Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 29 września 2000 r.
I PKN 31/00
Zakaz "jednostronnej zmiany warunków pracy lub płacy na niekorzyść
pracownika" z art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodo-
wych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854) obejmuje nie tylko zmiany,
które mogłyby być wprowadzone do umowy o pracę w drodze wypowiedzenia
zmieniającego, lecz także i inne zmiany na niekorzyść pracownika, wprowa-
dzone jednostronne przez pracodawcę, dotyczące stosunku pracy opartego
również na innych podstawach niż umowa o pracę.
Przewodniczący SSN Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca), Sę-
dziowie SN: Walerian Sanetra, Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 22 września 2000 r. sprawy z po-
wództwa Ludwiki S. przeciwko Szkole Podstawowej [...] w K. o przywrócenie do
pracy, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Gdańsku z dnia 28 września 1999 r. [...]
z m i e n i ł w ten sposób zaskarżony wyrok, że oddalił apelację strony poz-
wanej od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Kwidzynie z dnia 24 maja 1999r.
[...]
U z a s a d n i e n i e
Powódka Ludwika S. żądała w pozwie przywrócenia do pracy w Szkole Pod-
stawowej [...] w K. oraz zasądzenia wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy
na tej podstawie, że strona pozwana przeniosła ją w stan nieczynny, mimo że komi-
sja zakładowa NSZ „Solidarność” nie wyraziła na to zgody.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Kwidzynie wyrokiem z dnia 24 maja 1999 r. przy-
wrócił powódkę do pracy na warunkach pracy i płacy obowiązujących w dniu 31
sierpnia 1998 r. Ustalił, że powódka była zatrudniona w pozwanej Szkole jako nau-
czycielka od 16 sierpnia 1976 r. Była nauczycielem mianowanym i w ostatnich latach
2
nauczała w klasach I – III. Ukończyła studium przedmiotowo-metodyczne o kierunku
nauczanie początkowe, a także studium nauczycielskie uprawniające do nauczania
fizyki i chemii. Pełniła w pozwanej Szkole funkcję członka komisji rewizyjnej Związku
Zawodowego „Solidarność”, a w roku szkolnym 1997/98 korzystała z urlopu dla po-
ratowania zdrowia. W roku szkolnym 1988/99 liczba oddziałów I – III zmniejszyła się
z ośmiu do siedmiu, a wobec wprowadzenia w tych klasach nauczania w trybie zinte-
growanym, powstała konieczność pracy każdego nauczyciela także w klasach I – III,
i to w godzinach nadliczbowych. Wszyscy nauczyciele prowadzący w Szkole Podsta-
wowej [...] w K. klasy I – III posiadają wykształcenie wyższe, legitymują się stażem
pracy od 8 do 12 lat.
Sąd Rejonowy ustalił ponadto, że pismem z dnia 16 kwietnia 1998 r. strona
pozwana przeniosła powódkę w stan nieczynny, określając czas jego trwania od 1
września 1998 r. do 29 lutego 1999 r. Pismem z dnia 15 lutego 1999 r. pozwana
Szkoła poinformowała powódkę, że łączący ją ze Szkołą stosunek pracy wygasa z
dniem 29 lutego 1999 r. Strona pozwana nie uzyskała zgody zarządu zakładowej
organizacji związkowej na przeniesienie powódki w stan nieczynny.
Oceniając roszczenie powódki według przepisów prawa, Sąd pierwszej ins-
tancji uznał, że zgoda zakładowej organizacji związkowej, o której stanowi art. 32 ust.
1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, jest również potrzebna
do przeniesienia nauczyciela w stan nieczynny na podstawie art. 20 ust. 1 Karty Nau-
czyciela. Gdyby bowiem zamiarem ustawodawcy było pozbawienie nauczycieli mia-
nowanych szczególnej ochrony stosunku pracy, niewątpliwie w ustawie o związkach
lub w ustawie Karta Nauczyciela znalazłby się odpowiedni przepis. Zdaniem Sądu
Rejonowego, art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych zapewnia także
ochronę przed czynnościami prawnymi powodującymi ustanie stosunku pracy.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyrokiem z
dnia 28 września 1999 r. zmienił wyrok Sądu Rejonowego w ten sposób, że oddalił
powództwo. Przede wszystkim Sąd Okręgowy wyraził zupełnie inny pogląd na temat
możliwości stosowania art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych do przenie-
sienia nauczyciela w stan nieczynny. Uznał mianowicie, że wymieniony przepis doty-
czy ochrony pracownika przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy.
Natomiast decyzja o przeniesieniu nauczyciela w stan nieczynny nie jest tego ro-
dzaju oświadczeniem woli. Wprawdzie przeniesienie w stan nieczynny może prowa-
dzić do ustania stosunku pracy, lecz w takim wypadku przyczyną ustania tego sto-
3
sunku nie jest oświadczenie woli pracodawcy, lecz zdarzenie prawne w postaci wy-
gaśnięcia stosunku pracy z mocy prawa. Tym samym – zdaniem Sądu Okręgowego
– nie przysługiwała powódce ochrona przed przeniesieniem w stan nieczynny, pole-
gająca na konieczności uzyskania przez pracodawcę zgody zarządu zakładowej or-
ganizacji związkowej na to przeniesienie.
Sąd Okręgowy podkreślił, że przyjęcie powyższej interpretacji art. 32 ust. 1
ustawy o związkach zawodowych w związku z art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela mu-
siało doprowadzić do zmiany zaskarżonego wyroku przez oddalenie żądania powód-
ki. Z dokonanych ustaleń wynika bowiem, że powódka jako jedyna nauczycielka ma-
jąca kwalifikacje do nauczania w klasach I – III nie posiadała wykształcenia wyższe-
go. W roku szkolnym 1998/99 nie ma pełnego etatu ani dla nauczyciela fizyki ani dla
nauczyciela chemii, a osoby, które nauczają tych przedmiotów, mają wyższe kwalifi-
kacje w porównaniu z powódką. Elżbieta D. i Irena F. posiadają bowiem wyższe wy-
kształcenie (przyrodnicze i chemiczne) i obie miały laureatów olimpiad szkolnych,
szkoła zaś jest także oceniana pod tym kątem. Również porównanie sytuacji zdro-
wotnej i rodzinnej powódki oraz nauczycieli nauczających fizyki i chemii wskazywało
na wybór powódki do przeniesienia w stan nieczynny, a nie jednego z tych nauczy-
cieli. Dlatego Sąd Okręgowy na mocy art. 386 § 1 KPC zmienił zaskarżony wyrok i
orzekł co do istoty sprawy.
W kasacji od powyższego wyroku powódka zarzuciła naruszenie prawa mate-
rialnego, polegające na błędnej wykładni art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r.
o związkach zawodowych. Sąd Okręgowy uznał bowiem, że przeniesienie skarżącej,
będącej członkiem komisji rewizyjnej, w stan nieczynny nie wymagało zgody zakła-
dowej organizacji związkowej. Tymczasem wymieniona czynność, jako poprzedzają-
ca ustanie stosunku pracy, powinna być objęta rygorami przewidzianymi w art. 32
ust. 1 ustawy o związkach zawodowych. Przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny
jest swego rodzaju ochroną jego stosunku pracy, a skoro tak, to nie ma racjonalnych
podstaw do wniosku, że ustawodawca chciał wyłączyć tę instytucję spod powszech-
nego działania ochrony przewidzianej we wskazanym przepisie
Z tych względów skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku przez
uwzględnienie powództwa o przywrócenie jej do pracy ewentualnie o uchylenie tego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Strona pozwana wniosła o oddalenie kasacji.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Analiza postanowień zawartych w art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o
związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, po. 234 ze zm.) upoważnia do wniosku, że
przewidziana w nich ochrona trwałości stosunku pracy dotyczy stosunków pracy pra-
cowników pełniących określone funkcje w organach związku zawodowego, bez
względu na podstawę ich nawiązania. Dotyczy zatem także nauczycieli mianowa-
nych.
Wydanie przez Sądy orzekające odmiennych rozstrzygnięć było następstwem
z jednej strony użytych w art. 32 zwrotów i pojęć, z drugiej zaś – samej regulacji ins-
tytucji przeniesienia w stan nieczynny zawartej w art. 20 ust. 1 i ust. 6 zdanie 2
ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r.
Nr 56, poz. 357 ze zm.). Otóż art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych stano-
wi, że pracodawca nie może bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej
wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z pracownikiem będącym członkiem
zarządu lub komisji rewizyjnej zakładowej organizacji związkowej w czasie trwania
mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu. Przepis ten, w powiązaniu z art.
30 § 1 pkt 2 i 3 KP przewidującym złożenie oświadczenia woli jako warunek czynno-
ści prawnej wypowiedzenia lub rozwiązania umowy o pracę, jest jasny i zrozumiały.
Wynika bowiem z niego wprost, że zgoda wymienionego organu jest warunkiem zło-
żenia przez pracodawcę oświadczenia woli, którego treścią jest wypowiedzenie lub
rozwiązanie stosunku pracy. Według zaś art. 45 § 1 KP, naruszenie tego warunku
(zakazu) oznacza, że czynność pracodawcy została dokonana z naruszeniem prze-
pisów o wypowiadaniu umów o pracę, co uprawnia pracownika do zgłoszenia żąda-
nia o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia lub o przywrócenie do pracy. Jak więc
nietrudno zauważyć, literalne brzmienie wymienionych przepisów wskazywałoby na
to, że pracownik, pełniący funkcję w organach związku zawodowego, ma zapewnio-
ną ochronę tylko przed wypowiedzeniem oraz przed rozwiązaniem stosunku pracy.
Tymczasem przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny, które również wymaga
złożenia przez pracodawcę oświadczenia woli, nie mieści się w żadnym z tych pojęć,
a ponadto wywołuje skutek w postaci wygaśnięcia, a nie rozwiązania stosunku pracy.
Należy jednak zauważyć, że ustawa o związkach zawodowych reguluje także
kwestię ochrony pracownika w razie jednostronnej zmiany przez pracodawcę warun-
ków pracy i płacy. Mianowicie w myśl art. 32 ust. 2 pracodawca nie może bez zgody
5
zarządu zakładowej organizacji związkowej zmienić jednostronnie warunków pracy
lub płacy na niekorzyść pracownika będącego członkiem zarządu lub komisji rewizyj-
nej zakładowej organizacji związkowej w okresie wskazanym w art. 32 ust. 1 ustawy
o związkach zawodowych. Porównanie treści art. 32 ust. 2 ustawy z treścią art. 42 §
1 KP pokazuje, że pierwszy z przepisów stanowi o jednostronnej „zmianie” przez
pracodawcę warunków płacy lub pracy, drugi natomiast – „o wypowiedzeniu” wyni-
kających z umowy o pracę warunków pracy lub płacy. Powyższej różnicy w sformu-
łowaniach przepisów nie można przy tym uznać za różnicę redakcyjną. Oprócz bo-
wiem użytych pojęć: w ustawie o związkach zawodowych – „zmiana”, natomiast w
art. 42 § 1 KP – „wypowiedzenie”, trzeba dostrzec, że art.42 § 1 KP odnosi się do
wypowiedzenia warunków pracy i płacy „wynikających z umowy” o pracę, tymczasem
w art. 32 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych nie zawiera takiego ograniczenia.
Przytoczone różnice uzasadniają zatem wniosek, że zakaz „zmiany jednostronnej
warunków pracy lub płacy na niekorzyść pracownika” ma szerszy zakres i obejmuje
nie tylko zmiany, które mogłoby być wprowadzone do umowy o pracę w drodze wy-
powiedzenia zmieniającego, ale także i inne zmiany na niekorzyść pracownika,
wprowadzone jednostronnie przez pracodawcę, dotyczące stosunku pracy opartego
na innych podstawach niż tylko umowa o pracę.
W świetle przedstawionego poglądu rozważenia w sprawie wymaga zagad-
nienie, czy przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny może być zakwalifikowane
jako jednostronna zmiana warunków pracy i płacy na niekorzyść nauczyciela, o której
stanowi art. 32 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych. Zdaniem Sądu Najwyższe-
go, nie może być wątpliwości co do tego, że przeniesienie nauczyciela w stan nie-
czynny jest niekorzystną zmianą jego położenia faktycznego i prawnego. W stanie
nieczynnym uzyskuje on bowiem prawo tylko do wynagrodzenia zasadniczego, a po
upływie sześciomiesięcznego okresu pozostawania w tym stanie jego stosunek pracy
wygasa. Ponadto w świetle zmian dokonujących się w szkolnictwie, tak dobrze wi-
docznych w związku ze sprawami rozpoznawanymi przez sądy pracy, usprawiedli-
wione jest spostrzeżenie, że do wyjątków trzeba zaliczyć przypadki przywracania do
pracy nauczycieli pozostających w stanie nieczynnym. Charakteryzując powyższą
instytucję także z punktu widzenia jej skutków, nie można pominąć i tego, że prze-
niesienie w stan nieczynny dotyczy niejednokrotnie nauczycieli w pełni sił, dla których
przymusowa bezczynność staje się poważną dolegliwością psychiczną.
6
Z przedstawionych przyczyn Sąd Najwyższy uznał za zasadną kasację po-
wódki opartą na podstawie naruszenia prawa materialnego, a wobec tego, że nie
stwierdził naruszenia istotnych przepisów postępowania, możliwe było wydanie orze-
czenia co do istoty sprawy. Z tego względu i stosownie do art. 39315
KPC Sąd Naj-
wyższy orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================