Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 września 2001 r., I CKN 416/00
Jeżeli właściciel lokalu odmawia osobie ubiegającej się o zameldowanie
potwierdzenia uprawnienia do przebywania w tym lokalu, osoba ta może
domagać się ustalenia istnienia takiego uprawnienia także przed wszczęciem
administracyjnego postępowania o zameldowanie (art. 189 k.p.c.).
Sędzia SN Tadeusz Żyznowski (przewodniczący)
Sędzia SN Antoni Górski (sprawozdawca)
Sędzia SN Barbara Myszka
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Błażeja W. przeciwko Syndykowi
masy upadłości Powszechnej Spółdzielni Spożywców „Ź.” w P. o wyrażenie zgody
na zameldowanie, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 5 września 2001 r. na
rozprawie kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Przemyślu z dnia 3
lipca 1997 r.
uchylił zaskarżony wyrok w części oddalającej powództwo oraz w części
orzekającej o kosztach procesu i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi
Okręgowemu w Krośnie – Ośrodek Zamiejscowy w Przemyślu do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego oraz oddalił
kasację w pozostałym zakresie.
Uzasadnienie
Powód Marian M. jest od 1945 r. najemcą lokalu nr 1 w budynku mieszkalnym
należącym do pozwanej położonym przy ul. D. nr 12 w P. Od dawna zamieszkuje
tam także opiekujący się nim wnuk Błażej W. Wobec braku zgody pozwanej na
stałe zameldowanie wnuka w tym mieszkaniu, powód wystąpił przeciwko niej z
żądaniami ustalenia, że Błażej W. ma prawo zamieszkiwać w tym lokalu, że ma
prawo zameldowania się tam oraz z żądaniem zobowiązania pozwanej do złożenia
oświadczenia woli wyrażającego zgodę na zameldowanie wnuka. W czasie procesu
doszło do zmiany podmiotowej po stronie powodowej, do której przystąpił Błażej
W., popierając zgłoszone pierwotnie żądania pozwu.
Sąd Rejonowy w Przemyślu wyrokiem z dnia 28 lutego 1997 r. uwzględnił
żądania zawarte w punktach pierwszym i trzecim, natomiast w pozostałym zakresie
odrzucił pozew z powodu niedopuszczalności drogi sądowej.
Na skutek apelacji pozwanej od tego orzeczenia Sąd Wojewódzki w
Przemyślu wyrokiem z dnia 3 lipca 1997 r. zmienił je i żądanie z punktu pierwszego
oddalił jako przedwczesne, zaś żądanie objęte punktem trzecim odrzucił.
Wyrok Sądu Wojewódzkiego zaskarżył kasacją Błażej W., zarzucając
naruszenie art. 189, 387, 328 § 2 i art. 233 § 1 w związku z art. 316 § 1 k.p.c. oraz
art. 64 k.c. w związku z art. 386 § 3 k.p.c. i wnosząc o uchylenie zaskarżonego
wyroku oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ustawą z dnia 28 kwietnia 1984 r. (Dz.U. Nr 26, poz. 132) znowelizowano art.
9 ust. 2 ustawy z dnia 10 września 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach
osobistych (jedn. tekst: Dz. U z 1984 r. Nr 32, poz. 174), nadając mu następującą
treść: ,,Przy zameldowaniu na pobyt stały lub czasowy trwający ponad 2 miesiące
należy przedstawić potwierdzenie uprawnienia do przebywania w lokalu
(pomieszczeniu), w którym ma nastąpić zameldowanie”.
Od początku obowiązywania tej regulacji powstała wątpliwość, jaki organ
może badać istnienie uprawnienia do przebywania w lokalu w sytuacji, gdy
właściciel odmawia jego potwierdzenia; czy dokonuje tego organ meldunkowy w
postępowaniu administracyjnym, czy też, ze względu na z reguły cywilnoprawny
charakter tego uprawnienia, powinien rozstrzygać o tym sąd. Występujące w
praktyce różnice stanowisk doprowadziły do podjęcia uchwały w składzie siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 1993 r., III AZP 28/92 (OSNC 1993, nr
7-8, poz. 117), w której przyjęto, że wątpliwości co do istnienia tego uprawnienia
rozstrzyga organ meldunkowy, jeżeli jednak na tle tego uprawnienia powstaje spór
o charakterze cywilnoprawnym, zainteresowanemu przysługuje droga sądowa.
Jest niewątpliwe, że właściciel lokalu odmawia potwierdzenia prawa do
przebywania w nim powoda. Powstaje w tej sytuacji zagadnienie, czy ubiegający się
o zameldowanie powód powinien najpierw uruchomić i wyczerpać drogę
postępowania administracyjnego o zameldowanie, i dopiero w razie odmowy
zameldowania z przyczyny braku potwierdzenia prawa do przebywania w tym
lokalu, wystąpić na drogę sądową o ustalenie istnienia tego uprawnienia, jak to
przyjmuje sąd w zaskarżonym wyroku, czy – jak twierdzi skarżący – może wytoczyć
powództwo, nie czekając na wszczęcie i wynik postępowania administracyjnego o
zameldowanie.
Rozstrzygając ten problem trzeba odwołać się do uzasadnienia cytowanej
uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, której podkreślono, że brak
podstaw do uznania, iż pojęcie ,,uprawnienie do przebywania w lokalu, w którym
ma nastąpić zameldowanie” jest wyłącznie pojęciem z zakresu administracyjnych
przepisów o ewidencji ludności, uprawnienie takie bowiem najczęściej wynika z
prawa cywilnego, a do rozstrzygania sporów cywilnych powołane są sądy
powszechne. Dlatego też zakres kompetencji organu meldunkowego w tym
przedmiocie nie obejmuje merytorycznego rozstrzygania o istnieniu tego
uprawnienia, lecz sprowadza się tylko do kwestii natury formalnej, takich jak ocena
kompletności dokumentacji mającej potwierdzać to uprawnienie, jej wiarygodności,
wreszcie pochodzenia od osób upoważnionych do jej wystawienia.
Jeżeli uprawnienie ma charakter cywilnoprawny i jest sporne, o jego istnieniu
rozstrzyga sąd. Nie jest więc trafne stanowisko Sądu zawarte w zaskarżonym
orzeczeniu o przedwczesności zgłoszonego powództwa, sprowadzające się do
tego, że powód powinien najpierw wszcząć postępowanie meldunkowe i dopiero w
razie nieuwzględnienia w tym postępowaniu uprawnienia do przebywania w
spornym lokalu, wystąpić o jego ustalenie tego uprawnienia. Jeżeli istnienie tego
uprawnienia jest przez stronę pozwaną kwestionowane, to powód ma interes
prawny w żądaniu ustalenia istnienia tego uprawnienia na podstawie art. 189 k.p.c.
Uzasadnia to przyjęcie tezy, że jeżeli właściciel lokalu mieszkalnego odmawia
osobie ubiegającej się o zameldowanie potwierdzenia cywilnoprawnego
uprawnienia do przebywania w tym lokalu, osoba ta może domagać się ustalenia
istnienia takiego uprawnienia na podstawie art. 189 k.p.c., także przed wszczęciem
administracyjnego postępowania o zameldowanie. Warto dodać, że za takim
stanowiskiem, oprócz argumentów prawnych, przemawiają także względy natury
pragmatycznej i ekonomii postępowania. Byłoby bowiem nieuzasadnione odsyłanie
powoda na drogę postępowania administracyjnego lub oczekiwanie na jego wynik,
gdy z góry wiadomo, że w tym postępowaniu nie może zostać rozstrzygnięty spór
natury cywilnoprawnej. Ponieważ Sąd w zaskarżonym wyroku wychodził z
odmiennego, błędnego założenia, orzeczenie w części oddalającej roszczenie o
ustalenie z powodu jego przedwczesności podlegało uchyleniu z przekazaniem w
tym zakresie sprawy do ponownego rozpoznania (art. 39313
k.p.c.).
Żądanie ustalenia istnienia cywilnoprawnego uprawnienia do zamieszkiwania
w lokalu jest jedynym żądaniem, którego można dochodzić na drodze sądowej w
związku z administracyjnym postępowaniem o zameldowanie. Wszystkie inne
związane z tym kwestie są rozstrzygane wyłącznie przez organ meldunkowy, co
oznacza niedopuszczalność drogi sądowej do ich rozpoznawania. Dlatego pozew
dotyczący pozostałych żądań powoda trafnie został odrzucony. Kasacja
kwestionująca w tym zakresie zaskarżone orzeczenie była niezasadna i podlegała
oddaleniu na podstawie art. 39312
k.p.c. (...)