednocześnie: 1) wyprowadzania bydła z gos-
podarstwa do chowu i hodowli bez uprzedniej zgody Rejonowego Lekarza Wetery-
narii, 2) wprowadzania bydła do gospodarstwa bez uprzedniego przeprowadzenia
badań serologicznych w kierunku białaczki bydła z wynikiem ujemnym. W uzasad-
nieniu podniesiono, że wymienione w decyzjach nakazy i zakazy mają na celu zapo-
biec realnej groźbie rozprzestrzenienia się wykrytej w gospodarstwie Jana H. choro-
by na inne bydło, w tym, bydło znajdujące się w sąsiednich gospodarstwach, chodzi
o chorobę podlegającą obowiązkowemu zwalczaniu (załącznik do ustawy z dnia 24
kwietnia 1997 r. o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych
i mięsa oraz Inspekcji Weterynaryjnej).
Od powyższych decyzji Jan H. wniósł odwołanie, twierdząc, że wykryta w jego
gospodarstwie enzootyczna białaczka bydła jest chorobą nieuleczalną oraz zakaźną i
dlatego sztuki bydła, u których stwierdzono chorobę, powinny być poddane ubojowi
sanitarnemu. Zdaniem skarżącego, podjęte przez Rejonowego Lekarza Weterynarii
w E. kroki są niewystarczające i nie gwarantują – wbrew temu co twierdzi organ –
pełnej likwidacji skutków choroby, nie mówiąc o ochronie przed rozprzestrzenianiem
się wykrytej w jego gospodarstwie enzootycznej białaczki bydła.
Wojewódzki Lekarz Weterynarii w S. po rozpatrzeniu odwołania od powoła-
nych wyżej decyzji, na podstawie art. 39 pkt 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 1997 r.oraz
art. 138 § 1 pkt 1 Kodeksu postępowania administracyjnego, decyzją z dnia 29
grudnia 1999 r., utrzymał w mocy obie decyzje Rejonowego Lekarza Weterynarii w
E. W uzasadnieniu organ odwoławczy stwierdził, że wbrew sugestiom skarżącego
krowy chore na enzootyczną białaczkę bydła mogą być nadal gospodarczo wykorzy-
stywane w związku z czym nie zachodzi konieczność poddania bydła ubojowi sani-
tarnemu.
Decyzję Wojewódzkiego Lekarza Weterynarii w S., jak również poprzedzającą
ją decyzję Rejonowego Inspektoratu Weterynarii w E., Jan H. zaskarżył do Naczel-
nego Sądu Administracyjnego, zarzucając obrazę przepisów art. 22 pkt 3 oraz art. 25
ustawy z dnia 24 kwietnia 1997 r. o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu
zwierząt rzeźnych i mięsa oraz o Inspekcji Weterynaryjnej przez – jak to określił –
„niezastosowanie powołanych przepisów w gospodarstwie skarżącego w stosunku
do chorego białaczkowego bydła”, wnosząc jednocześnie o uchylenie wszystkich
3
zaskarżonych decyzji. Skarżący podkreślił, że samo odosobnienie zakażonych zwie-
rząt nie może w dostateczny sposób zapobiec rozprzestrzenianiu się choroby, co
może w efekcie skutkować zakażeniem zdrowych zwierząt, nie tylko w jego gospo-
darstwie, ale i w sąsiednich, co w oczywisty sposób naruszyłoby interes społeczny.
Ponadto w związku z brakiem decyzji o eliminacji zakażonych krów, ponosi straty
finansowe, spowodowane „brakiem możliwości sprzedaży mleka mleczarniom”. Dla-
tego też, jedynym racjonalnym rozwiązaniem jest przeprowadzenie uboju sanitarne-
go za jednoczesnym zwrotem kosztów związanych z tym ubojem, zgodnie z art. 22
pkt 14 powołanej ustawy.
W odpowiedzi na skargę Dyrektor Wojewódzkiego Inspektoratu Weterynarii w
B. wniósł o oddalenie skargi podnosząc, iż art. 22 powołanej ustawy umożliwia pod-
jęcie przez organy weterynaryjne wszelkich działań – adekwatnych do określonej
sytuacji – o których mowa w tymże przepisie (enumeratywnie wyliczone w punktach
od 1 do 15). Organy weterynaryjne orzekające w tej sprawie rozpatrzyły sprawę wni-
kliwie, a zastosowane środki odpowiadają w pełni okolicznościom sprawy. Podobne
stanowisko zajął Wojewódzki Lekarz Weterynarii w O., który po reformie administra-
cyjnej, jest organem odwoławczym w stosunku do orzeczeń wydanych przez Rejo-
nowy Inspektorat Weterynarii w E. (obecnie Powiatowy Inspektorat Weterynarii w E.).
Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu skargi Jana H. wyrokiem z dnia
3 grudnia 1999 r. skargę tę oddalił. Zdaniem Sądu, przewidziane w art. 22 powołanej
ustawy z dnia 24 kwietnia 1997 r. o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt nakazy i
zakazy wymienione w punktach od 1 do 15 tegoż artykułu objęte są uznaniem admi-
nistracyjnym organu inspekcji weterynaryjnej, który niewątpliwie dysponuje odpo-
wiednią wiedzą fachową (specjalną) w tym zakresie. Co do zarzutu niepodjęcia przez
organy weterynaryjne odpowiednich środków NSA stwierdził, że: „nie zostały poparte
żadnymi dowodami i stanowią jedynie gołosłowną polemikę z prawidłowymi ustale-
niami faktycznymi dokonanymi przez organ inspekcji weterynaryjnej”. Natomiast w
kwestii strat skarżącego według NSA nie dotyczą one istoty sprawy, a ponadto sta-
nowią wynik choroby zakaźnej i związane są z gospodarczym ryzykiem prowadzenia
gospodarstwa hodowlanego.
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego wniósł rewizję nadzwyczajną od
powyższego wyroku zarzucając mu rażące naruszenie art. 22 pkt 1 i 14 ustawy z
dnia 24 kwietnia 1997 r., a także art. 1, art. 20 ust. 1, art. 22 ust. 1 pkt 1 oraz at. 22
ust. 2 pkt 1 i 3 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym
4
(Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) w związku z art. 45 ust. 1 oraz art. 68 ust. 4 Konstytu-
cji Rzeczypospolitej Polskiej i na tych podstawach żądał uchylenia zaskarżonego
wyroku i przekazania sprawy Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu do ponownego
rozpoznania.
W uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej podniesiono, że wbrew zaakceptowa-
nej przez Sąd uznaniowej ocenie wyboru środków w celu likwidacji ujawnionej cho-
roby oraz jej skutków w zaskarżonej do Sądu decyzji, wybrane zostały środki nieade-
kwatne i niewystarczające. Według rewidującego działanie organów zmierzało raczej
do zachowania zakażonych zwierząt, a podjęte decyzje o odosobnieniu miały na celu
nie likwidację skutków enzootycznej białaczki bydła, a jedynie zahamowanie
rozprzestrzeniania się choroby (minimalizacja skutków), przy jednoczesnym świado-
mym utrzymywaniu stanu zagrożenia. Z okoliczności sprawy można domniemywać,
że - w gruncie rzeczy - działanie służb weterynaryjnych sprowadzało się do uniknię-
cia konsekwencji finansowych jakie wiązałyby się z - żądanym przez skarżącego -
ubojem sanitarnym. Z materiału sprawy wynika bowiem jednoznacznie, że przypadki
występowania enzootycznej białaczki bydła - EBB w gospodarstwie Jana H. stwier-
dzane były wielokrotnie, o czym świadczą kolejne decyzje wydawane przez Rejo-
nowego Lekarza Weterynarii w E. (np. decyzja z dnia 1 marca 1994 r., 7 czerwca
1995 r., 26 czerwca 1996 r.), zmierzające – jak twierdziły organy – do likwidacji wy-
krytej choroby. Tymczasem liczba zakażonego bydła ulegała ciągłym wahaniom, a
jako środek zaradczy wciąż stosowano odosobnienie, uznając je za główną metodę
walki z wykrytą chorobą bydła. Sąd nie zwrócił jednak uwagi na ten aspekt sprawy i
nie wyjaśnił dlaczego, pomimo podejmowania przez właściwe organy decyzji o odo-
sobnieniu zakażonego bydła, jak również innych środków zmierzających do likwidacji
skutków choroby, enzootyczna białaczka bydła nie ustępowała i w dalszym ciągu jest
obecna w gospodarstwie skarżącego. Nie do zaakceptowania jest więc – zdaniem
rewidującego – ocena prawna wyrażona przez Sąd, że organy nie przekroczyły
granic uznania administracyjnego zawartych w przepisie art. 7 KPA, skoro dotych-
czasowe próby likwidacji enzootycznej białaczki bydła nie dały - jak wspomniano –
żadnych rezultatów. Wyrażony w wyroku pogląd jakoby: „nie rzeczą Sądu była ocena
zastosowanych środków zwalczania choroby zakaźnej”, w istocie narusza zasadę
sądowej kontroli administracji o jakiej mowa w art. 1, art. 16 ust. 2 oraz art. 21 ustawy
z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368
ze zm.), pozostawiając określone decyzje poza kontrolą sądu, co w konsekwencji
5
pozostaje w sprzeczności z art. 45 ust. 1 Konstytucji, jak i z art. 1 i 20 ust. 1 ustawy o
Naczelnym Sądzie Administracyjnym. Według wnoszącego rewizję nadzwyczajną
zastosowanie przepisów art. 22 powołanej ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych
zwierząt powinno zmierzać nie tylko do wykrycia choroby zwierząt, ale – przede
wszystkim – do likwidacji jej skutków. Tymczasem organy Inspekcji Weterynaryjnej
nie analizowały swoich wcześniejszych decyzji, powielając te same środki.
Konfrontacja podjętych decyzji z „osiągnięciami” skłoniłaby do zastosowania innych
działań, jak można domniemywać, bardziej skutecznych od wcześniej podjętych.
Podniesiono ponadto, że w § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i
Gospodarki Żywnościowej z dnia 3 października 1989 r. w sprawie obowiązku
zgłaszania oraz zwalczania enzootycznej białaczki bydła (Dz.U. Nr 57, poz. 341)
określono przeprowadzenie uboju zwierząt dotkniętych białaczką w sytuacji „gdy
można przypuszczać, że tylko w ten sposób zostanie opanowane rozprzestrzenianie
się białaczki”. Co prawda powołane rozporządzenie utraciło moc z dniem 15 grudnia
1997 r., może jednak posłużyć jako właściwy przykład walki z enzootyczną białaczką
bydła, tym bardziej, że nowe przepisy takie działania również dopuszczają. W art. 68
ust. 4 Konstytucji wskazano wyraźnie, że władze publiczne są obowiązane do zwal-
czania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom de-
gradacji środowiska. W rozpatrywanej sprawie nie da się pominąć również innego
aspektu sprawy, który można byłoby określić ogólnie jako zdrowotny. Otóż organy
inspekcji weterynaryjnej dopuściły możliwość korzystania z mleka zakażonych krów
po przegotowaniu lub pasteryzacji. Z uzasadnienia decyzji nie wynika jednak, w jaki
sposób przeprowadzano by kontrolę i czy taka kontrola miałaby miejsce. W zaistnia-
łych okolicznościach trudno pominąć fakt, że jakikolwiek brak nadzoru w omawianym
zakresie mógłby doprowadzić do sytuacji, w której zakażone mleko mogłoby narazić
spożywających na komplikacje zdrowotne, a w efekcie nawet utratę życia. Taka sy-
tuacja pozostaje niewątpliwie w rażącej niezgodności z powoływanym art. 68 ust. 4
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W rozpatrywanej sprawie przedmiotem kontrowersji między jej stronami -
skarżącym i organami Inspekcji Weterynaryjnej - był wybór właściwego środka z tych,
które zostały przewidziane w ustawie z dnia 24 kwietnia 1997 r. o zwalczaniu chorób
6
zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz o Inspekcji Weteryna-
ryjnej. W związku z wykryciem w gospodarstwie hodowlanym Jana H. wystąpienia
białaczki enzootycznej właściwy organ służby weterynaryjnej zobowiązany był do
podjęcia określonych działań. Podstawę kompetencyjną stanowi art. 22 powołanej
ustawy, który uprawnia powiatowego lekarza weterynarii do podjęcia określonych w
18 punktach, różnorodnych środków „w celu wykrywania i likwidowania chorób za-
kaźnych zwierząt”. Zgodzić się należy z Naczelnym Sądem Administracyjnym, który
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, określając założenia sądowej kontroli decyzji
opartej na zasadzie - tak jak w rozpatrywanym przypadku - uznania administracyjne-
go, dostrzegł uwarunkowania (granice) tego uznania, wynikające w pierwszym rzę-
dzie z analizy poszczególnych środków pod kątem ich proporcjonalności, skuteczno-
ści, celowości i słuszności w relacji do nasilenia choroby zakaźnej, ale także z
uwzględnieniem zasady wyważenia słusznych interesów strony i interesu społeczne-
go (art. 7 KPA). To nie budzące zastrzeżeń ogólne założenie niestety nie znalazło
konsekwentnego zastosowania do ustalenia zakresu sądowej kontroli sposobu wyko-
rzystania uznania administracyjnego skonkretyzowanego w zaskarżonej decyzji.
Okazało się bowiem, jak to w tym zakresie zasadnie podniesiono w rewizji nadzwy-
czajnej, iż w istocie NSA uchylił się od dokonania kontroli według wyżej wskazanych
założeń opierając się raczej na zaufaniu do profesjonalnej kompetencji organów
inspekcji weterynaryjnej. Ocena wyroku o poprawności rozstrzygnięcia administra-
cyjnego została bowiem dokonana z pominięciem dwóch istotnych okoliczności. Po
pierwsze, rewizja nadzwyczajna, powołując się na materiał zebrany w aktach sprawy
słusznie zarzuciła, iż zaskarżony wyrok nie wziął pod uwagę tego, że decyzje będące
przedmiotem sprawy, są podobne do podejmowanych wcześniej środków, które nie
odniosły skutku. Po drugie, trudno zgodzić się, zwłaszcza w kontekście przywołanej
w wyroku zasady określonej w art. 7 KPA, że interes ekonomiczny skarżącego nie
dotyczy istoty sprawy. Jeżeli ocena zaskarżonego wyroku została podjęta bez roz-
ważenia istotnych okoliczności faktycznych z punktu widzenia zastosowania art. 22
powołanej ustawy z dnia 24 kwietnia 1997 r., to w tym zakresie należy się zgodzić z
rewizją nadzwyczajną, iż nastąpiło naruszenie tego przepisu prawa materialnego.
Nie wydaje się natomiast ażeby powyższe pominięcia uzasadniały dalej idące za-
rzuty rewizji nadzwyczajnej dotyczące naruszenia wskazanych przepisów Konstytucji
i zasad właściwości sądu administracyjnego (art. 1 i art. 20 ust. 1 ustawy o Naczel-
nym Sądzie Administracyjnym).
7
Z powyższych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł na podstawie art. 39313
§ 1
KPC, odpowiednio zastosowanego w myśl art. 10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o
zmianie Kodeksu postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze zm.).
========================================