Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 21 września 2001 r.
I PKN 781/00
1. Przesunięcie pracowników na inne stanowiska pracy nie jest ponow-
nym zatrudnianiem w tej samej grupie zawodowej w rozumieniu art. 12 ustawy
z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracowni-
kami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.).
2. Pracownik zwolniony z pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy
może skutecznie zgłosić zamiar powrotu do pracy w terminie jednego roku od
rozwiązania stosunku pracy pod warunkiem, że w okresie tego roku pracodaw-
ca ponownie zatrudnia pracowników w tej samej grupie zawodowej.
Przewodniczący SSN Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Zbigniew Myszka (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 21 września 2001 r. sprawy z po-
wództwa Włodzimierza G. przeciwko Instytutowi Ekspertyz Sądowych w K. o nawią-
zanie stosunku pracy i odszkodowanie, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Krakowie z dnia 30 maja 2000 r. [...]
o d d a l i ł kasację i nie obciążył powoda kosztami postępowania kasacyj-
nego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem
z dnia 30 maja 2000 r. oddalił apelację powoda Włodzimierza G. od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 22 grudnia
1999 r., oddalającego powództwo o ponowne zatrudnienie powoda w pozwanym In-
stytucie Ekspertyz Sądowych w K. i zasądzenie odszkodowania za okres pozosta-
wania bez pracy od 1 września 1998 r. do 30 listopada 1999 r. w kwocie 24.062,50
zł. W sprawie tej ustalono, że pozwany pracodawca wypowiedział powodowi, zatrud-
2
nionemu na stanowisku adiunkta w Pracowni Alkohologii Zakładu Toksykologii Są-
dowej, umowę o pracę z przyczyn organizacyjno-merytorycznych związanych z likwi-
dacją stanowiska pracy powoda i brakiem możliwości przesunięcia go na inne sta-
nowisko. W dniu 31 października 1997 r. powód złożył do strony pozwanej wniosek o
ponowne zatrudnienie w trybie art. 12 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczegól-
nych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczą-
cych zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze
zm.). W placówce zatrudnienia powoda do października 1997 r. nie zatrudniono żad-
nego pracownika, ale nadal następowało zmniejszanie stanu zatrudnienia, który w
grudniu 1999 r. wynosił 20 etatów. Zakład Toksykologii Sądowej podlega dalszej
reorganizacji w związku ze spadkiem ilości przeprowadzanych badań i z czterech
jednostek organizacyjnych przewiduje się pozostawienie dwóch. W całym Instytucie
Ekspertyz Sądowych po dniu 30 października 1997 r. zatrudniono jedynie sekretarkę
(w miejsce poprzedniej) oraz trzech pracowników w Dziale Ekspertyz Pisma Ręcz-
nego Zakładu Kryminalistyki. W dniu 26 marca 1998 r. utworzona została Sekcja Lo-
gistyki i Zapewnienia Jakości, do której we wrześniu 1999 r. zostali przesunięci pra-
cownicy z innych jednostek organizacyjnych Instytutu, a kieruje nią długoletni pra-
cownik, doktor fizyki, który jest równocześnie kierownikiem Sekcji Organizacji i Infor-
macji Naukowej. Po zwolnieniu powoda do Pracowni Hemogenetyki została przesu-
nięta osoba z wykształceniem inżyniera zootechnika z Zakładu Toksykologii Sądo-
wej, a z dniem 15 grudnia 1999 r. przyjęto nowego pracownika z wykształceniem
biologicznym z zakresu biologii molekularnej, z dużym stażem w zakresie badań
genetycznych. Ogółem w okresie od 1 października 1997 r. do 15 grudnia 1999 r.
zwolniono 11 pracowników i przyjęto 11 nowych, ale nie w grupie zawodowej powo-
da.
Na podstawie takich ustaleń sądy meriti uznały, że roszczenia powoda były
nieuzasadnione. Wynikający z art. 12 ustawy z 28 grudnia 1989 r. obowiązek po-
nownego zatrudnienia pracownika zwolnionego z pracy z przyczyn dotyczących za-
kładu pracy odnosi się do możliwości ponownego jego zatrudnienia w tej samej gru-
pie zawodowej i jest ograniczony w czasie upływem rocznego okresu od rozwiązania
z pracownikiem umowy o pracę. Strona pozwana w okresie rocznym od 1 listopada
1997 r. do 30 października 1998 r. nie zatrudniła żadnego nowego pracownika w tej
samej grupie zawodowej co powód, a sam fakt dokonywania zmian organizacyjnych
wykraczających poza oddziaływanie powołanej normy nie dawał podstaw do
3
uwzględnienia roszczeń powoda. W szczególności Sąd Apelacyjny wskazał, że po
zwolnieniu powoda strona pozwana zatrudniła do dnia 31 października 1998 r. cztery
osoby, w tym trzech pracowników w sekretariacie i dziale administracyjno-gospodar-
czym oraz w wymiarze 0,25 etatu profesora na stanowisku konsultanta w Pracowni
Hemogenetyki Sądowej, konstatując, że żaden z nich nie został zatrudniony w tej
samej grupie zawodowej, w której poprzednio pracował powód. Wprawdzie w marcu
1998 r. zapadła decyzja o utworzeniu Sekcji Logistyki i Zapewnienia Jakości, ale do
dnia 31 października 1998 r. nie zatrudniano w niej pracowników. Tworzenie tej Sek-
cji było rozłożone w czasie i dopiero we wrześniu 1999 r. zatrudniono w niej pracow-
ników w wyniku przesunięć wewnątrzzakładowych, a zatem pozwana nie zatrudniała
nowych pracowników. Również do Pracowni Hemogenetyki Sądowej z dniem 1
marca 1999 r. został przeniesiony pracownik z Zakładu Toksykologii Sądowej, a z
dniem 15 grudnia 1999 r. przyjęto nowego pracownika z wykształceniem biologicz-
nym, tyle że takie zmiany organizacyjne wykraczały poza roczny termin od rozwiąza-
nia z powodem stosunku pracy. W konsekwencji Sąd drugiej instancji wskazał, że nie
wystąpiły przesłanki prawne do uwzględnienia roszczenia powoda o ponowne za-
trudnienie, a tym samym nie było podstaw prawnych do zasądzenia dochodzonego
odszkodowania z tytułu pozostawania powoda bez pracy.
Powód w kasacji podniósł zarzuty obrazy prawa materialnego - art. 12 ustawy
z 28 grudnia 1989 r. w związku z art. 8 KP i art. 5 KC , a także art. 81 § 1 KP oraz
art. 471 KC w związku z art. 300 KP. Ponadto zarzucił naruszenie przepisów prawa
procesowego - art. 217 § 2 KPC w związku z art. 227 KPC i art. 233 § 1 KPC. Na
tych podstawach domagał się zmiany zaskarżonego wyroku i uwzględnienia swoich
roszczeń, ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do po-
nownego rozpoznania. W ocenie skarżącego, Sąd Apelacyjny zastosował „jedno-
stronną i wybiórczą” wykładnię art. 12 ustawy z 28 grudnia 1989 r., a ponadto nie-
właściwie wyłożył rozumienie zwrotu: „co do rocznego terminu powrotu pracownika
do zakładu pracy, który zdaniem powoda winien dotyczyć tylko i wyłącznie terminu
złożenia deklaracji przez pracownika o zamiarze powrotu do danego zakładu pracy”.
Skarżący zakwestionował ustalenie, że Sekcja Logistyki działa dopiero od 1 września
1999 r. oraz utrzymywał, że istniała możliwość zatrudnienia powoda w Pracowni
Hemogenetyki Sądowej z chwilą odejścia zatrudnionego tam pracownika i powstania
wakatu od 1 września 1998 r., gdyż niecelowe było przesunięcie na to stanowisko
pracownika z Zakładu Kryminalistyki. Szerokie rozumienie w judykaturze zawartego
4
w art. 12 ustawy z 28 grudnia 1989 r. zwrotu ponownego zatrudnienia w tej „samej
grupie zawodowej”, w której pracował pracownik zwolniony wcześniej z przyczyn
dotyczących pracodawcy, stwarzało obowiązek strony pozwanej ponownego zatrud-
nienia powoda, co odnosiło się w szczególności do obsadzania stanowisk pracy po
upływie roku od zwolnienia powoda. W tym kontekście skarżący zakwestionował nie-
uwzględnienie wniosku powoda o zobowiązanie pozwanego do przedłożenia aktual-
nego wykazu ruchów kadrowych. Twierdził także, iż nieprzeprowadzenie wnikliwego i
rzetelnego postępowania dowodowego było sprzeczne z art. 217 § 2 KPC i jedno-
cześnie stanowiło naruszenie art. 233 § 1 KPC wobec oceny niepełnego materiału
dowodowego.
W odpowiedzi na kasację pozwany wniósł o jej oddalenie i zasądzenie do po-
woda kosztów postępowania kasacyjnego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Co do sposobu wykładni art. 12 ustawy z 28 grudnia 1989 r. powód utrzymy-
wał, że norma ta nakłada na pracodawcę obowiązek ponownego zatrudnienia pra-
cownika wcześniej zwolnionego z pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, jeżeli
tylko zgłosi on zamiar powrotu do pracy w ciągu roku od rozwiązania stosunku pracy.
Przychylenie się do zaproponowanej interpretacji tego przepisu kreowałoby nieogra-
niczony w czasie obowiązek ponownego zatrudnienia takiego pracownika w razie
ponownego zatrudniania pracowników w tej samej grupie zawodowej kiedykolwiek w
przyszłości, byleby zwolniony pracownik zgłosił zamiar powrotu do pracy w ciągu
roku od ustania poprzedniego stosunku pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy.
Tymczasem norma zawarta w art. 12 ustawy z 28 grudnia 1989 r. wyraża jeden z
nielicznych ustawowych wyjątków od zasady wolności umów w prawie pracy, która
wymaga dla skutecznego nawiązania stosunku pracy złożenia zgodnego oświadcze-
nia woli pracodawcy i pracownika (art. 11 KP). W ocenie Sądu Najwyższego, brakuje
uzasadnienia do dokonywania rozszerzającej wykładni analizowanej szczególnej
normy prawa pracy, ograniczającej swobodę pracodawcy w zatrudnianiu pracowni-
ków w sposób, który kreowałby nieograniczony w czasie obowiązek ponownego za-
trudnienia pracownika wcześniej zwolnionego z przyczyn dotyczących zakładu pracy,
byleby tylko pracownik zgłosił zamiar powrotu do pracy w ciągu roku od rozwiązania
stosunku pracy. Oznacza to, że określone w art. 12 ustawy z 28 grudnia 1989 r. od-
5
stępstwo od zasady wolności pracy odbywa się wyłącznie według przesłanek i w
terminie określonych w tym szczególnym przepisie prawa pracy. Nie ma zatem ra-
cjonalnego uzasadnienia taka wykładnia analizowanej szczególnej normy prawa
pracy, która mogłaby prowadzić do bezterminowego wyłączenia swobody praco-
dawcy w zatrudnieniu pracowników w danej grupie zawodowej w przyszłości, po-
nieważ modyfikacje zasady wolności pracy w prawie pracy nie mogą być bezwarun-
kowe i czasowo nieograniczone. Prawidłowa wykładnia określonego w tym przepisie
prawa materialnego zawitego terminu jednego roku od rozwiązania stosunku pracy
odnosi się zatem do obu stron stosunku pracy w tym sensie, że zwolniony z przyczyn
dotyczących zakładu pracy pracownik może skutecznie zgłosić zamiar powrotu do
pracy w terminie jednego roku od rozwiązania stosunku pracy pod warunkiem, że w
okresie tego roku pracodawca ponownie zatrudnia pracowników w tej samej grupie
zawodowej.
Równocześnie w zakresie nie objętym treścią art. 12 ustawy z 28 grudnia
1989 r. sądy pracy nie mogą wpływać na realizację polityki zatrudnienia przez poz-
wanego pracodawcę, który w ciągu roku od zwolnienia powoda nie zatrudnił nowych
pracowników w jego grupie zawodowej. Zarzut nadużycia prawa (art. 8 KP) - po-
strzegany przez powoda jako zaniechanie przez pozwanego pracodawcy wykonania
obowiązku zatrudniania nowych pracowników w grupie zawodowej powoda - był
chybiony, skoro pracodawca nie zatrudnił żadnego pracownika w tej grupie zawodo-
wej w terminie zawitym jednego roku od zwolnienia powoda. Obowiązek ponownego
zatrudnienia aktualizuje się wyłącznie w razie ponownego przyjmowania (przyjęcia)
do pracy osób w tej samej grupie zawodowej w zawitym terminie roku od zwolnienia
pracowników z przyczyn dotyczących zakładu pracy, co wyklucza skuteczne docho-
dzenie realizacji tego roszczenia w drodze wykazywania, że pracodawca miał w tym
okresie możliwość ponownego zatrudnienia zwolnionego pracownika, z której jed-
nakże nie skorzystał. Powinność określona w art. 12 ustawy nie pozwala zatem na
roztrząsanie, czy pracodawca miał możliwość zatrudnienia powoda w jego grupie
zawodowej w ciągu roku od zwolnienia go z pracy, jeżeli w tym okresie nie zatrudnił
nowych pracowników. Dlatego zgłaszane przez powoda wnioski dowodowe, które
miały zmierzać do ustalenia możliwości jego ponownego zatrudnienia nie mogły mieć
wpływu na wynik procesu, przeto zostały zasadnie pomięte przez Sądy meriti w
trybie art. 217 § 2 KPC i nie miały znaczenia przy ocenie zebranego materiału do-
wodowego, a w konsekwencji bezzasadny był kasacyjny zarzut naruszenia art. 227 i
6
233 § 1 KPC przy ocenie jakoby „niepełnego” materiału dowodowego w tym zakre-
sie.
Sąd Najwyższy nie podzielił także poglądu skarżącego, jakoby przesunięcia
zatrudnionych pracowników mogły stanowić przejaw ponownego zatrudniania pra-
cowników w tej samej grupie zawodowej, dlatego że określony w art. 12 ustawy z 28
grudnia 1989 r. obowiązek pracodawcy aktualizuje się tylko w razie ponownego za-
trudniania osób nie będących pracownikami przed datą ponownego zatrudniania
pracowników, a ponadto pozwany pracodawca w okresie roku od zwolnienia z pracy
powoda nie zatrudnił osób nie będących jego pracownikami w grupie zawodowej, w
której poprzednio był zatrudniony powód. W tych zakresach Sąd drugiej instancji
ustalił, że w okresie roku od ustania stosunku pracy powoda pozwany pracodawca
zatrudnił jedynie cztery osoby, w tym trzy w sekretariacie i dziale administracyjno-
gospodarczym oraz profesora na stanowisku konsultanta naukowego w Pracowni
Hemogenetyki Sądowej w wymiarze 0,25 etatu. Żaden z tych pracowników nie został
zatrudniony w grupie zawodowej powoda, którego pozwany nigdy nie zatrudniał w
charakterze pracownika biurowego lub administracyjno-gospodarczego, a powód nie
twierdził, że jako adiunkt miał kwalifikacje do objęcia stanowiska profesorskiego. Sąd
Najwyższy nie odnosił się do możliwości zatrudnienia powoda na innych stanowi-
skach pracy obsadzanych przez pozwanego pracodawcę po upływie zawitego rocz-
nego terminu od ustania stosunku pracy powoda z uwagi na wstępne przesądzenie,
że po upływie tego terminu powodowi nie przysługiwało już roszczenie o ponowne
zatrudnienie z art. 12 ustawy z 28 grudnia 1989 r.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił kasację na podstawie art.
39312
KPC, orzekając stosownie do treści art. 102 KPC w zakresie żądania zasądze-
nia od powoda kosztów postępowania kasacyjnego.
========================================