Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 listopada 2001 r., I CKN 441/99
Osoba, która spełniła świadczenie pieniężne wynikające z ustawy z dnia
12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych (jedn. tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.), może żądać
jego zwrotu od sprawcy, jeżeli ponosi on za szkodę odpowiedzialność na
podstawie przepisów o czynach niedozwolonych.
Sędzia SN Zbigniew Strus (przewodniczący)
Sędzia SN Bronisław Czech
Sędzia SN Gerard Bieniek (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Przedsiębiorstwa Robót Drogowo-
Budowlanych S.A. w G. przeciwko Przedsiębiorstwu Państwowemu „Polskie Koleje
Państwowe” w W. (obecnie „Polskie Koleje Państwowe S.A.” w W.) o zapłatę, po
rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 9 listopada 2001 r. na rozprawie kasacji strony
pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 29 września 1998 r.
oddalił kasację oraz sprostował oznaczenie strony pozwanej w wyroku Sądu
Apelacyjnego w Warszawie w ten sposób, że określił ją jako „Przedsiębiorstwo
Państwowe Polskie Koleje Państwowe” (obecnie: „Polskie Koleje Państwowe
Spółka Akcyjna”).
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 29 września 1998 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił
apelację pozwanej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych od wyroku Sądu
Wojewódzkiego z dnia 6 marca 1998 r., w którym od pozwanej zasądzono na rzecz
powodowego Przedsiębiorstwa Robót Drogowo-Budowlanych S.A. w G. kwotę
21 920,40 zł tytułem zwrotu wypłaconego przez stronę powodową rodzinie
zmarłego pracownika jednorazowego odszkodowania. W sprawie tej ustalono, że
pracownik poprzednika prawnego powodowego Przedsiębiorstwa Zygmunt L. uległ
w dniu 11 października 1995 r. śmiertelnemu wypadkowi na strzeżonym przejeździe
kolejowym. Śmierć Zygmunta L., zatrudnionego w charakterze kierowcy, nastąpiła
podczas wykonywania przez niego obowiązków służbowych, a była następstwem
nieopuszczenia szlabanu na przejeździe kolejowym. Przedsiębiorstwo Robót
Drogowych w G. – poprzednik prawny strony powodowej – wypłaciło rodzinie
zmarłego pracownika m.in. jednorazowe odszkodowanie w kwocie 21 920,40 zł
i zwróciło się do pozwanej o zwrot tej kwoty. Uwzględniając to żądanie Sąd
Wojewódzki uznał, że wypadek przy pracy stanowi delikt prawa pracy, a zatem
zastosowanie w tej sprawie – w drodze analogii – przepisu art. 441 § 3 k.c. wobec
osoby odpowiedzialnej za szkodę, jest uzasadnione.
Pogląd ten podzielił Sąd Apelacyjny wskazując, że pracodawca, wypłacając
rodzinie zmarłego pracownika jednorazowe odszkodowanie, spełnił ustawowy
obowiązek wynikający z przepisów ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r.
o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jedn. tekst:
Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.) i może dochodzić roszczenia o zwrot
jednorazowego odszkodowania od sprawcy wypadku przy pracy, będącego osobą
trzecią, na podstawie stosowanego w drodze analogii art. 441 § 3 k.c.
Wyrok ten strona pozwana zaskarżyła kasacją. Jako podstawy kasacyjne
wskazała naruszenie art. 441 § 3 k.c. przez błędną wykładnię oraz naruszenie
przepisów postępowania, tj. art. 64 § 1 k.p.c. przez zasądzenie należności od
podmiotu nie mającego zdolności sądowej. Wskazując na powyższe wniosła
o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu Wojewódzkiego i odrzucenie
pozwu względnie oddalenie powództwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutu naruszenia art. 64 § 1
k.p.c. przez zasądzenie należności od podmiotu, tj. Centralnej Dyrekcji Okręgowej
Kolei Państwowych, który nie ma zdolności sądowej. Podniesiono, że Dyrekcja ta
stanowi jedynie jednostkę organizacyjną Przedsiębiorstwa Państwowego PKP.
Jest niewątpliwe, że osobowość prawną miało przedsiębiorstwo państwowe
PKP działające na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 lipca 1995 r.
o przedsiębiorstwie państwowym „Polskie Koleje Państwowe” (Dz.U. Nr 95, poz.
474 ze zm.), zaś obecnie jednoosobowa spółka Skarbu Państwa działająca pod
firmą „Polskie Koleje Państwowe” Spółka Akcyjna (por. ustawę z dnia 8 września
2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa
państwowego „Polskie Koleje Państwowe”, Dz.U. Nr 84, poz. 948 ze zm.).
Centralna Dyrekcja Kolei Państwowych jest tylko jednostką organizacyjną
przedsiębiorstwa państwowego PKP, obecnie PKP S.A. Strona pozwana została
zatem niedokładnie oznaczona, przeciwko czemu – aż do postępowania
kasacyjnego – nie oponowała i nie podnosiła zarzutu braku zdolności sądowej.
Takie niewłaściwe oznaczenie strony może jednak być sprostowane w trybie art.
39319
w związku z art. 391 i 350 k.p.c., co też uczyniono w wyroku Sądu
Najwyższego. Tym samym zarzut naruszenia przepisów postępowania nie jest
uzasadniony.
Nie można też podzielić zarzutu naruszenia prawa materialnego, tj. art. 441 §
3 k.c. przez niewłaściwą wykładnię i nieuzasadnione zastosowanie. Strona
pozwana, oponując przeciwko zastosowaniu w drodze analogii art. 441 § 3 k.c.
stanu faktycznego niniejszej sprawy, odwołała się do stanowiska Sądu
Najwyższego wyrażonego w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 25 marca
1994 r., III CZP 5/94 (OSNCP 1994, nr 7-8, poz. 145). W uchwale tej stwierdzono,
że w sytuacji, gdy wypadek przy pracy był jednocześnie wypadkiem powodującym
szkodę w związku z ruchem pojazdu mechanicznego, objętą ubezpieczeniem
odpowiedzialności cywilnej posiadaczy i kierowców tych pojazdów, pracodawcy,
który wypłacił poszkodowanemu jednorazowe odszkodowanie stosownie do art. 9
i 32 ust. 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych, nie przysługuje roszczenie do zakładu
ubezpieczeń o zwrot równowartości spełnionego świadczenia. Wskazując na to
stanowisko strona pozwana wyeksponowała fakt, że pracodawca, który szkodę
naprawił, nie był za nią odpowiedzialny na podstawie przepisów prawa cywilnego,
lecz świadczenie w postaci jednorazowego odszkodowania wypłacił na podstawie
przepisów szczególnych zawartych w powołanej ustawie z dnia 12 czerwca 1975 r.
Strona pozwana pominęła jednak to, że w okolicznościach faktycznych sprawy,
w której wydano uchwałę składu siedmiu sędziów, na przeszkodzie zastosowania
art. 441 § 3 k.c. stanęło to, że odpowiedzialność ubezpieczyciela wywodziła się nie
z czynu niedozwolonego, lecz ze stosunku ubezpieczenia. Tej przeszkody nie ma
w niniejszej sprawie, gdyż jest poza sporem, że odpowiedzialność strony pozwanej
wynika z czynu niedozwolonego. Nie sposób zatem przenosić stanowiska Sądu
Najwyższego wyrażonego w uchwale z dnia 25 marca 1994 r. wprost do stanu
faktycznego niniejszej sprawy.
Pomijając jednak tę okoliczność trzeba stwierdzić, że istotnie brak
przejrzystych kryteriów sięgania do art. 441 § 3 k.c. w sytuacji, gdy bądź to
odpowiedzialność jednego ze współodpowiedzialnych za szkodę regulują przepisy
szczególne, bądź to z przepisów tych wynika obowiązek spełnienia określonego
świadczenia. Można bowiem wskazać na uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 21 października 1997 r., III CZP 34/97 (OSNC 1998, nr 2, poz.
19) i uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 19 września 1997 r., III CZP 41/97 (OSNC
1998, nr 2, poz. 20), w których przyjęto możliwość dochodzenia przez pracodawcę
roszczenia o zwrot świadczenia wypłaconego na podstawie przepisów
szczególnych przeciwko sprawcy szkody. Ten kierunek orzecznictwa podziela skład
orzekający w niniejszej sprawie, brak bowiem przekonywujących argumentów, aby
w sytuacji, gdy obowiązek wypłaty określonego świadczenia wynika z przepisów
szczególnych, zobowiązany podmiot nie mógł żądać zwrotu tych świadczeń od
sprawcy szkody, który jest za nią odpowiedzialny na podstawie przepisów prawa
cywilnego, w szczególności zaś na podstawie przepisów o czynach
niedozwolonych. Tego stanowiska nie podważa fakt, że najbliższym członkom
rodziny sąd może przyznać stosowne odszkodowanie na podstawie art. 446 § 3 k.c.
Wystarczy wskazać na fakultatywność przyznania odszkodowania oraz możliwość
uwzględnienia faktu uzyskania świadczeń z ustawy wypadkowej od pracodawcy
zmarłego pracownika.
Z tych względów kasację należało oddalić (art. 39312
k.p.c.).